“Bασιλικό μωβ”. Ποια ήταν η μυστική συνταγή για το πιο ακριβό χρώμα της αρχαιότητας. Έτσι προέκυψε ο όρος “πορφυρογέννητος”

Για χιλιετίες, ήταν η πιο περιζήτητη χρωστική ουσία του κόσμου. Έντυσε βασιλιάδες, ταξίδεψε σε όλη τη Μεσόγειο, έγινε σύμβολο πλούτου και εξουσίας και θεωρείτο πιο πολύτιμη και από τον χρυσό.

Για να παραχθεί ένα γραμμάριο αυτής της χρωστικής, χρειάζονταν ακόμη και 10.000 θαλάσσια σαλιγκάρια και μεγάλη προεργασία. Είχε υψηλή τιμή αλλά και την ιδιότητα να μην ξεθωριάζει με την πάροδο του χρόνου, αλλά να γίνεται πιο λαμπερή και κατ’ επέκταση το πιο ποθητό χρώμα.

Το “μωβ της Τύρου” ή “πορφύρα της Τύρου” (“Tyrian purple“) πήρε το όνομά του από την ιστορική πόλη της αρχαίας Φοινίκης, στο σημερινό Λίβανο, αλλά όποιες γραπτές πηγές υπήρχαν για τον τρόπο παρασκευής του χάθηκαν στην αχλή των αιώνων. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιοι που προσπαθούν να εφαρμόσουν τις τεχνικές των αρχαίων και να  “αναγεννήσουν” το χρώμα.

Το μωβ δεν έγινε ευρέως διαθέσιμο στους καταναλωτές πριν από τη δεκαετία του 1850, όταν οι πρώτες συνθετικές βαφές κυκλοφόρησαν στην αγορά. Στις ημέρες μας, όπου η πληθώρα χρωμάτων θεωρείται δεδομένη, το μωβ συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο δημοφιλή χρώματα της μόδας.

Το χρώμα της αριστοκρατίας και οι “πορφυρογέννητοι”

Το “μωβ της Τύρου” χρησιμοποιήθηκε σχεδόν παντού: σε ρούχα, υφάσματα, κοσμήματα, έπιπλα και ζωγραφικές απεικονίσεις. Ήταν τόσο σπάνιο που μόνο οι γαλαζοαίματοι είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν ρούχα βαμμένα με τη συγκεκριμένη χρωστική.

Σύμφωνα με ρωμαϊκό διάταγμα του 301 μ.Χ, η μωβ χρωστική κόστιζε τρεις φορές το βάρος της σε χρυσό

Λέγεται ότι οι αυτοκράτορες στο Βυζάντιο υπέγραφαν τα διατάγματα με μωβ μελάνι και ότι η Κλεοπάτρα της Αιγύπτου είχε τόση εμμονή με το “μωβ της Τύρου” που χρησιμοποιήθηκε ακόμη και για τα πανιά του πλοίου της.

Ορισμένοι Ρωμαίοι αυτοκράτορες καταδίκαζαν σε θάνατο όποιον πιανόταν να φοράει μωβ ενδύματα, εκτός από τους ίδιους και ίσως κάποιους δικαστές.

Από το “μωβ της Τύρου” φαίνεται ότι προήλθε και ο όρος “πορφυρογέννητος“, δηλαδή ο τίτλος των παιδιών των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων που γεννιούνταν ενώ ήδη βασίλευαν οι γονείς τους, σε ένα ειδικό δωμάτιο με πορφυρά χρώματα.

Αποχρώσεις του “μωβ της Τύρου” διακρίνονται σήμερα σε ψηφιδωτά, όπως το ακόλουθο που απεικονίζει το μωβ μανδύα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α’.

Πώς παρασκευαζόταν η πορφύρα

Οι Φοίνικες ήταν λαός που, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, διακρίθηκαν στον τομέα του εμπορίου. Όταν συνειδητοποίησαν ότι τα θαλάσσια σαλιγκάρια ήταν μια “χρυσή” ευκαιρία ώστε να δημιουργήσουν αποικίες, δεν την άφησαν ανεκμετάλλευτη.

Σύμφωνα με τον Πλίνιο, αφού μάζευαν χιλιάδες γαστερόποδα από το βυθό της Μεσογείου, τα καθάριζαν, έσπαγαν το προστατευτικό τους κέλυφος και εξήγαγαν τον αδένα εκείνο, από τον οποίο προέρχεται η χρωστική ουσία. Ακολούθως, τον άφηναν μες στο αλάτι για τρεις ημέρες και τον τοποθετούσαν σε ένα μεταλλικό δοχείο, όπου τον αναμείγνυαν με άλλες ουσίες.

Μετά, τον άφηναν στη φωτιά για περίπου 7-10 ημέρες, έως ότου η μωβ βαφή διαλυθεί στο νερό. Για να αξιολογήσουν την αποτελεσματικότητα της τεχνικής τους, έριχναν στο δοχείο μαλλί ή μετάξι και περίμεναν μέχρι να πάρουν το επιθυμητό χρώμα.

Παραλλαγές του “μωβ της Τύρου” μπορούσαν να παραχθούν από τα εκκρίματα τριών ειδών θαλάσσιου σαλιγκαριού, όπως φαίνεται στην εικόνα από κάτω: του Hexaplex trunculus, του Bolinus brandaris και του Stramonita haemastoma.

Ο Τυνήσιος που επανέφερε το “μωβ της Τύρου”

Μετά από πολλά χρόνια δοκιμών, ένας Τυνήσιος, ο Mouhamad Ghassen Nouira, κατάφερε να ξαναδημιουργήσει την περιζήτητη βαφή. Ξεκίνησε να ασχολείται στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και πηγή έμπνευσης ήταν ένα μάθημα Ιστορίας για τους Φοίνικες και τους Καρχηδόνιους.

Επρόκειτο για μια διαδικασία επίπονη, χρονοβόρα και με ρίσκο για τον Nouira, καθώς οι αρχαίες πηγές δεν ήταν τόσο σαφείς, σύμφωνα με τον ίδιο. Μιλώντας στο πρακτορείο Reuters το 2022, υποστήριξε ότι πολλοί δεν τον πίστευαν, όταν ξεκινούσε την προσπάθειά του, αλλά με την επιμονή και το μεράκι του τούς διέψευσε:

“Στο ξεκίνημα αντιμετώπισα αρκετή κριτική, διότι οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τίποτα για τη συγκεκριμένη τεχνική. Αναρωτιόνταν ποιο θα ήταν το όφελος και μου έλεγαν ότι ήταν σπατάλη χρόνου, χρημάτων και ενέργειας. Κάποιοι μου είπαν να αρχίσω ένα διαφορετικό χόμπι και να σταματήσω ό,τι έκανα.

Παρ’ όλ’ αυτά, η κριτική αυτή μου έδωσε κίνητρο να συνεχίσω. Οπότε συνέχισα και σταδιακά είδα τα αποτελέσματα, όπως και οι υπόλοιποι άνθρωποι. Πάντοτε υπάρχει κάτι καινούργιο να ανακαλύψεις“.

Δείτε στο παρακάτω βίντεο τον Mouhamad Ghassen Nouira να περιγράφει πώς παράγει μόνος του το “μωβ της Τύρου”:

Με πληροφορίες από: History.com, The Collector, BBC και Reuters

Πηγές εικόνων αρχικού κολάζ: Pixabay και Wikipedia