“Επιτέλους εστεγάσθην”. “Κυρίες μου συγγνώμη που δεν μπορώ να σηκωθώ”. Το χιούμορ στους τάφους του Α’ Νεκροταφείου

Στο Α’ Κοιμητήριο Αθηνών, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιγραφές των μνημάτων, καθώς δίνουν πληροφορίες για τους θανόντες και αποτελούν στοιχεία της προφορικής ιστορίας της πόλης.

Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που επικρατεί το μακάβριο χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός.

Οι επιγραφές στους τάφους του Μωραϊτίνη, του Ηλιόπουλου και του Χατζηφωτίου

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο τάφος του θεατρικού συγγραφέα και δημοσιογράφου, Τίμου Μωραϊτίνη. Στην επιγραφή του μνήματός του διαβάζουμε τη φράση “Επιτέλους εστεγάσθην“, η οποία συνδέεται άμεσα με ένα πρόβλημα που τον ταλαιπώρησε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης, Ζέττα Αντωνοπούλου:

“Η φράση “Επιτέλους στεγάστηκα” έχει να κάνει με το ότι ο ίδιος ο Μωραϊτίνης είχε ταλαιπωρηθεί πάρα πολύ με το ζήτημα της οικίας. Μετακόμιζε συνεχώς, διότι δεν μπορούσε να μείνει για πάρα πολύ καιρό σε ένα σπίτι.

Οι πηγές αναφέρουν, λοιπόν, ότι αυτή ήταν η επιθυμία του, να γραφτεί στον τάφο του αυτή η φράση, η οποία έχει και ένα χιουμοριστικό χαρακτήρα, πράγμα που ήταν πολύ κοντά στον χαρακτήρα και τα σατιρικά έργα του“.

Εξίσου χιουμοριστικές είναι και οι επιγραφές στους τάφους του ηθοποιού Ντίνου Ηλιόπουλου και του δημοσιογράφου Ζάχου Χατζηφωτίου. Στο μνήμα του πρώτου διαβάζουμε τη φράση “Με συγχωρείτε κυρίες μου που δεν μπορώ να σηκωθώ“, ενώ στην προτομή που πλαισιώνει τον τάφο του δεύτερου αναγράφεται: “Έζησα όπως ήθελα. Χαίρετε“.

“Το ταφικό μνημείο του Ζάχου Χατζηφωτίου είναι μια μια  παράδοξη ιστορία. Ο Χατζηφωτίου, ο οποίος με το χιούμορ που είχε και με την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία την οποία επίσης διέθετε, είχε πάρει τα μέτρα του τάφου του, για να είναι βέβαιος για το μέγεθος, όσο μπορεί κανείς να είναι.

Επίσης, είχε δημιουργήσει την προτομή του πριν το θάνατο του. Υπήρχε στημένη πάνω στο ταφικό του μνημείο, αλλά ήταν καλυμμένη, δεν είχε αποκαλυφθεί“, είπε στη “ΜτΧ” ο Δημήτρης Παυλόπουλος, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο ρόλος των επιγραφών στα μνήματα του Α’ Κοιμητηρίου

Όπως εξηγεί η Ζέττα Αντωνοπούλου, “ένα ταφικό μνημείο μαρτυρά και άλλα πράγματα πέρα από την ίδια την τέχνη. Φέρει πληροφορίες για την οικογενειακή κατάσταση του νεκρού, για την εποχή του, για το κοινωνικό σύνολο, κ.ά.“.

Ένα σημαντικό κομμάτι είναι και τα πολύστιχα αρχαιοπρεπή επιγράμματα του 19ου αιώνα, τα οποία εντοπίζονται κυρίως σε παλιά ταφικά μνημεία, σύμφωνα με τον Δημήτρη Παυλόπουλο.

Υπάρχουν τάφοι που αναγράφουν τις λέξεις “άτεκνος” ή “άγαμος“, για όσους δηλαδή δεν έκαναν παιδιά ή δεν παντρεύτηκαν, όπως επίσης και επιγραφές που πληροφορούν τον επισκέπτη για επαγγέλματα που δεν υπάρχουν σήμερα, όπως ο κοσμηματογράφος.

“Μπορούμε να πούμε ότι οι επιγραφές αποτελούν ένδειξη για την κοινωνική ιστορία της εκάστοτε εποχής“, συμπεραίνει η πολιτικός επιστήμων, Ιωάννα Παρασκευοπούλου.

Το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών δεν είναι απλώς η μεγαλύτερη υπαίθρια γλυπτοθήκη της Ελλάδας. Είναι κι ένα “ταξίδι” στην ιστορία, την τέχνη και τα ιδεολογικά ρεύματα.

Θεωρείται το “Πάνθεον της Ελλάδος”, καθώς εκεί αναπαύονται όλες οι προσωπικότητες που σφράγισαν την ιστορία του ελληνικού κράτους και τον πολιτισμό: πολιτικοί, αγωνιστές, καλλιτέχνες και διανοούμενοι. Επίσης είναι ένα κοσμικό κοιμητήριο, διότι εκτός από Ορθόδοξους, είναι ενταφιασμένοι Προτεστάντες, Καθολικοί και Εβραίοι.

Όλα τα μεγαλοπρεπή ταφικά μνημεία του Α’ Κοιμητηρίου υμνούν τη ζωή μέσα από το θάνατο και το καθένα έχει να “διηγηθεί” τη δική του ξεχωριστή ιστορία. Οι γυναικείες μορφές δεσπόζουν σε όλη την έκταση του Κοιμητηρίου, με αποκορύφωμα την περίφημη “Κοιμωμένη του Χαλεπά“.

Το κείμενο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της “Μηχανής του Χρόνου” σχετικά με τις γυναικείες μορφές του Α’ Νεκροταφείου Αθηνών, που προβλήθηκε στο Cosmote History και μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην υπηρεσία on demand. Δείτε εδώ το τρέιλερ του επεισοδίου.

Σχεδιασμός κεντρικής φωτογραφίας: © Μηχανή του Χρόνου