“Η θεομηνία, που ήτανε πιο φοβερή κι από το μαχαίρι του εχθρού”. Οι επιδημίες που θέριζαν τους αγωνιστές του 1821

Στην Επανάσταση του 1821, οι θάνατοι από μολυσματικές ασθένειες όπως ο τύφος ήταν περισσότεροι από εκείνους που συνέβησαν στα πεδία των μαχών. 

Οι αγωνιστές του ’21 δεν είχαν μόνο να πολεμήσουν απέναντι σε έναν πολυάριθμο στρατό Οθωμανών. Είχαν να αντιμετωπίσουν και κακουχίες και αρρώστιες που εξαπλώνονταν και εξολόθρευαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, αλλά από τις θανατηφόρες συνέπειες δεν γλύτωναν ούτε οι Τούρκοι.

Καθώς οι επαγγελματίες γιατροί ήταν σπάνιο είδος, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τις επιδημίες με γιατροσόφια, όπως με φλιτζάνια κρασιού που είχε ανακατευτεί με νερό, ρόδια και λεμόνια.

Η Πελοπόννησος ήταν το επίκεντρο των επιδημικών εξάρσεων, διότι εκεί σημειώνονταν οι πιο μαζικές μετακινήσεις στρατευμάτων.

“Ήτανε πιο φοβερή κι από το μαχαίρι του εχθρού” – Η επιδημία τύφου στην Τριπολιτσά

Μετά τη σφαγή και την άλωση της Τριπολιτσάς, το Σεπτέμβριο του 1821, ακολούθησε σοβαρότατη επιδημία τύφου. Το μικρόβιο αρχικά εκδηλώθηκε στην πόλη από τα εκατοντάδες νεκρά ζώα που έμειναν άταφα.

Όταν άρχισε η λεηλασία, μεταφέρθηκε κι έξω από την Τριπολιτσά και σάρωσε σχεδόν ολόκληρη την Πελοπόννησο. Εκατοντάδες περιοχές, όπως η Βυτίνα και ο Αχλαδόκαμπος, αποδεκατίστηκαν το χειμώνα του 1821-1822 λόγω της επιδημίας. Τα θύματα υπολογίζονται σε 5.000 με 6.000.

Ο επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ αναφέρει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του ότι οι σκύλοι, οι γάτες και τα υπόλοιπα ζώα στην Τρίπολη “ετελεύτησαν δι’ έλλειψιν τροφής και ποτού“.

Επειδή έμειναν άταφα, ο αέρας μολύνθηκε και, έτσι, “διεδόθη η φρικτή επιδημική νόσος” με αποτέλεσμα να πεθάνουν πολυάριθμοι Τούρκοι.

H επιδημία διαδόθηκε και από την κακή διατροφή των Ελλήνων. Το ψωμί που έτρωγαν οι Έλληνες ήταν μαύρο σαν πίσσα, κακοψημένο, πικρό και αναμεμειγμένο “με στάχτην, άχυρα καί πολλάς άλλας ετερογενείς ύλας“, περιγράφει ο Έλληνας λόγιος Ανδρέας Μάμουκας.

Ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων αναφέρει ότι ο τύφος “εδρεπάνισεν” για πολλούς μήνες. Από τύφο πέθαναν και τρία παιδιά του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου.

Επίσης, ο Γάλλος αξιωματικός Ολιβιέ Βουτιέ, που βρέθηκε στο πλευρό των Ελλήνων στην άλωση της Τριπολιτσάς, συμπληρώνει στα απομνημονεύματά του:

“Η δυσάρεστη κατάσταση όπου βρισκόμαστε επιδεινώθηκε περισσότερο από την έλλειψη των ζωοτροφών που ήταν ήδη αισθητή στο στρατόπεδο κι από τις αρρώστιες που άρχισαν να διαδίδονται […]

Η επιδημία που είχε κάνει τόση θραύση στην Τριπολιτσά […] απλωνότανε με τρόπο ανατριχιαστικό ανάμεσα στους νικητές. Σε αυτούς τους απερίσκεπτους, μεθυσμένους από τις επιτυχίες τους, μεταδόθηκε από τα χαλιά, τα πολυτελή μαξιλάρια και τα ρούχα που άρπαξαν ως λάφυρα.

Την μετέφεραν στους κόλπους των οικογενειών τους μαζί μ’ αυτά τα τρόπαια. Σε λίγο όλη η Πελοπόννησος και τα νησιά προσεβλήθησαν απ’ αυτή τη θεομηνία, που ήτανε πιο φοβερή κι από το μαχαίρι του εχθρού“.

“Υπέφερα πολύ, ελαττώθη το μνημονικόν μου και η ακοή μου” – Ο τύφος στο Ναύπλιο

Το 1822, ο τύφος “χτύπησε” και το Ναύπλιο. Ο αγωνιστής Φωτάκος αρρώστησε από τη θανατηφόρα ασθένεια, αλλά επέζησε. Ήταν 28 μέρες άρρωστος, κλεισμένος σε ένα δωμάτιο και οι επιπλοκές της νόσου τον έκαναν να υποφέρει: “ελαττώθη τα μνημονικόν μου και η ακοή μου και μετά παρέλευσιν πολλού χρόνου πάλιν τα ανέκτησα“.

Αναφέρει ακόμη ότι όποιος αρρώσταινε “εκυριεύετο από μανίαν και η φαντασία του ανέβαινεν ψηλά“. Πολλοί άρρωστοι έπεφταν στη θάλασσα για να δροσιστούν, αλλά κατέληγαν να πνιγούν.

Κατά τον Φωτάκο, η επιδημία στο Ναύπλιο ήταν χειρότερη από εκείνη της Τριπολιτσάς. Οι Έλληνες μολύνθηκαν από τα φορέματα και άλλα λάφυρα από τους Τούρκους κατά την κατάληψη του Παλαμηδίου το Νοέμβριο του 1822.

Ο τύφος στην Κόρινθο και οι άλλες ασθένειες

Μετά τη νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια, τον Ιούλιο του 1822, ο τύφος έπληξε και την Κόρινθο. Υπολογίζεται ότι έχαναν τη ζωή τους καθημερινά 10 με 20 άτομα και είναι πολύ πιθανό ότι ο Δράμαλης πέθανε από το λοιμό της Κορίνθου.

Υπάρχουν αναφορές και για άλλες επιδημίες που αποδεκάτιζαν κατά καιρούς ολόκληρους πληθυσμούς, όπως η δυσεντερία, η χολέρα, η ευλογιά και η ελονοσία.

Για την τελευταία, ένας ταξιδιώτης στα 1823 γράφει: “Ένα πράγμα είναι σίγουρο, ότι όπου διαμένουν ταξιδιώτες στη Νότια Ευρώπη η ελονοσία σύντομα επικρατεί και ότι επίσης μετακινείται συνέχεια, έτσι ώστε μία περιοχή που είναι υγιεινή τον ένα χρόνο να πλήττεται από την μαλάρια τον επόμενο“.

Οι πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από τα βιβλία:

• “21 Ερωτήσεις και Απαντήσεις για το ’21“, Εκδόσεις Μεταίχμιο
• “1821: Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους“, Εκδόσεις Μεταίχμιο
• “Τα Ψιλά Γράμματα της Ιστορίας“, Εκδόσεις Ενάλιος

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Flickr