“Greek Hymn of Liberty”. Το φιλελληνικό ποίημα που δημοσιεύτηκε στο Δουβλίνο το 1821 και έχει καταπληκτικές ομοιότητες με τον “Ύμνο εις την Ελευθερία” του Δ. Σολωμού

Όταν, λίγο μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, σχεδόν κανείς στην Ευρώπη δεν πίστευε ότι το εγχείρημα θα έχει επιτυχή για τους Έλληνες έκβαση, στην καθημερινή εφημερίδα του Δουβλίνου Freeman‘s Journal δημοσιεύεται (28.6.1821) ένα φιλελληνικό ποίημα που έχει τον τίτλο “Greek Hymn of Liberty”.

Αποτελείται από έξι στροφές των οκτώ στίχων. Φαίνεται ότι γράφτηκε αμέσως μετά τις πρώτες πληροφορίες που έφτασαν στη δυτική Ευρώπη για την κήρυξη της επανάστασης από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Λαμβάνοντας υπόψη και το χρονικό διάστημα που πιθανώς μεσολάβησε από τη σύνθεση του ποιήματος μέχρι τη δημοσίευσή του, ο ύμνος αυτός θα πρέπει να θεωρείται ένα από τα πρώτα ποιήματα που γράφτηκαν για την επανάσταση του 1821. […]

Εντύπωση προκαλεί στον σημερινό αναγνώστη του “Greek Hymn of Liberty” η ομοιότητα του τίτλου με τον λίγο μεταγενέστερο (1823) Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού.

Η ομοιότητα δεν σταματά στον τίτλο, αφού η ομοιοκαταληξία «του σπαθιού την τρομερή»-«γη», την οποία χρησιμοποιεί ο Σολωμός στην πρώτη στροφή του ύμνου του, αντιστοιχεί σχεδόν επακριβώς με τις λέξεις “land” (γη) και “bright sword” (λαμπερό σπαθί), με τις οποίες τελειώνουν ο πρώτος και ο δεύτερος στίχος του ποιήματος του 1821.

Υπάρχουν και άλλες ομοιότητες, που αφορούν όχι μόνο το περιεχόμενο και τη γενικότερη οπτική των δύο δημιουργών, αλλά και συγκεκριμένες αναφορές ή διατυπώσεις: η μορφή της Ελευθερίας που «με βία μετράει τη γη» (“The war-cry’s gone forth o’er the classical land,” “the spirit of Freedom’s abroad”), η μελαγχολική και λυπημένη μορφή – ή πνεύμα – της Ελευθερίας («Εκεί μέσα εκατοικούσες / πικραμένη, εντροπαλή», «ένα εκτύπαε τ’ άλλο χέρι / από την απελπισιά», «και τα πλάκωνε η σκλαβιά», “spirit of Freedom […] sat brooding o’er slav’ry’s abyss”), η αναφορά στον ναό της Αγίας Σοφίας, η χρήση των λέξεων “crescent” και «μισοφέγγαρο», οι πολεμιστές που «Λεονταρόψυχα εκτυπιούντο» (“With the fury of lions pervading each breast”) και παρομοιάζονται με λύκους («ωσάν λύκοι», “like wild wolves”), οι εκφράσεις “on the wings of the wind” και «σαν το σκόρπισμα του ανέμου», που υποδηλώνουν την ορμή της μάχης, τα ιερά κόκκαλα των μακρινών προγόνων (“our fathers of old”), οι αναφορές στα κομμένα κεφάλια, η στροφή 78 του σολωμικού Ύμνου (“And Thermopylae’s scene shall be acted again”), οι στίχοι «σας ορκίζω, αγκαλιασθείτε / σαν αδέλφια γκαρδιακά» (“Brothers of Freedom”), οι εκφράσεις «φιλελεύθερα τραγούδια» και “liberty’s song”, κλπ.

Η κύρια αναφορά στους αρχαίους Έλληνες βρίσκεται στην αρχή των δύο ποιημάτων, ενώ στη συνέχεια δίνεται έμφαση σε πολεμικές σκηνές και στη διαφορετική θρησκεία των αντιμαχομένων. Σε αναδημοσίευση του 1823 το φιλελληνικό ποίημα κλείνει με αναφορά στον σταυρό, όπως και ο Ύμνος του Σολωμού, αλλά με εντελώς διαφορετικά συμφραζόμενα.

Οι Τούρκοι και στα δύο ποιήματα μοιάζουν να μην εκπροσωπούν ένα άλλο έθνος, αλλά μόνο μία άλλη θρησκεία. (Βεβαίως με τον τρόπο αυτόν διαφοροποιούνται από τους αλλόθρησκους τυράννους οι ανά την γη χριστιανοί τύραννοι.)

Δεν μπορούμε ωστόσο, με δεδομένη την ύπαρξη ομοιοτήτων και με προεπαναστατικά έργα, όπως με τον «Ύμνον εις την περίφημον Γαλλίαν, τον αρχιστράτηγον Βοναπάρτην και τον στρατηγόν Γεντίλλην» του Αντωνίου Μαρτελάου, να γνωρίζουμε εάν πρόκειται απλώς για κοινούς τόπους ή εάν ο Σολωμός είχε διαβάσει τον δουβλινέζικο ύμνο του 1821.

Παρά τις πολλές και συγκεκριμένες ομοιότητες, πρόκειται για διαφορετικά ποιήματα, που όμως χαρακτηρίζονται από την ίδια φιλελεύθερη πνοή και φαίνεται ότι ανήκουν στην ίδια «θεματική τάση» της ευρωπαϊκής ποίησης εκείνης της περιόδου.

Στο φιλελληνικό αυτό ποίημα συνοψίζεται ο τρόπος με τον οποίο πολλοί ευρωπαίοι πολίτες έβλεπαν τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία

Δηλαδή ως απευθείας συνέχεια της ηρωικής παράδοσης των αρχαίων Ελλήνων και ως ευκαιρία για μία εκ βάθρων αναγέννηση του κλασικού πνεύματος. Η αναλογία μεταξύ Περσών-αρχαίων Ελλήνων και Οθωμανών-σύγχρονων Ελλήνων είναι σαφής και προκύπτει από τις αναφορές στις Θερμοπύλες και τον Μαραθώνα.

Αυτό που διαφοροποιεί τους νέους τυράννους είναι κυρίως η μουσουλμανική θρησκεία. Πιθανότατα ο δημιουργός του ύμνου είχε διαβάσει σε εφημερίδα την επαναστατική προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη («Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», 24.2.1821), που αναφερόταν στους «προπάτορες», στην «κλασικήν γην», στον Μαραθώνα και τις Θερμοπύλες, στο γκρέμισμα της ημισελήνου και στη δύναμη του σταυρού. Το όνομα του Υψηλάντη αποτελεί στο ποίημα τη μόνη άμεση σύνδεση με το ιστορικό γεγονός της έναρξης της επανάστασης.

Πολλά μεταγενέστερα φιλελληνικά ποιήματα, που γράφτηκαν με αφορμή την Eλληνική Eπανάσταση, χαρακτηρίζονται από την ίδια στερεότυπη προσέγγιση του επαναστατικού αγώνα των Ελλήνων. Αυτό δεν φαίνεται να έχει σχέση τόσο με τις επιδράσεις που ίσως δέχτηκαν ορισμένοι ποιητές από άλλους όσο με το κυρίαρχο τότε στην Ευρώπη (και σε μικρότερο βαθμό στις ΗΠΑ) πλαίσιο ιδεών, όπως είχε διαμορφωθεί σταδιακά από τον 18ο αιώνα, με την επανανακάλυψη των μνημείων της αρχαιότητας και την εκ νέου «ανάγνωση» της αρχαίας ελληνικής πνευματικής κληρονομιάς.

Σε αντίθεση με τον κύριο όγκο των εκατοντάδων φιλελληνικών ποιημάτων που αφορούν την επανάσταση του 1821 (τα περισσότερα με δημιουργούς ελάσσονες ποιητές), ο «Ελληνικός Ύμνος της Ελευθερίας» (ή «Ελληνικός Ύμνος στην Ελευθερία») γράφτηκε πολύ νωρίς, πριν παγιωθούν τα σχετικά στερεότυπα του είδους.

Χαρακτηρίζεται από ειλικρινή ενθουσιασμό και από μεγάλη αγάπη για τους σκλαβωμένους Έλληνες. Αυτή η αγάπη ωστόσο εκφράζεται κυρίως μέσα από ιδεολογήματα της εποχής. Η έμμεση σύνδεση του συγκεκριμένου ποιήματος με δύο σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο William Gell και ο Thomas Moore, καθιστά την περίπτωση του ύμνου αυτού ακόμη περισσότερο ενδιαφέρουσα. Αν και δεν μπορεί να τεκμηριωθεί – ή έστω να προταθεί – απευθείας σχέση με τον μεταγενέστερο Ύμνο του Σολωμού, οι σχετικές ενδείξεις θα πρέπει να μας προβληματίσουν.

Ακολουθούν οι τρεις πρώτες στροφές του φιλελληνικού ποιήματος:

 GREEK HYMN OF LIBERTY

1.

The war-cry’s gone forth o’er the classical land,

            Another Harmodius unsheaths his bright sword;

In troops throng around him each patriot band,

            And Greece, Ypsilanti and Freedom’s the word.

Remember the glories of Marathon’s plain.

            And the spirit that glow’d in our fathers of old,

And Thermopylae’s scene shall be acted again

            Till the Infidels’ heads shall be turbanless roll’d.

2.

Up Greeks, while the spirit of Freedom’s abroad,

            Which long “dove-like” sat brooding o’er slav’ry’s abyss;

Each chain-worn captive disdains his vile load:

            Thraldrom’s life is a burden, Freedom’s death is a bliss;

The minaret tow’rs send th’ alarm o’er the plain;

            Each Moslem his prophet invokes to his aid,

Whilst like a proud Arab steed champing the rein,

            The Christian comes forth in fresh vigour array’d.

3.

With the fury of lions pervading each breast,

            Down on them we’ll rush like wild wolves on the fold;

And the red hands of slaughter shall never know rest

            ‘Till the edge of our blades shall their turbans unfold.

The Mussulman’s cheeks now begin to wax pale,

            From sophia’s high dome their proud standards display’d;

But th’ impostor’s bright banner to shield them shall fail,

            And in splinters shall fly every scimitar blade.