“Δεν είχαν ποιον να πρωτοκλάψουν”. Οι φονικές πυρκαγιές στην Ικαρία το 1993. Η αυτοθυσία τριών νεαρών και η κρατική αδράνεια

Απόγευμα 30ής Ιουλίου 1993. Δύο πύρινα μέτωπα εκδηλώθηκαν στο νησί της Ικαρίας, ένα βόρεια του οικισμού Παναγιά και ένα κοντά στον οικισμό Γλαρέδο.

Οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν, για να προειδοποιήσουν τους κατοίκους για μία από τις χειρότερες πυρκαγιές των τελευταίων 50 ετών.

Οι εποχικοί δασοπυροσβέστες διέθεταν μόνο δύο πυροσβεστικά οχήματα. Μέχρι το πρώτο να φτάσει στο σημείο της πυρκαγιάς, η φωτιά είχε πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις λόγω των ισχυρών ανέμων.

Τα σπίτια τόσο στην Παναγιά όσο και στις γύρω περιοχές “τυλίχθηκαν” στις φλόγες.

Οι περισσότεροι κάτοικοι έτρεχαν τρομοκρατημένοι προς το λιμάνι του Αγίου Κηρύκου, για να σωθούν. Υπήρχαν και κάποιοι που επέλεξαν να παραμείνουν στα σπίτια τους και να δώσουν την άνιση μάχη.

Ακόμη κι όταν η φωτιά τέθηκε υπό έλεγχο, ο κίνδυνος των αναζωπυρώσεων ήταν προφανής. Την ίδια στιγμή, πυκνά σύννεφα καπνού, τα οποία προέρχονταν από πυρκαγιά που ξέσπασε στο γειτονικό νησί της Σάμου, “σκέπασαν” την Ικαρία.

Τρεις νεαροί, ανάμεσά τους και ένας δασοπυροσβέστης, προσπάθησαν να σώσουν τους συγχωριανούς τους, αλλά κάηκαν ζωντανοί.

Συνολικά 13 Ικαριώτες έχασαν τη ζωή τους, 20.000 στρέμματα γης κάηκαν και περιουσίες μιας ζωής καταστράφηκαν.

Οι οικογένειες των θυμάτων βυθίστηκαν στην οδύνη και το πένθος. Σύμφωνα με το δημοσιογράφο Πάνο Σόμπολο, δύο μήνες μετά την τραγωδία, μία μητέρα αυτοκτόνησε, επειδή δεν άντεχε να ζει με την απώλεια του παιδιού της.

H τραγωδία στην Ικαρία χαράχτηκε ανεξίτηλα στη μνήμη των κατοίκων της και συγκλόνισε όλη την Ελλάδα. Ο Τύπος άσκησε δριμεία κριτική στην τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, κατηγορώντας την για αδράνεια, αδιαφορία και έλλειψη ευθιξίας. Χαρακτηριστικά έγραφαν:

“Φταίνε – Τους άφησαν να καούν – Κανείς δεν παραιτείται“,  “Πυρκαγιές με ονοματεπώνυμο“

Οι τρεις ηρωικοί νέοι και ο αέρας που τους πρόδωσε

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής, ο δασοπυροσβέστης Ηλίας Φυσίδας έσπευσε στην περιοχή Πουλάτο, για να σώσει το θείο του, με τη βοήθεια δύο φίλων του, του Δημήτρη Τσαγανού και του Γιώργου Κηρύκου. Όταν οι τρεις νεαροί έφτασαν στην οικία του θείου του Φυσίδα, τον βρήκαν σώο και αβλαβή μαζί με τρεις γείτονές του.

Οι φλόγες είχαν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη και οι επτά Ικαριώτες αποφάσισαν να πάρουν το δρόμο για το βουνό. Ωστόσο, πριν προλάβουν να φτάσουν στην κορυφή, ο αέρας άλλαξε κατεύθυνση. Προσπάθησαν να ξεφύγουν, αλλά η φωτιά τους περικύκλωσε και τους έκαψε.

Ο Κήρυκος, ο οποίος είχε πάρει μέρος στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, είχε συλληφθεί και βασανιστεί από τα στελέχη της χούντας, ήταν 39 ετών.

Ο Φυσίδας ήταν 25 χρόνων και ο Τσαγανός 21. Όλοι τους τιμήθηκαν μετά θάνατον από την Ακαδημία Αθηνών για την αυτοθυσία τους.

Η τραγωδία στο Γλαρέδο

Στο Γλαρέδο, χωριό κοντά στον Άγιο Κήρυκο, εκτυλίχθηκε μία ακόμη τραγωδία λόγω της μεταβολής της φοράς του ανέμου. Η πυρκαγιά έφτασε στο μαγαζί ενός κατοίκου και εκείνος τράπηκε σε φυγή με τη σύζυγό του και δύο συγχωριανούς, αφού επιβιβάστηκαν στο αυτοκίνητό του.

Καθ’ οδόν πήραν και μία 18χρονη που κινδύνευε από τη φωτιά. Σε κάποιο σημείο της διαδρομής, ο οδηγός δεν μπορούσε να δει λόγω των πυκνών καπνών του, με αποτέλεσμα το αυτοκίνητο να ξεφύγει από την πορεία του και να πέσει πάνω στο στηθαίο του δρόμου.

Οι πέντε επιβάτες εγκατέλειψαν το όχημα και ακολούθησαν ένα μονοπάτι που οδηγούσε στη θάλασσα. Οι φλόγες όμως τους πρόλαβαν.

Η κρατική ολιγωρία και το πόρισμα που αγνοήθηκε

Τα ακριβή αίτια των πυρκαγιών στην Ικαρία δεν προσδιορίστηκαν, αλλά το ενδεχόμενο του εμπρησμού δεν αποκλείστηκε από κανέναν.

Η οργή και η αγανάκτηση των οικογενειών των θυμάτων ήταν μεγάλη για τη δήλωση του υπουργού Γεωργίας, Χρήστου Κοσκινά ότι “η κυβέρνηση και ο κρατικός μηχανισμός έκαναν ό,τι μπορούσαν“.

Οι εφημερίδες στηλίτευσαν την απουσία επαρκών πυροσβεστικών μέσων, την έλλειψη συντονισμού του κρατικού μηχανισμού και το γεγονός ότι κανένας υπουργός δεν παραιτήθηκε.

Δύο καναντέρ που απογειώθηκαν με προορισμό την Ικαρία, δεν συμμετείχαν στις επιχειρήσεις κατάσβεσης “εξαιτίας των σφοδρότατων ανέμων που έπνεαν στην περιοχή“, υποστήριξε το Γραφείο Τύπου του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας.

Με βάση μαρτυρίες κατοίκων και τοπικών αξιωματούχων, το ρεύμα ήταν κομμένο για δύο ημέρες, ενώ, παράλληλα, μεγάλα προβλήματα υπήρχαν στις τηλεφωνικές επικοινωνίες. Μία κάτοικος της Ικαρίας που κατέφυγε στον Άγιο Κήρυκο μονολογούσε:

“Αχ, Θεέ μου, τι θα απογίνουμε; Μας έχουν ξεχάσει όλοι! Ούτε νερό δεν έχουμε να πιούμε“

Ο έμπειρος αστυνομικός συντάκτης Πάνος Σόμπολος ανέφερε:

“Δεν θα ξεχάσω την κρατική αδιαφορία, την τυφλή πολιτική αδράνεια, όταν η πύρινη λαίλαπα σκόρπιζε τον πανικό, το θάνατο και την καταστροφή, η βοήθεια δεν έφτανε με κανέναν τρόπο σε αυτούς που την χρειάζονταν και καίγονταν“.

Επιπλέον, σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας “Το Βήμα”, το Νοέμβριο του 1992, τέσσερις καθηγητές δασοπονίας και δασολογίας παρέδωσαν στον υπουργό Γεωργίας, Σωτήρη Χατζηγάκη επιστημονικό πόρισμα για την προστασία του δασικού πλούτου, στο οποίο ανέφεραν:

“Προσοχή, κύριε υπουργέ, έχουμε χωρίσει την Ελλάδα σε τρεις ζώνες επικινδυνότητας για τις πυρκαγιές. Η Αττική, η Ικαρία και η Σάμος βρίσκονται στην πρώτη επικίνδυνη ζώνη. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, εκτός από τα δάση που θα καούν, είναι πιθανόν να θρηνήσουμε και θύματα“.

Το μνημείο προς τιμήν των ηρωικών νεαρών

Τα 13 θύματα των πυρκαγιών στην Ικαρία ήταν τα εξής: Γιώργος – Ελευθέριος Κήρυκος (39 ετών), Δημήτρης Τσαγανός (21), Ηλίας Φυσίδας (25), Κωνσταντίνος Μπρατσής (68), Κούλα Πούλου (70), Σταματούλα Πούλου (67), Στράτος Πούλος (80), Σιδέρης Λιάρης (69), Καλλιόπη Λιάρη (70), Γιώργος Πεσκέσης (73), Κατερίνα Πεσκέση (64), Δέσποινα Ξυλά (65) και Γεωργία Ξυλά (18).

Κάθε 30 Ιουλίου, πραγματοποιείται στο νησί επιμνημόσυνη δέηση.

Με πρωτοβουλία του Πανικάριου Συλλόγου Πυροπροστασίας “Τα χελιδόνια του αιθέρα“, κατασκευάστηκε το 2000 ένα μνημείο προς τιμήν των τριών νεαρών που θυσίασαν τη ζωή τους.

Πρόκειται για μία μαρμάρινη στήλη ύψους 7,30 μέτρων που στήθηκε στον τόπο της τραγωδίας, στη θέση Πουλάτο, σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων από το λιμάνι του Αγίου Κηρύκου και αναπαριστά τρία χελιδόνια που πετούν προς στην αγκαλιά της μητέρας Ικαρίας.

Βασικές πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από το βιβλίο του Πάνου Σόμπολου “Τα τραγικά γεγονότα της τελευταίας τριακονταπενταετίας“, Εκδόσεις Πατάκη

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: εφημερίδα “Τα Νέα“