“Αν οι Γερμανοί ήταν ναζί, δεν με ενδιέφερε”. Ο Τούρκος κατάσκοπος που παραλίγο να αλλάξει τη μοίρα του πολέμου

Ο Ελιέσα Μπάζνα υπήρξε Τούρκος μυστικός πράκτορας των Γερμανών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που έδρασε με την κωδική ονομασία “Κικέρων”.

Από τον Οκτώβριο του 1943 έως τον Απρίλιο του 1944, υπήρξε υπηρέτης του Βρετανού πρέσβη στην Άγκυρα, Σερ Χιουτζ Νάτσμπουλ-Χάγκεσεν. Ενημέρωνε το Βερολίνο για τις μυστικές αναφορές του εργοδότη του και φωτογράφισε περίπου 400 απόρρητα έγγραφα που βρίσκονταν στο χρηματοκιβώτιό του, προκειμένου να τα παραδώσει στους Ναζί.

Πολλά από αυτά τα έγγραφα περιείχαν κρίσιμης σημασίας πληροφορίες για την Απόβαση στη Νορμανδία, που πραγματοποιήθηκε στις 6 Ιουνίου 1944, και για τηλεγραφήματα μεταξύ Τσώρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν.

Ο Μπάζνα έδωσε με το αζημίωτο τις φωτογραφίες που τράβηξε, στον Γερμανό πρέσβη στην Άγκυρα, Φραντς φον Πάπεν. Αφού ο φον Πάπεν είδε το υλικό του Μπάζνα, είπε: “Αυτά τα ντοκουμέντα είναι εξαιρετικά εύγλωττα, γι’ αυτό θα δώσουμε στο νέο που μας τα έδωσε το όνομα ενός μεγάλου ρήτορα: Κικέρων“. Επίσης, ο φον Πάπεν ανέλαβε να αποστείλει τα έγγραφα στο Βερολίνο για επεξεργασία και αξιολόγηση.

Τις θεωρούσαν πολύ καλές για να είναι αληθινές

Οι πληροφορίες που απέσπασε ο Μπάζνα θα μπορούσαν κάλλιστα να βλάψουν τα στρατιωτικά σχέδια των Συμμάχων και, ως εκ τούτου, να αλλάξουν τα δεδομένα του πολέμου.

Παρ’ όλ’ αυτά, οι Γερμανοί δεν τις αξιοποίησαν, όπως και πολλές άλλες σημαντικές πληροφορίες από άλλες πηγές, που αγνόησαν οι μυστικές υπηρεσίες που ήταν στο μονοπάτι της παρακμής.

Ήταν τόσο αποκαλυπτικές, ώστε πίστευαν ότι ήταν ψευδείς και δόθηκαν σκόπιμα από τους Συμμάχους για να τους παραπλανήσουν.

Επιπρόσθετα, σε μια περίοδο γενικότερης καχυποψίας, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που φοβόντουσαν το ενδεχόμενο ο Μπάζνα να ήταν διπλός πράκτορας.

“Ήταν καθαρή τύχη για τους Βρετανούς που η πολεμική τους προσπάθεια δεν υπέστη καμία σημαντική ζημιά“, αναφέρει ο Βρετανός ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου “The Cicero Spy Affair“, Ρίτσαρντ Γουάιρς.

“Το Γερμανικό Ράιχ με εξαπάτησε”

Μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μπάζνα έκανε μήνυση στην κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας επειδή η ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του ήταν πλαστές βρετανικές στερλίνες. “Οι ψεύτικες πληροφορίες πρέπει να αμειφθούν με ψεύτικα λεφτά”, ήταν το σκεπτικό των Γερμανών.

Τα χρήματα αυτά ήταν αποτέλεσμα της λεγόμενης “Επιχείρησης Μπέρνχαρντ” (“Operation Bernhard“), ενός μυστικού σχεδίου των Γερμανών που απέβλεπε στο να καταστρέψει την βρετανική οικονομία μέσω της κυκλοφορίας εκατομμυρίων πλαστών βρετανικών χαρτονομισμάτων.

Ο Μπάζνα ανακάλυψε την εξαπάτηση των Γερμανών, όταν μετέβη στη Λατινική Αμερική για να κάνει την πολυτελή ζωή. “Με εξαπάτησε με άκομψο τρόπο το Γερμανικό Ράιχ“, έγραψε στο βιβλίο του “Ήμουν ο Κικέρων“, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1962.

Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του προς τον Γερμανό Καγκελάριο, Κόνραντ Αντενάουερ, δεν πήρε πίσω ούτε ένα γνήσιο γερμανικό μάρκο.

Η πρότασή του για απονομή κρατικής σύνταξης απορρίφθηκε επίσης από την κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας. Όχι μόνο δεν πήρε όσα του αναλογούσαν για τις υπηρεσίες του, αλλά και φυλακίστηκε για κυκλοφορία πλαστών χαρτονομισμάτων.

“Εκ συμπαθείας στους Γερμανούς. Αν ήταν ή όχι ναζιστές, δεν με ενδιέφερε”

Ο Μπάζνα ουδέποτε συνελήφθη, επειδή οι Βρετανοί δεν είχαν αντιληφθεί την κατασκοπευτική του δραστηριότητα. Οι Αμερικανοί την ανακάλυψαν καθυστερημένα και, όταν οι Άγγλοι άρχισαν έρευνες, ο Μπάζνα διέκοψε τη δράση του.

Κανείς δεν γνωρίζει πώς ακριβώς μυήθηκε στην κατασκοπεία. Το μόνο σίγουρο είναι πως, όσο βρισκόταν στην υπηρεσία του Knatchbull-Hugessen, έδρασε τόσο αριστοτεχνικά που χαρακτηρίστηκε από τους Βρετανούς ως ο μεγαλύτερος και πιο επιζήμιος κατάσκοπος του Β’ Π.Π..

Ο Ρίτσαρντ Γουάιρς έγραψε ότι η απληστία ήταν το μοναδικό κίνητρο του Μπάζνα. Περιέγραψε τον Τούρκο κατάσκοπο ως έναν τυπικό μικροεγκληματία από τα Βαλκάνια και έναν άνθρωπο οπορτουνιστή και χωρίς αξίες.

Σε μία συνέντευξή του, ο Μπάζνα ρωτήθηκε γιατί αποφάσισε να μεταφέρει απόρρητες πληροφορίες των Συμμάχων στους Γερμανούς και απάντησε το εξής: “Εκ συμπαθείας. Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εμείς οι Τούρκοι ήμασταν σύμμαχοι με τους Γερμανούς […]

Οι Άγγλοι μάς συμπεριφέρονταν άσχημα, οι Γάλλοι ήταν πολλοί αυστηροί […] Εν πάση περιπτώσει, η φιλία με τους Γερμανούς είναι κάτι το πατροπαράδοτο στους Τούρκους […] Αν οι Γερμανοί ήταν ναζιστές ή όχι, αυτό δεν με ενδιέφερε“.

Τη δεκαετία του ’60, ο Ελιέσα Μπάζνα έζησε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και ύστερα στο Μόναχο, όπου εργαζόταν ως νυχτοφύλακας. Πέθανε στις 21 Δεκεμβρίου 1970, σε ηλικία 66 ετών.

Η ιστορία του ενέπνευσε τη δημιουργία της ταινίας “Πέντε Δάχτυλα“, σε σκηνοθεσία του Αμερικανού Τζόζεφ Μάνκιεβιτς και με πρωταγωνιστές τους Τζέιμς Μέισον και Ντανιέλ Νταριέ.

Η ζωή του Μπάζνα πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Ελιέσα Μπάζνα γεννήθηκε στις 28 Ιουλίου 1904 στην τουρκοκρατούμενη Πρίστινα του Κοσόβου. Οι γονείς του φαίνεται πως ήταν αλβανικής καταγωγής, αν και ο ίδιος ο Μπάζνα είχε υποστηρίξει ότι ήταν εγγονός ενός πασά και ανιψιός ενός υποστράτηγου του Κεμάλ.

Το 1913, η οικογένεια του Μπάζνα εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Τουρκία. Φοίτησε σε στρατιωτική ακαδημία και, σε ηλικία 16 ετών, εντάχθηκε σε μια γαλλική στρατιωτική μονάδα.

Συνελήφθη να κλέβει αυτοκίνητα και όπλα και για την πράξη του τιμωρήθηκε με τρία χρόνια φυλάκιση σε στρατόπεδο εργασίας στη Μασσαλία.

Αφού εξέτισε την ποινή του, πήγε στην Τουρκία, παντρεύτηκε, έκανε παιδιά και ασχολήθηκε με διάφορα επαγγέλματα. Ήταν πολύγλωσσος και ειδικά τα γαλλικά, η οποία θεωρείτο η γλώσσα της διπλωματίας εκείνη την εποχή, τα μιλούσε άπταιστα.

Προτού αναμειχθεί  στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως κατάσκοπος, προσελήφθη ως σοφέρ στην πρεσβεία της Γιουγκοσλαβίας, από την οποία παύτηκε για άγνωστους λόγους. Διετέλεσε, επίσης, υπηρέτης ενός Αμερικανού συνταγματάρχη κι ενός συμβούλου της γερμανικής πρεσβείας.