“Κολοκύθια στο πάτερο”. Το διαδεδομένο αγροτικό προϊόν που έγινε συνώνυμο του ασήμαντου. Τι σημαίνει

Γράφει ο συνεργάτης μας, ιστορικός ερευνητής Στέφανος Μίλεσης

Πάτερα (πατερό τα παλαιότερα χρόνια) ονομαζόταν η κεντρική δοκός που στήριζε τη στέγη στα σπίτια.

Συνήθως διαπερνούσε από την εσωτερική πλευρά το ταβάνι από τη μια άκρη του σπιτιού έως την άλλη και πάνω της πατούσαν όλα τα υπόλοιπα βοηθητικά δοκάρια στήριξης. Η μέθοδος αυτή βρίσκεται σε χρήση μέχρι σήμερα στις κατασκευές κεραμοσκεπών.

Από το Μέλαθρον στο πάτερο

Η κεντρική αυτή δοκός στην ομηρική αρχαιότητα περιγραφόταν ως “μέλαθρον”, καθώς ήταν συνήθως μαυρισμένη από τον καπνό της φωτιάς της εστίας.

Συνεκδοχικά τα μεγάλα σπίτια με τα πραγματικά εντυπωσιακά μαυρισμένα δοκάρια, έλαβαν επίσης αυτή την ονομασία κι έτσι προέκυψε τελικά “Μέλαθρον” να ονομάζεται όλο το κτήριο.

Στο διάβα των ετών η δοκός “Μέλαθρον” ονομάστηκε “πάτερο” επειδή σήκωνε όλο το βάρος ήταν δηλαδή το πατρικό δοκάρι της οικίας.

Το πάτερο ή πατερό καθώς ήταν εκτεθειμένο εσωτερικά και ορατό αποτελούσε πρώτης τάξης ευκαιρία να κρεμάνε πάνω του με γάντζους διάφορα είδη, τρόφιμα που έπρεπε να αερίζονται για να μη μουχλιάζουν, αλλά και σκεύη κουζίνας, τηγάνια, χύτρες κλπ, καθώς τα ντουλάπια δεν ήταν ακόμα σε χρήση.

Συχνά πάνω στο πάτερο ακουμπούσαν τα ψωμιά και από κάτω κρέμούσαν διάφορα αγαθά και κολοκύθες. Όχι όμως κάθε είδους κολοκύθες, αλλά τις μεγάλες (λύρες τις αποκαλούσαν στις Κυκλάδες). Τις κρεμούσαν το φθινόπωρο για να φτιάξουν το χειμώνα  κολοκυθόπιτες.

Η καλή κονομισιά για τον χειμώνα έδειχνε τον καλό νοικοκύρη

Οι σημαντικές προμήθειες για το σπίτι αποθηκεύονταν με διάφορους τρόπους, όπως σε πιθάρια με λάδι και με στάρι, σε βαρέλια με κρασί. Τα τυριά κρέμονταν από το πάτερο, όπως και ξερά σύκα ή καρποί.

Γενικά η καλή προμήθεια (κονομισιά) των χωρικών για τον χειμώνα έδειχνε πως επρόκειτο για ανθρώπους λογικούς και επινοητικούς. Αυτοί ήταν οι αποκαλούμενοι νοικοκύρηδες.

Όταν στο σημαντικό κρεμάς το ασήμαντο

Παρά την σημασία που έδιναν στα κολοκύθια, οι νοικοκυραίοι ήξεραν ότι το συγκεκριμένο προϊόν είχε μικρή διατροφική αξία. Έτσι συχνά μεταχειρίζονταν εκφράσεις με κολοκύθια για να δηλώσουν την περιφρόνησή τους ή να περιγράψουν κάτι ασήμαντο, ανάξιο λόγου και ανόητο.

Γνωστή είναι η φράση “κολοκύθια με ρίγανη” ή και σκέτο “κολοκύθια”

Αυτό συνέβαινε διότι το κολοκύθι θεωρούνταν ασήμαντο ως φαγητό. Χαρακτηριστικά έλεγαν πως “σαράντα οκάδες κολοκύθια ισοδυναμούν με ένα δράμι ξύγκι (λίπος)”.

Έτσι ο συνδυασμός του ασήμαντου, το οποίο όμως αποθηκεύεις σε ένα σημαντικό στοιχείο του σπιτιού, όπως το πάτερο, δημιούργησε μια παραδοξότητα, μια ασυναρτησία. Όποιος έλεγε “κολοκύθια στο πάτερο” εννοούσε πως άκουγε ασυναρτησίες που δεν έβγαζαν νόημα.

Ήταν παράδοξο να κρεμάς από τη σημαντικότερη δοκό του σπιτιού, το πιο ασήμαντο πράγμα

Η ίδια φράση χρησιμοποιείτο και για έναν δεύτερο λόγο που ήταν η ειρωνεία για την περιουσιακή κατάσταση του άλλου.

Υπήρχαν οικογένειες που ήταν φτωχές και οι προμήθειές τους για τον χειμώνα ήταν μετρημένες. Συνέβαινε όμως να έχουν κι αυτές στο πάτερό τους κρεμασμένα κολοκύθια για κολοκυθόπιτα, τη στιγμή που τους έλειπαν βασικά άλλα είδη.

Η έκφραση τότε είχε το νόημα, ότι όλη η περιουσία του ήταν “κολοκύθια στο πάτερο”, δηλαδή ασήμαντη.