“Φοίνικες”. Τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα κόπηκαν στην Αίγινα επί Καποδίστρια. Τι συμβόλιζαν και ποιοι πληρώθηκαν πρώτοι

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα που πήρε ο Ιωάννης Καποδίστριας για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους ήταν και η κοπή νομισμάτων.

Όλα έφεραν ως βασικό τύπο τον Φοίνικα, το μυθικό πουλί, που επί Καποδίστρια ήταν το έμβλημα, το εθνόσημο του ελληνικού κράτους. Μάλιστα, η βασική μονάδα, που ήταν αργυρή, είχε το όνομα «Φοίνιξ».

Όμως, δεν ισχύει το ίδιο και τα χάλκινα νομίσματα που ήταν οι υποδιαιρέσεις του και η αξία τους ήταν σε “λεπτά”.

Το νομισματοκοπείο της Αίγινας

Με απόφαση του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, το νομισματοκοπείο που έκοψε τα πρώτα νομίσματα του νεοελληνικού κράτους είχε την έδρα του στην Αίγινα που από το 1827 είχε οριστεί επίσημα ως πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας.

Σε αυτό εκδόθηκαν όλα τα νομίσματα του Κυβερνήτη, από το 1829 μέχρι και το Φεβρουάριο του 1833, δηλαδή και ενάμιση χρόνο μετά τη δολοφονία του.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί μία ιστορική σύμπτωση: Στην Αίγινα είχαν κοπεί τον 6^ο αιώνα π.Χ. και τα πρώτα νομίσματα στην κυρίως Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα. Είναι οι περίφημες «χελώνες» της Αίγινας, όνομα που πήραν γιατί οι κοπές αυτές έφεραν την παράσταση μιας θαλάσσιας χελώνας ως νομισματικό τύπο.

Το μηχάνημα κοπής

Ο Καποδίστριας ανέθεσε στον χιώτη τραπεζίτη και φίλο του Αλέξανδρο Κοντόσταυλο να φτιάξει το νομισματοκοπείο στην Αίγινα. Αυτός αγόρασε το βασικό μηχάνημα κοπής των νομισμάτων στη Μάλτα που μέχρι το 1798 έκοβε τα νομίσματα των Ιωαννιτών Ιπποτών που κυβερνούσαν το νησί.

Ο Κοντόσταυλος το έφερε στην Αίγινα μαζί με τμήματα άλλων νομισματικών μηχανημάτων που αγόρασε σε διάφορα λιμάνια της Μεσογείου.

Για λόγους ασφαλείας, αλλά και να γίνεται έλεγχος στα νομίσματα, το πρώτο ελληνικό κρατικό νομισματοκοπείο λέγεται ότι στήθηκε στο ισόγειο και την αυλή της κατοικίας του Καποδίστρια. Πρόκειται για το κτήριο του “Κυβερνείου” στο κέντρο της πόλης της Αίγινας.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχουν μελετητές που θεωρούν ότι το νομισματοκοπείο δεν μπορεί να βρισκόταν εκεί. Ίσως να ήταν σε κάποιο άλλο χώρο στην Αίγινα που σήμερα είναι άγνωστος.

Ο “Φοίνιξ”

Με απόφαση του Ιωάννη Καποδίστρια, κατόπιν εισήγησης του Κοντόσταυλου, η νομισματική μονάδα της Ελλάδας θα ήταν ο αργυρός «Φοίνιξ». Αυτός θα υποδιαιρούνταν σε 100 λεπτά. Θα υπήρχαν και αξίες μεγαλύτερες από τον «φοίνικα», με την αξία/όνομα «Αθηνά» που θα ήταν σε χρυσό.

Η Δ’ Εθνοσυνέλευση στο Άργος με το Ζ΄ Ψήφισμα της 31^ης Ιουλίου 1829 ενέκρινε την απόφαση του Κυβερνήτη για την κοπή ελληνικών νομισμάτων. Τελικά, εκτός από τον «φοίνικα» κόπηκαν μόνο μερικές υποδιαιρέσεις σε χαλκό, αξίας 20, 10, 5 λεπτών και ενός λεπτού.

Όλα τα νομίσματα φέρουν την ίδια παράσταση και διαφοροποιούνται μόνο όσον αφορά την αξία και τη χρονολογία.

Οι νομισματικοί τύποι

Ο εμπροσθότυπος έχει ως βασικό τύπο το μυθικό πουλί, τον φοίνικα, που είχε υιοθετηθεί ως ένα από τα εμβλήματα της Φιλικής Εταιρείας και έγινε το εθνόσημο/έμβλημα του ελληνικού κράτους επί Καποδίστρια. Επίσης, έδωσε το όνομά του στη βασική αξία του πρώτου ελληνικού νομισματικού συστήματος της νεότερης εποχής.

Ο φοίνιξ που αναγεννάται από τις στάχτες του, συμβολίζει την Ελλάδα που εκείνη την εποχή είχε ξεκινήσει τα πρώτα της βήματα ως ανεξάρτητο κράτος

Γύρω από τον φοίνικα υπάρχει η επιγραφή «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» που ήταν τότε ο επίσημος τίτλος του ελληνικού κράτους. Το αωκα´ που διακρίνεται στο κάτω μέρος όλων των τύπων, είναι η χρονολογία 1821, δηλαδή το έτος έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης σύμφωνα με το ελληνικό σύστημα αρίθμησης.

Στον οπισθότυπο αναγράφεται η αξία κάθε νομίσματος μέσα σε δάφνινο στεφάνι και έξω απ’ αυτό, η επιγραφή «ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ Ι.Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ» καθώς και η χρονολογία.

Οι πληρεξούσιοι της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης

Τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα κόπηκαν στις 27 Ιουνίου 1829. Ένα μήνα αργότερα, στις 30 Ιουλίου 1829, κατόπιν διαταγής του Κυβερνήτη, κάποια απ’ αυτά μοιράστηκαν ως πληρωμή στους 240 πληρεξούσιους στην Δ’  Εθνοσυνέλευση που συνεδρίαζαν στο Άργος.

Ήταν μία έξυπνη κίνηση από την πλευρά του Καποδίστρια, αφού επρόκειτο για τους πιο σημαίνοντες άνδρες απ’ όλα τα σημεία της ελεύθερης Ελλάδας. Ανάμεσά τους ήταν και κορυφαίοι αγωνιστές της Επανάστασης. Πολύ σωστά ο Κυβερνήτης θεώρησε ότι θα γίνονταν οι καλύτεροι πρέσβεις για την προώθηση των νέων αυτών νομισμάτων στις τοπικές κοινωνίες, όπου κάθε τι νέο αντιμετωπιζόταν με επιφύλαξη και σκεπτικισμό.

Σύμφωνα με καταγραφές της εποχής, πολλοί από τους πληρεξούσιους στο Άργος συγκινήθηκαν όταν έπιασαν στα χέρια τους τα πρώτα χρήματα που είχαν πάνω τους ελληνικούς τύπους. Μέχρι τότε όλες οι συνδιαλλαγές στην Ελλάδα γίνονταν με ξένα νομίσματα. Έτσι οι πληρεξούσιοι ήταν ανάμεσα στους πρώτους Έλληνες που γνώρισαν στους συμπολίτες τους τα νομίσματα του νέου τους κράτους.

Πότε κόπηκαν;

Τα νομίσματα του Καποδίστρια φέρουν χρονολογίες 1828, 1830, 1831. Ο «Φοίνιξ» φέρει αποκλειστικά χρονολογία 1828, ενώ το εικοσάλεπτο 1831. Όμως, πολλές από τις χρονολογίες αυτές δεν έχουν σχέση με το πότε πραγματικά κόπηκαν τα νομίσματα.

Όπως είδαμε, τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν μόλις το 1829. Επίσης, γνωρίζουμε ότι στις περιπτώσεις των χάλκινων λεπτών χρησιμοποιούνταν πολλές φορές οι παλιές μήτρες των νομισμάτων δίχως να αλλάζεται η χρονολογία. Έτσι, έχουμε κοπές χάλκινων νομισμάτων του Ιωάννη Καποδίστρια ακόμη και τις αρχές του 1833, ενάμιση χρόνο μετά τη δολοφονία του, αλλά με χρονολογία 1831.

Χαράκτες των πρώτων νομισμάτων ήταν μέχρι το 1830, ο Χατζηγρηγόρης Πυροβολιστής χρυσοχόος και αρμενικής καταγωγής, και μετά από αυτόν, οι Γεώργιος Παπακωνσταντόπουλος, Γεώργιος Δημητρακόπουλος και Δημήτριος Κόντος μέχρι το 1833.

Το εικοσάλεπτο

Το εικοσάλεπτο ήταν η αξία που κόπηκε τελευταία χρονολογικά καθώς δεν είχε προβλεφθεί στον αρχικό διάταγμα για την έκδοση των νομισμάτων.

Γρήγορα διαπιστώθηκε ότι για να διευκολυνθούν οι συναλλαγές θα έπρεπε να τεθεί σε κυκλοφορία ένα χάλκινο νόμισμα υψηλής αξίας. Αποφασίστηκε αυτό να είναι τα 20 λεπτά και κόπηκε σε σχετικά μεγάλες ποσότητες από το 1831 και μετά. Πρόκειται για ένα από τα πιο κοινά νομίσματα της Καποδιστριακής νομισματοκοπίας.

Λίγοι “φοίνικες”

Αντίθετα, ο «Φοίνιξ» κόπηκε σε περιορισμένη ποσότητα, μόλις 12.000 νομισμάτων. Επιπλέον, τα περισσότερα αποσύρθηκαν γρήγορα από την κυκλοφορία. Ο λόγος ήταν γιατί η εσωτερική αξία του ασημιού του κάθε νομίσματος ήταν υψηλότερη από την ονομαστική του. Έτσι, οι περισσότερες συναλλαγές με ασημένια νομίσματα στην Ελλάδα εξακολουθούσαν και στα χρόνια της διακυβέρνησης του Καποδίστρια να πραγματοποιούνται με ξένα νομίσματα, κυρίως ισπανικά δίστηλα, αυστριακά τάλαρα και τουρκικούς παράδες .

Πάντως, σε μεγάλο βαθμό, οι καθημερινές συναλλαγές στην Ελλάδα γίνονταν με τις υποδιαιρέσεις του «φοίνικα», δηλαδή τα χάλκινα λεπτά.

Τόσο το ασήμι όσο και ο χαλκός των νομισμάτων προέρχονταν από τουρκικά λάφυρα. Στην περίπτωση του χαλκού, μεγάλο μέρος εξασφαλίστηκε από το λιώσιμο αχρηστευμένων μπρούτζινων κανονιών που είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821.

Δραχμές αντί για “φοίνικες”

Το Φεβρουάριο του 1833 μετά την έλευση του Όθωνα στην Ελλάδα ως πρώτου βασιλιά της, με απόφαση της Αντιβασιλείας ο «φοίνιξ» αντικαταστάθηκε με τη νέα νομισματική μονάδα τη «δραχμή». Το όνομα που παρέπεμπε στα νομισματικά συστήματα της αρχαίας Ελλάδας ήταν σύμφωνο με την πολιτική του νέου καθεστώτος να προβάλλει την κλασική αρχαιότητα.

Το νομισματοκοπείο στην Αίγινα έκλεισε.

Το 1834 τα μηχανήματά του μεταφέρθηκαν στην Αθήνα, που είχε οριστεί η νέα ελληνική πρωτεύουσα, και τοποθετήθηκαν μαζί με άλλα πιο καινούργια, που είχαν μεταφερθεί από το Μόναχο, στο κτήριο του νομισματοκοπείου.