“Δεν ήμουν παράσιτο του Χίτλερ”. Ποιος ήταν ο προσωπικός φωτογράφος του Φύρερ, που έγινε ζάμπλουτος από τη φιλία τους

Υπήρξε ο άνθρωπος που διαμόρφωσε τη δημόσια εικόνα του Αδόλφου Χίτλερ, βρισκόταν πίσω από κάθε φωτογραφία του και συνέβαλε στην προσωπολατρία του.

Ήταν επιστήθιος φίλος του Φύρερ, όπως ο ίδιος παραδέχθηκε στο βιβλίο του “Hitler was my friend“. Ταξίδευε συνεχώς μαζί του, έγινε γνώστης πολλών λεπτομερειών της προσωπικής του ζωής και διαδραμάτισε πολλαπλούς ρόλους στο πλευρό του. Ένας από αυτούς ήταν ότι γνώρισε στον δικτάτορα την μετέπειτα ερωμένη του, Εύα Μπράουν.

Ο λόγος για τον Γερμανό φωτογράφο, Χάινριχ Χόφμαν, ο οποίος ήταν μέλος του Ναζιστικού Κόμματος ήδη από τον Απρίλιο του 1920. Διέθετε επινοητικό και επιχειρηματικό πνεύμα, γνώριζε άριστα την “τέχνη” της προπαγάνδας μέσω της φωτογραφίας και απέκτησε τεράστια περιουσία μέσω της στενής σχέσης του με το καθεστώς του Τρίτου Ράιχ.

Ίσως κανένας άλλος φωτογράφος δεν είχε τόσο μεγάλες υλικές απολαβές και πρόσβαση σε έναν πολιτικό ηγέτη όσο ο Χόφμαν. “Δεν ήταν απλώς ένας χρονικογράφος της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της εποχής, όπως ο ίδιος ισχυριζόταν μετά την ολοκλήρωση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ένας συνειδητοποιημένος εθνικοσοσιαλιστής που ανέδειξε τις κρυμμένες και ασύνειδες αρετές του εργοδότη του, ασκώντας εύληπτη και διεισδυτική προπαγάνδα, μέσω των φωτογραφιών του, υπέρ της εθνικοσοσιαλιστικής κοσμοθεωρίας“, αναφέρει ο Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Θανάσης Χρήστου.

“Ο Χόφμαν ξεκίνησε με μια φωτογραφική μηχανή και μέχρι το 1945 κατείχε αρκετά εκατομμύρια δολάρια, πέντε ακίνητα, έναν εκδοτικό οίκο για βιβλία φωτογραφιών, πολλά στούντιο και καταστήματα φωτογραφικού εξοπλισμού”, συμπληρώνει ο συγγραφέας Μπέρναρντ Τέιπερ.

Τα πρώτα χρόνια

Ο Χάινριχ Χόφμαν γεννήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1885, στην πόλη Φουρτ της βόρειας Βαυαρίας. Μυήθηκε στον “κόσμο” της φωτογραφίας από τον πατέρα του, εκπαιδευόμενος για δύο χρόνια (1901-1903) στο στούντιό του.

Από το 1909, ο Χόφμαν εγκαταστάθηκε στο Μόναχο ως φωτογράφος με δικό του ατελιέ. Τράβηξε την πρώτη του εμπορική φωτογραφία σε ηλικία δώδεκα ετών και το 1917, εντάχθηκε στον γερμανικό στρατό, για να γίνει φωτορεπόρτερ στη Γαλλία.

Από τα τέλη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι το τέλος του Μεσοπολέμου, τράβηξε αμέτρητες φωτογραφίες. Τις πουλούσε στις εφημερίδες όλου του κόσμου και έτσι κέρδιζε πολλά χρήματα.

“Ήταν μέλος της εθνικιστικής βαυαρικής πολιτοφυλακής αυτοπροστασίας και από τα τέλη του 1919, είχε εκδηλώσει το δεξιό συντηρητικό αντιεβραϊκό του φρόνημα“, αναφέρει η Χάικε Γκερτεμάκερ, Γερμανίδα ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου “Η Αυλή του Χίτλερ“.

Η γνωριμία και η σχέση με τον Αδόλφο

Δεν είναι απολύτως σαφές πώς ο Χόφμαν γνωρίστηκε με τον Χίτλερ. Η Γκερτεμάκερ παραθέτει την εκδοχή που παρουσίασε ο Γερμανός φωτογράφος: “Ισχυρίστηκε στις μεταπολεμικές αναμνήσεις του ότι τον Οκτώβριο του 1922 είχε “στήσει καρτέρι” στον Χίτλερ, καθώς ένα αμερικανικό πρακτορείο φωτογραφιών τού είχε προσφέρει 100 δολάρια για μια φωτογραφία του Χίτλερ“.

Αργότερα, ο Χόφμαν προσέγγισε τον Χίτλερ στο γάμο ενός κοινού τους φίλου. Όμως, σύμφωνα με την Γκερτεμάκερ, είναι μάλλον βέβαιο πως οι δύο άνδρες “γνωρίζονταν από πολύ παλαιότερα”. Η παρουσία του Χόφμαν σε μία σύνοδο διαφόρων εθνικοσοσιαλιστικών κομμάτων στο Σάλτσμπουργκ, τον Αύγουστο του 1920, και σε μια πολεμοχαρή παρέλαση των Ταγμάτων Εφόδου (SA), τον Οκτώβριο του 1922, επιβεβαιώνουν ότι από νωρίς ανήκε στην κομματική ακολουθία του Φύρερ.

Ο δεσμός του Χόφμαν με τον Χίτλερ αποδείχθηκε όχι μόνο αμοιβαία επωφελής, αλλά και σχεδόν οικογενειακός. Η κόρη του Χόφμαν, Χενριέτε παντρεύτηκε τον επικεφαλής της Νεολαίας του Χίτλερ, Μπάλντουρ Μπένεντικτ φον Σίραχ και χρόνια αργότερα θυμόταν ότι ο δικτάτορας μπαινόβγαινε στο σπίτι της οικογένειας Χόφμαν από το 1921, όταν ήταν, δηλαδή, οκτώ ετών.

Επιπλέον, ο Χίτλερ εμπιστευόταν τον Χόφμαν περισσότερο απ’ όσο άλλους στενούς συνεργάτες του. “Γερός πότης, επιρρεπής σε κάθε είδους απολαύσεις και συχνά αποκαλούμενος υποτιμητικά “γελωτοποιός της Αυλής”, ο προσωπικός φωτογράφος κατείχε θέση εμπιστοσύνης, εξαιτίας της οποίας άλλα μέλη του κόμματος τον φθονούσαν“, επισημαίνει η Γκερτεμάκερ στο βιβλίο της.

Διόλου τυχαία, ο Χόφμαν ήταν αυτός που γνώρισε την νεαρή φωτογράφο, Εύα Μπράουν στον Φύρερ. Την είχε προσλάβει, μεταξύ άλλων, σε ηλικία 17 ετών ως υπάλληλο γραφείου. Στην αυτοβιογραφία του, πάντως, υποβαθμίζει τον καίριο ρόλο του στη δημιουργία ερωτικής σχέσης μεταξύ Χίτλερ και Μπράουν.

Ο φωτογράφος που πλούτισε χάρη στο ναζισμό

Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, τον Ιανουάριο του 1933, ο Χόφμαν απέκτησε το δικαίωμα της αποκλειστικής λήψης και δημοσίευσης των φωτογραφιών του. Χρίστηκε βουλευτής, δημιούργησε πρακτορείο και εκδοτικό οίκο, με στόχο την ενίσχυση της ναζιστικής προπαγάνδας και ανέλαβε τον αυστηρό έλεγχο και την τελική έγκριση οποιουδήποτε επεδίωκε να ενταχθεί στον κλειστό κύκλο του Φύρερ.

Εκτιμάται ότι ο Χόφμαν τράβηξε τον Χίτλερ δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες, καθώς έκανε πρόβα τους λόγους του και πάσχιζε να σφυρηλατήσει τη δημόσια εικόνα του. Κανείς, ούτε καν ο Χόφμαν, δεν τολμούσε να του φέρει αντίρρηση για το πώς θα στεκόταν μπροστά από το φακό και φυσικά όποιο κλικ δεν ανταποκρινόταν στις υψηλές απαιτήσεις του, διέταζε τον φωτογράφο του να το καταστρέψει.

Ο τελευταίος, όμως, κράτησε κρυφές τις φωτογραφίες που δεν άρεσαν στον Αδόλφο και αργότερα τις δημοσίευσε στην αυτοβιογραφία του. Ένα παράδειγμα αποτελεί το ακόλουθο σετ, όπου ο Χίτλερ απεικονίζεται περί το 1927 να προβάρει διάφορες πόζες.

Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Χόφμαν οργάνωσε στο Βερολίνο ένα φωτογραφικό κέντρο, στο οποίο έπρεπε να αποσταλούν όλες οι φωτογραφίες από το μέτωπο. Διάλεγε εκείνες που του φαίνονταν οι πιο κατάλληλες για τη ναζιστική προπαγάνδα και, συγχρόνως, θησαύριζε από τα δικαιώματα αναπαραγωγής τους.

Η σύλληψη, η καταδίκη και η αποφυλάκιση

Όταν οι Αμερικανοί κατέλαβαν τη Βαυαρία, το αρχείο του Χόφμαν κατασχέθηκε, προκειμένου να αναγνωριστούν οι εγκληματίες πολέμου. Ο Γερμανός φωτογράφος συνελήφθη το Μάιο του 1945 από τους Αμερικανούς και μεταφέρθηκε ως απλός μάρτυρας στη Νυρεμβέργη.

Το 1947, έκατσε στο εδώλιο του κατηγορούμενου, ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου Αποναζιστικοποίησης. Έχοντας απαλλαγεί ουσιαστικά από την κατηγορία της συμμετοχής σε εγκλήματα πολέμου, κρίθηκε ως κερδοσκόπος του χιτλερικού καθεστώτος.

Καταδικάστηκε σε 10 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας και του επιβλήθηκε κατάσχεση της περιουσίας του, εκτός από 3.000 μάρκα, καθώς επίσης και απαγόρευση άσκησης οποιουδήποτε επαγγέλματος.

Για να πετύχει την αναίρεση της απόφασης, ο Χόφμαν επικαλέστηκε ότι οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τη συλλογή φωτογραφιών του ως ντοκουμέντα της σύγχρονης ιστορίας. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο μετρίασε την ποινή του στα τέσσερα χρόνια και το Φεβρουάριο του 1950 αποφυλακίστηκε.

Κατόρθωσε, επίσης, να πάρει πίσω ένα τμήμα της περιουσίας του, ενώ, παράλληλα, ένα μέρος του αρχείου του μεταφέρθηκε στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο γιος του Χάινριχ Χόφμαν κέρδισε μια δίκη που είχε κινήσει, προκειμένου να ανακτήσει τα δικαιώματα αναπαραγωγής των φωτογραφιών του πατέρα του.

Ο φωτογράφος και φίλος του Αδόλφου Χίτλερ πέθανε στο Μόναχο στις 16 Δεκεμβρίου 1957, σε ηλικία 72 ετών. Μιλώντας στον Μπέρναρντ Τέιπερ, είχε πει χαρακτηριστικά για τη σχέση του με τον Φύρερ:

“Δεν κατείχα ποτέ κάποιο υψηλό κρατικό ή κομματικό αξίωμα. Ποτέ δεν το θέλησα. Ας πούμε ότι είχα κάποιο βαθμό, δεν θα είχα τόσα πολλά προνόμια. Δεν θα μπορούσα να πω όσα είχα στο μυαλό μου στον Χίτλερ […]

Με έχουν κατηγορήσει ότι δεν ήμουν παρά ένα παράσιτο του Χίτλερ. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Δεν χρειαζόμουν τον Χίτλερ. Θα είχα βρει τους σπουδαίους όπου κι αν βρισκόμουν (π.χ. τον Λόιντ Τζορτζ ή κάποιον σαν αυτόν) και θα έκανα εξίσου μεγάλη περιουσία”.

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας:

• National Archives and Records Administration (via WikimediamtxCommons)
• Bundesarchiv, Bild 102-10460/Hoffmann, Heinrich/CC-BY-SA 3.0 (via WikimediamtxCommons)