“Αποκλειστικότητα καταγωγής και καθαρότητα αίματος υπάρχει μόνο εις τη φαντασία των ανθρώπων”. Ο Αλ. Παπαναστασίου επέκρινε τη γερμανική μεγαλομανία και προέβλεψε την άνοδο του Ναζισμού

«Ο ευρύτερος πολιτειακός συνασπισμός ή οι συνασπισμοί που θα σχηματισθούν αργά ή γρήγορα στην Ευρώπη δεν θα γίνουν με τον τρόπο που δημιουργήθηκε άλλοτε η ρωμαϊκή κοσμοκρατορία. Και κάθε έθνος που αντιλαμβάνεται τον εαυτόν του έχει υποχρέωση να συμβάλει εις τούτο». Αυτή ήταν η πρόβλεψη του Αλέξανδρου Παπαναστασίου το 1916 στη μελέτη του για τον εθνικισμό.

Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στην Επιθεώρηση Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, ο συνιδρυτής της Ομάδας των Κοινωνιολόγων εξηγεί ότι η προσπάθεια ενός έθνους να κυριαρχήσει εκδηλώνεται σε όλα τα στάδια των δραστηριοτήτων. Στην πολιτική, την πνευματική, την οικονομική, την κοινωνική και τη θρησκευτική ζωή.

Ο πρώην πρωθυπουργός εξηγεί γιατί ο αμυντικός εθνικισμός είναι τόσο παλιός όσο η ιστορία, παραθέτοντας παραδείγματα όπως η ένωση των Ελλήνων εναντίον των Περσών και η συσπείρωση των γάλλων φεουδαρχών μπροστά στην επέλαση των γερμανικών φύλων τον 12ο αιώνα. Διευκρινίζει όμως ότι πέρα από τη βιολογική θεωρία για την κοινή καταγωγή του ανθρώπινου γένους, η καταγωγή των εθνών δεν είναι διακεκριμένη καθαρά, αφού όλα αποτελούν κλάδους φύλων και έχουν προέλθει από ισχυρές επιμιξίες.

Για τους Έλληνες λέει πως υπάρχουν εθνικές υποδιαιρέσεις, Πελοποννήσιοι, Στερεοελλαδίτες, Μακεδόνες και Ηπειρώτες, οι οποίοι έχουν μεταξύ τους κάποια κοινά στοιχεία καταγωγής τα οποία μπορούν να αναχθούν σε μια ιστορική εποχή.

Υπογραμμίζει όμως ότι αποκλειστικότητα καταγωγής, καθαρότητα αίματος και αυτοχθονισμός υπάρχει μόνο εις τη φαντασία των ανθρώπων. Ο Παπαναστασίου περιγράφει με άρτιο τρόπο πως αφομοιώθηκαν λαοί και κουλτούρες από τους κατακτητές τους, αλλά και το ανάποδο, όπως για παράδειγμα η επιρροή των λατινικών στους Φράγκους που γέννησε τη γαλλική γλώσσα τον 12ο αιώνα.

Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός

Η μελέτη του Παπαναστασίου συντάχθηκε στην καρδιά του Ά Παγκοσμίου Πολέμου οπότε κορυφώθηκε η επιρροή των εθνικιστικών κινημάτων που είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται τον 18ο αιώνα. Η Γερμανία πολεμούσε για να κυριαρχήσει στην Ευρώπη και ο έλληνας κοινωνικός επιστήμονας αντιλαμβανόταν ότι ο γερμανικός εθνικισμός θα συνεχίσει να βάζει σε περιπέτειες τη Γηραιά Ήπειρο και όχι μόνο.

Έγραφε πριν από 101 χρόνια: “Τώρα τελευταία διετυπώθη από γερμανικούς κύκλους η ιδέα ότι ο γερμανικός πολιτισμός είναι ανώτερος από τον πολιτισμό των άλλων εθνών, όπως και το γερμανικό έθνος είναι ανώτερο από τα άλλα και ότι η υπεροχή αυτή παρέχει το δικαίωμα εις την Γερμανία να οργανώσει την Ευρώπη σύμφωνα με τον πολιτισμό της, δηλαδή να την κατακτήσει.”

Παραπέμπει μάλιστα σε βιβλιογραφία η οποία αμφισβητεί την ανθρωπολογική υπεροχή της Άριας Φυλής που διατύπωναν τότε θεωρητικοί όπως ο H S. Chamberlain. Επικαλείται μελέτη του Ammon σε 6.700 γερμανούς στρατιώτες από το Δουκάτο της Βάδης, η οποία βρήκε μόνο 50 δολιχοκέφαλους (μακρόστενο κρανίο) εκ των οποίων 9 μόνο είχαν καθαρό γερμανικό τύπο.

Ο Παπαναστασίου καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αυτή η υπεροχή δεν απεδείχθη και συμπληρώνει: “Ίσια – ίσια ο παγκόσμιος πόλεμος έδειξε και τας ιδορρυθμίας των διάφορων εθνών και τα εφαμίλλους αρετάς των,. Και αν ακόμη ήταν υπέρτερος ένας πολιτισμός, θα ήτο δυστύχημα η επιβολή του εις όλα τα έθνη, διότι κάθε έθνος μόνον εν συνεχεία του ίδιου του πολιτισμού ημπορεί να χρησιμοποιήσει την ιδιοφυΐαν του, να δημιουργήσει νέας αξίας και να σηκώση ψηλά την ζωήν”   .

Ο πρώτος πρωθυπουργός της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου προερχόταν από εύπορη οικογένεια της Αρκαδίας και σπούδασε Νομική και Κοινωνιολογία, στην Αθήνα, τη Χαϊδελβέργη, το Λονδίνο και το Παρίσι.

Το 1908 ίδρυσε την Κοινωνιολογική Εταιρεία και το 1915 προχώρησε στο κίνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου. Το 1922 συμμετείχε στη σύνταξη του δημοκρατικού μανιφέστου που καλούσε τον βασιλιά να παραιτηθεί για να προστατευθεί η Συνθήκη των Σεβρών. Το 1924 ανέλαβε την πρωθυπουργία και κήρυξε την αβασίλευτη δημοκρατία, πράξη για την οποία χαρακτηρίστηκε ως πατέρας της δημοκρατίας. Την ίδια χρονιά συνελήφθη και εκτοπίστηκε από τη δικτατορία του Πάγκαλου.

Διετέλεσε υπουργός σε αρκετές κυβερνήσεις, ενώ η περίοδος της πρωθυπουργίας του συνδέθηκε με δύο σημαντικές αποφάσεις για τα ελληνικά γράμματα, την αναγνώριση της δημοτικής γλώσσας και την ίδρυση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα, ήταν υπέρμαχος του συνεταιρισμού, θέσπισε το κτηματολόγιο, έκανε πάρκο το Πεδίον του Άρεως και μετονόμασε τον Βασιλικό Κήπο σε Εθνικό.

Διετέλεσε ξανά πρωθυπουργός για λίγες ημέρες το 1932 και πέθανε αιφνιδίως στις 17 Νοεμβρίου του 1936, ενώ βρισκόταν σε κατ΄ οίκον περιορισμό από τη δικτατορία του Μεταξά. Πολιτικοί και ιστορικοί αναγνωρίζουν μέχρι σήμερα τις πνευματικές του περγαμηνές.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο: “Ο Εθνικισμός”, Κοινωνιολογική Μελέτη, συγγραφέας: Αλέξανδρος Παπαναστασίου, εκδόσεις δημιουργία, 1992

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στον ναζισμό και το φασισμό. Δυο αιματοβαμμένες ιδεολογίες με ομοιότητες αλλά και ουσιαστικές διαφορές. Γιατί ο ναζί δεν ήταν φασίστας…

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Πώς οι Τούρκοι έχασαν μέσα σε μια εβδομάδα όλες τις μάχες στα Βαλκάνια και άρχισε η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο ρόλος του Ελευθέριου Βενιζέλου και η ετερόκλητη συμμαχία με Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο…