“Η Κόλαση στη Γη”. Η ιστορία πίσω από τις συγκλονιστικές φωτογραφίες με τους χιλιάδες χρυσοθήρες – δούλους της Βραζιλίας

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1979 στην περιοχή Σέρρα Πελάντα της Βραζιλίας, 430 χιλιόμετρα νότια από τις εκβολές του Αμαζονίου, ένα ντόπιο αγόρι βρήκε ένα μικρό κομμάτι χρυσό βάρους έξι γραμμαρίων ενώ κολυμπούσε μέσα σ’ ένα μικρό ποτάμι.

Λίγες εβδομάδες μετά την ανακάλυψη του νεαρού, έγινε γνωστή η είδηση ότι υπήρχε χρυσός στη Σέρρα Πελάντα.

Σχεδόν 100.000 εργάτες-χρυσοθήρες κατέκλυσαν την περιοχή σε αναζήτηση χρυσού. Οι συνθήκες εργασίας τους στο μεταλλείο ήταν απάνθρωπες σε σημείο οι φωτογραφίες που ελήφθησαν εκεί να γίνουν γνωστές ως “Η Κόλαση στη Γη”.

“Ο πυρετός του χρυσού”

Η στρατιωτική δικτατορία που κυβερνούσε τότε τη Βραζιλία ανακοίνωσε ότι θα αγόραζε όλο το χρυσό που θα εύρισκαν οι ιδιώτες στην απομακρυσμένη και απομονωμένη περιοχή. Καθώς δεν υπήρχε δρόμος, ο μόνος τρόπος τότε για να φτάσει κάποιος στη Σέρρα Πελάντα ήταν με αεροπλάνο ή με τα πόδια.

Οι χρυσοθήρες πλήρωναν συνήθως υπέρογκες τιμές για ταξί προκειμένου να τους μεταφέρουν από την κοντινότερη πόλη ως το τέρμα ενός χωματόδρομου. Από εκεί έπρεπε να διανύσουν με τα πόδια την υπόλοιπη απόσταση, σχεδόν 20 χιλιόμετρα μέχρι το σημείο όπου είχε βρεθεί ο χρυσός.

Παρά τις σκληρές δοκιμασίες πολλοί κατελήφθησαν από τον «πυρετό του χρυσού». Πίστεψαν ότι θα ανακάλυπταν χρυσό στη Σέρρα Πελάντα και ότι θα γίνονταν πλούσιοι.

Μέσα σε λίγες μέρες, η περιοχή γέμισε με σχεδόν 100 χιλιάδες επίδοξους χρυσοθήρες απ’ όλη τη Βραζιλία. Όμως, η κυβέρνηση είχε δώσει μόλις 4000 άδειες χρυσοθήρων. Όλοι αυτοί συνεταιρίστηκαν με δεκάδες άλλους ο καθένας, δίνοντάς τους μεροκάματα 2 ή 3 δολαρίων για να σκάψουν να βρουν χρυσό.

Επίσης, τους υπόσχονταν μερίδιο από το χρυσό που θα εύρισκαν.

Οι εργάτες αυτοί εργάζονταν πολλές ώρες τη μέρα κατεβαίνοντας εκατοντάδες μέτρα μέχρι να φτάσουν στα σημεία όπου γίνονταν οι εκσκαφές. Όλες οι εξορύξεις γίνονταν με τα χέρια, αφού ήταν αδύνατο να φθάσουν σκαπτικά μηχανήματα στο χώρο.

Το μεταλλείο χρυσού που άρχισε να κατασκευάζεται ήταν στην πραγματικότητα ένας τεράστιος σε έκταση και βάθος λάκκος. Μέσα από εκεί, οι εργάτες-χρυσοθήρες βουτηγμένοι στη λάσπη και τον ιδρώτα κουβαλούσαν στους ώμους τους μεγάλους σάκους με έως και εκατό κιλά ιζήματα και χώμα. Αυτό θα ελεγχόταν για χρυσό και έπρεπε να φύγει από το μεταλλείο ώστε το σκάψιμο με το χέρι να συνεχιστεί.

Επικίνδυνες συνθήκες

Οι εργάτες-χρυσοθήρες κουβαλούσαν το φορτίο τους πατώντας πάνω σε ξύλινες ή σχοινένιες σκάλες που πολλές φορές γκρεμίζονταν με αποτέλεσμα πολλοί να σκοτώνονται πέφτοντας από μεγάλο ύψος μέσα στο λάκκο.

Στην αρχή, κάποιοι λίγοι τυχεροί βρήκαν αυτό που έψαχναν. Το 1980 βρέθηκε και το μεγαλύτερο κομμάτι χρυσού στην Σέρρα Πελάντα που ζύγιζε σχεδόν επτά κιλά και άξιζε περίπου 100.000 δολάρια (355.000 δολάρια σήμερα). Όμως, οι περισσότεροι χρυσοθήρες δεν βρήκαν τίποτα.

Έτσι θεώρησαν ότι η καλύτερη επιλογή τους ήταν να σκάψουν σταδιακά βαθύτερα. Το πρόβλημα ήταν ότι όσο πιο βαθιά έσκαβαν, τόσο πιο επικίνδυνες γίνονταν οι συνθήκες εργασίας τους, καθώς οι αδύναμοι πήλινοι τοίχοι που σχηματίζονταν συχνά έπεφταν πάνω στους εργάτες και τους έθαβαν ζωντανούς.

Κοντά στο μεταλλείο είχε δημιουργηθεί μία ολόκληρη πόλη από σκηνές και παραπήγματα με χιλιάδες πόρνες και σημεία πώλησης αλκοόλ

Εκεί τις νύχτες γίνονταν συνέχεια καυγάδες, ληστείες αλλά και περίπου 60 με 80 ανεξιχνίαστες δολοφονίες το μήνα. Τα θύματα ήταν συνήθως χρυσοθήρες που είχαν βρει λίγο χρυσό και τους είχαν σκοτώσει για να τους το πάρουν.

Ο στρατός παίρνει τον έλεγχο

Η κατάσταση ξέφυγε σε τέτοιο σημείο που αρκετούς μήνες μετά την ανακάλυψη του χρυσού στη Σέρρα Πελάντα, ο βραζιλιάνικος στρατός πήρε τον έλεγχο στο μεταλλείο, καθώς και την παρακείμενη παραγκούπολη.

Επίσημα, η κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι το έκανε για να επιβάλλει την τάξη. Στην πραγματικότητα, ήταν για να εξαναγκάσει τους εργάτες – χρυσοθήρες να πωλούν στις βραζιλιάνικες αρχές όλο το χρυσό που εύρισκαν.

Υπολογίζεται ότι έως και το 90% του χρυσού που βρέθηκε εξήχθη λαθραία από το μεταλλείο. Ο λόγος ήταν γιατί η κυβέρνηση το αγόραζε περίπου 75% κάτω από τη διεθνή τιμή.

Το μεταλλείο της Σέρρα Πελάντα σταμάτησε τη λειτουργία του στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Μέχρι τότε είχαν βρεθεί επισήμως γύρω στους 40 τόνους χρυσού. Όμως, η πραγματική ποσότητα ήταν υπερδιπλάσια.

Αν και σήμερα το μεταλλείο είναι μία βαθιά τεχνητή και μολυσμένη λίμνη, πιστεύεται ότι υπάρχουν ακόμη μεταξύ 20 και 50 τόνοι χρυσού στην ευρύτερη περιοχή.

Οι φωτογραφίες

Το 1986, ο διάσημος Βραζιλιάνος φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγκάντο ταξίδεψε στο μεταλλείο της Σέρρα Πελάντα και τράβηξε συγκλονιστικές φωτογραφίες από τους εργάτες που έσκαβαν εκεί συνωστισμένοι και καλυμμένοι στην λάσπη. Οι φωτογραφίες αυτές δημοσιεύθηκαν στον διεθνή τύπο με τη λεζάντα “Η κόλαση στη Γη”.

Σύμφωνα με τον Σαλγκάντο, αν και οι εργάτες ήταν ελεύθεροι και μπορούσαν να φύγουν όποτε ήθελαν, σχεδόν κανένας δεν το έκανε. Είχαν όλοι καταληφθεί από την τρέλα να γίνουν πλούσιοι και εργάζονταν με εντατικούς ρυθμούς σαν δούλοι.

Ζούσαν χειρότερα ακόμη και από ζώα αλλά συνέχιζαν να ψάχνουν απεγνωσμένα για χρυσό, παρά το γεγονός ότι λίγοι απ’ αυτούς τα κατάφεραν.