“Καμήλες και Ντιβιτζήδες”. Το πανάρχαιο έθιμο που αναβιώνει την Πρωτοχρονιά στη Φθιώτιδα από πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας

Το έθιμο Καμήλες και Ντιβιτζήδες (καμηλιέρηδες) είναι ένα από τα πιο γνωστά πρωτοχρονιάτικα έθιμα της Ανατολικής Ρωμυλίας που διατηρείται στο Νέο Μοναστήρι της Βόρειας Φθιώτιδας.

Το έθιμο είχε σαν στόχο να “ξυπνήσει” τη γη και να καρπίσει. Έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του θεού Διόνυσου. Οι πιστοί μεταμφιέζονταν και τιμούσαν τον θεό με σάτιρες και χορούς σε «ξέφρενους» ρυθμούς, που προκαλούσε η πόση του οίνου.

Μετά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας, διαμορφώθηκε ανάλογα για να μπορέσει να διατηρηθεί.

Ανατολική Ρωμυλία

Το δρώμενο διεξαγόταν, παραμονή και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς σε αρκετά χωριά όπως στο Μεγάλο και Μικρό Μοναστήρι, Ακ Μπουρνάρ, Καβακλί, Καρυές, της επαρχίας Καβακλή.  Από προφορικές μαρτυρίες προκύπτει, ότι στο Μεγάλο Μοναστήρι (απ’ όπου προέρχονται και οι κάτοικοι του Νέου Μοναστηρίου), είχε μια ιδιαίτερη δυναμική.

Οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία, όταν  εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα δεν ξέχασαν τα ήθη και τα έθιμά τους. Παρόλο που έπρεπε να αγωνιστούν για την επιβίωσή τους, τα ενέταξαν στις δραστηριότητες της ζωής τους.

Το δρώμενο αναβίωσε, με διάφορες παραλλαγές, σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα, όπου ζούνε απόγονοι προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, όπως Νέο Μοναστήρι Φθιώτιδας (κυρίως), Αιγίνιο Πιερίας, Κομοτηνή, Μεγάλο Μοναστήρι Λάρισας, Έβρος κ.α.

Εξίσου διαδεδομένο είναι στον Πόντο, τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια, και σε χώρες όπως η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία.

Η ενδυμασία

Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το”καούκι” που είναι καπέλο και μάσκα μαζί. Είναι φτιαγμένο από “κιτσιά”  (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια, για τον ξορκισμό των πνευμάτων και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν “αρμάθες” από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια που δημιουργούν θόρυβο όταν χορεύουν ή τσακώνονται.

Στα χέρια κρατούν το “τοπούζι”  ένα φαλόμορφο ξύλινο ρόπαλο  το οποίο χτυπάνε κάτω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης. Δίνει επίσης τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να γλεντήσουν και να ευχηθούν καλή χρονιά, με υγεία και καλή σοδειά.

Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με “τσόλι” (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), ή με τσουβάλι. Έχει έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της και γύρω της έχει κρεμασμένα μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια.

Ο θόρυβος των κουδουνιών καθώς η καμήλα κουνιέται, συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη.

Η καμήλα στερεώνεται με ζωνάρια δεμένα σταυρωτά πάνω στο ανθρώπινο σώμα και ζυγίζεται με τέχνη για να μη γέρνει και κουράζει τον “καμιλτζή”.

Οι ντιβιτζήδες, η καμήλα, ο γκαϊντατζής ή ο φιουρτζής (παίζει φλογέρα) συνοδεύουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τις σάρτες (χορωδίες) από σπίτι σε σπίτι.

Ο χορός στην πλατεία

Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία στην πλατεία του Ν. Μοναστηρίου οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό. Όσο περνάει η ώρα στον κύκλο πιάνονται κάτοικοι του χωριού και επισκέπτες, που χορεύουν παραδοσιακούς χορούς από την Ανατολική Ρωμυλία.

Το γλέντι στην πλατεία ολοκληρώνεται αργά το απόγευμα με τη μάχη των ντιβιτζήδων με τις καμήλες, αλλά οι χοροί συνεχίζονται όλη την ημέρα στις ταβέρνες του χωριού.

Το βίντεο που ακολουθεί είναι ένα αφιέρωμα που είχε κάνει η ΕΤ-1 το 1988, στα Πρωτοχρονιάτικα έθιμα και χορούς των προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, στο Νέο Μοναστήρι Φθιώτιδας. Περιέχει μεταξύ άλλων την προετοιμασία του ντιβιτζή και της καμήλας. Υπεύθυνη της εκπομπής ήταν η Δόμνα Σαμίου:

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: youtube