“Άκουσα μία τρομακτική κραυγή. Έριχναν τους κρατούμενους από μεγάλο ύψος”. Ο Βρετανός που αποκάλυψε μετά από 60 χρόνια τα βασανιστήρια σε Κύπριους αγωνιστές. Η λογοκρισία και η συγκάλυψη

«Βασανιστήρια, κραυγές και άνθρωποι λιπόθυμοι στο πάτωμα». Αυτή ήταν η πραγματικότητα για τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ που κρατήθηκαν και ανακρίθηκαν από τους Άγγλους το 1958 στο χωριό Κυθρέα.

Ο 79χρονος Τζέιμι Έικιν, όταν μίλησε για πρώτη φορά για τα βασανιστήρια που είχαν υποστεί Κύπριοι αγωνιστές, επιβεβαίωσε αυτό που διεθνώς είχε καταγγελθεί το 1958 αλλά δεν υπήρξε ποτέ δημόσια Βρετανική παραδοχή. Ο 19χρονος τότε Έικιν, που υπηρετούσε ως υπολοχαγός, με τον συνάδελφό του,  ταγματάρχη Μάικλ Στόρτον, κατήγγειλαν τα περιστατικά βίας σε ανώτερους αξιωματικούς, ωστόσο εισέπραξαν ένα τείχος εχθρότητας.

 Η αντίδραση των Βρετανών για τον αγώνα των Κυπρίων ήταν ασυμβίβαστα βίαιη

Τα  βασανιστήρια και το άγνωστο αρχείο

Ο Μάικλ Στόρτον πέθανε το 2001 αλλά άφησε χειρόγραφα τα οποία άφηναν μία πλήρη εικόνα για τα γεγονότα της Κυθρέας. Ο Έικιν, μαζί με τη βοήθεια της οικογένειας του Στούρτον αποφάσισε να μιλήσει δημόσια στηριζόμενος στα γραπτά του φίλου του, αλλά και στη δική του εμπειρία. Η συνεργασία και το θάρρος έβγαλαν στην επιφάνεια άλλη μία σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της αποικιοκρατικής αυθαιρεσίας.

Τον Οκτώβριο του 1958 ο ταγματάρχης Στόρτον διατάχθηκε να πάει στην Κυθρέα με μία από τις διμοιρίες του, αφού όπως του είχαν πει επρόκειτο για «σταθμό ανακρίσεων».

Ο Στόρτον στο στρατόπεδο συνάντησε τον τοπικό διευθυντή πληροφοριών. Ο διευθυντής του ζήτησε να κρατήσει τους άντρες του σε «ασφαλή απόσταση» από τα κρατητήρια για να μην ακούνε (όπως αποδείχθηκε) τα ουρλιαχτά των βασανισθέντων Κυπρίων. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τζέιμι Έικιν «Τη νύχτα έβαζαν τους κρατούμενους σε έναν μεγάλο αχυρώνα, ενώ η ανάκριση γινόταν από την άλλη πλευρά και δεν ήταν υπό τον έλεγχό μας. Άκουσα μία τρομακτική κραυγή να βγαίνει από εκεί μέσα. Και άλλοι στρατιώτες την άκουσαν. Ήταν ένας τρομερός ήχος».

Ο Έικιν την επόμενη μέρα βρήκε έναν άντρα πεσμένο στο πάτωμα, του οποίου το πρόσωπο δεν έφερε σημάδια κακοποίησης. «Δε μπορούσα να δω κανένα μώλωπα αλλά ήμουν σίγουρος ότι κάτι του είχε συμβεί. Κάλεσα στον ασύρματο τον Μάικλ (Στόρτον) και του ζήτησα να φέρει κουβέρτες και είδη πρώτων βοηθειών. Επιπλέον εξέφρασα τις ανησυχίες μου για αυτά που έβλεπα να γίνονται». 

Ο νεαρός τότε υπολοχαγός διαπίστωσε ότι πολλοί κρατούμενοι έπεφταν από έναν ψηλό τοίχο, ενώ μετά ακολούθησαν και άλλες αδιάσειστες αποδείξεις. Ένας στρατιώτης της διμοιρίας είχε αναφέρει στον Έικιν, ότι ένας κρατούμενος ήταν δεμένος πισθάγκωνα και ένας στρατιώτης του κρατούσε το κεφάλι με δύναμη προς τα πίσω. Ένας δεύτερος στρατιώτης τον χτυπούσε αλύπητα στο λαιμό, ενώ του είχαν τοποθετήσει πλάκες με πάγο πίσω από τα γόνατα.

 Η συγκάλυψη και τα «ανύπαρκτα» αποδεικτικά στοιχεία

Δύο μέρες αργότερα ένας Ελληνοκύπριος ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη διοίκηση του κέντρου κράτησης, είχε πει στον Έικιν ότι ένας κρατούμενος πέθανε μετά από ανάκριση και του είχαν τοποθετήσει πάγο στο σώμα για να μη φαίνονται οι μώλωπες από τα θανάσιμα χτυπήματα. «Θα λέμε ότι πέθανε προσπαθώντας να αποδράσει»

«Σκέφτηκα ότι αυτό δεν ήταν σωστό», είπε ο Έικιν, ωστόσο πολλοί στρατιώτες πίστευαν ότι «ως τρομοκράτες αξίζουν να τα πάθουν όλα αυτά».

Το βράδυ που άκουσε την κραυγή ο Έικιν είχε αντιδράσει και είπε σε έναν αξιωματικό: «Δεν είμαστε εδώ για να αναδημιουργήσουμε πάλι την τακτική των Ναζί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο». Η απάντηση του αξιωματικού ήταν ότι, όλα αυτά δεν τα έκαναν για ίδιον όφελος, αλλά στο «όνομα» των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Αναστατωμένος από τα στοιχεία και τις καταγγελίες του Έικιν, ο Μάικλ Στόρτον έγραψε μία επιστολή προς το Κυβερνείο και συγκεκριμένα στον Συνταγματάρχη Όλιβερ Λίντσεϊ, στην οποία ανέφερε όσα γίνονταν στο κέντρο κράτησης της Κυθρέας. Μετά την επιστολή, ο ίδιος ο Κυβερνήτης της Κύπρου Σερ Χιου Φουτ πήγε στο κέντρο ανακρίσεων για να διαπιστώσει τι συνέβαινε. Όταν έφτασε, όλα τα ενοχοποιητικά και αποδεικτικά στοιχεία είχαν «εξαφανιστεί», ενώ οι Έικιν και Στόρτον είχαν δεχθεί πολλές ερωτήσεις από ανώτερους αξιωματικούς αναφορικά με τις καταγγελίες τους. «Είχα μείνει με την εντύπωση ότι οι αξιωματικοί ήθελαν να ανακαλύψουν όσο το δυνατόν λιγότερα πράγματα», ανέφερε ο Στόρτον στα γραπτά του.

Η ατιμωρησία

Για το θάνατο του Κύπριου Σπύρου Χατζηγιακουμή τον Οκτώβριο του 1958 δεν καταδικάστηκε κανένας. Ο δικαστής Χρίστος Ιωαννίδης αναθεώρησε τους ισχυρισμούς που έλεγαν ότι ο Χατζηγιακουμή πέθανε στην προσπάθεια του να δραπετεύσει, ενώ είχε πει χαρακτηριστικά: «Υπάρχει μία πλήρης έλλειψη θετικών στοιχείων για το τι πραγματικά συνέβη σε αυτόν τον άνθρωπο και πέθανε»

Ο Τζείμι Έικιν και ο Μάικλ Στόρτον συνάντησαν εχθρικό κλίμα από τους ανωτέρους τους, αλλά και από άλλους χαμηλόβαθμους αξιωματικούς.

«Χρειάστηκαν κότσια για να τα κάνει αυτά, δεν ήταν εύκολο. Πολλοί συνάδελφοι του ήταν επικριτικοί απέναντί του», είπε ο Έικιν για τον Στόρτον με τον οποίο έμειναν φίλοι μέχρι το θάνατό του.

Το λογοκριμένο βιβλίο από το Βρετανικό Υπουργείο Άμυνας

Το 1996, ο Συνταγματάρχης Όλιβερ Λίντσεϊ δημοσίευσε το βιβλίο ONCE A GRENADIER: The Grenadier Guards, 1945-1995, το οποίο είναι αφιερωμένο στην ομάδα των Γρεναδιέρων Αξιωματικών, σώμα στο οποίο υπηρετούσαν οι Έικιν και Στούρτον όταν ήταν στην Κύπρο. Το 1991 κατά τη συγγραφή του βιβλίου, ο Λίντσεϊ επικοινώνησε με τον Στόρτον και του ζήτησε τα στοιχεία για τα γεγονότα της Κυθρέας προκειμένου να τα συμπεριλάβει στο βιβλίο. «Δεν προτίθεμαι να γράψω μία ιστορία που να είναι αναληθής…», έγραψε ο Λίντσεϊ στον Στόρτον. Στη συνέχεια ζήτησε και από τον Έικιν να του διηγηθεί την εμπειρία του από την Κύπρο. Ωστόσο, τα βασανιστήρια που έγιναν στο κέντρο κράτησης δεν συμπεριλήφθηκαν ποτέ στο βιβλίο του.

«Ο Όλιβερ μου ζήτησε συγγνώμη που δεν υπήρξε καμία αναφορά στο βιβλίο για τα βασανιστήρια στο κέντρο κράτησης της Κυθρέας», σημείωσε ο Έικιν. Όπως του είχε πει ο Λίντσεϊ, όταν πήγε αποδείξεις στο Βρετανικό Υπουργείο Άμυνας για τα βασανιστήρια, οι υπεύθυνοι του είπαν ότι «είναι ντροπή τα όσα έλεγε». Η αναφορά στα γεγονότα του 1958 λογοκρίθηκε από τους Βρετανούς, ακόμα και 40 χρόνια μετά.

Ο γιος του Στόρτον, Χάρυ, είπε στον Έικιν ότι ο πατέρας του ήταν συντετριμμένος για την αντιμετώπιση που είχε, τόσο ως αξιωματικός το 1958, αλλά και τέσσερις δεκαετίες μετά τα τραγικά γεγονότα. «Θα ήταν μία δικαίωση των πράξεών του, ωστόσο ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για αυτόν όταν αυτή η υπόθεση συγκαλύφθηκε».

Έστω και σήμερα, έξι δεκαετίες μετά, η οικογένεια του Στόρτον είναι χαρούμενη με την τροπή που πήρε η υπόθεση, με τα πραγματικά γεγονότα να καταγράφονται σε ένα καινούριο βιβλίο του Άλγκι Κλαφ με τίτλο «Unsund Heroes» (αφανείς ήρωες).

Ο Τζέιμι Έικιν ένιωσε ανακουφισμένος για το γεγονός ότι αποκαλύπτεται η αλήθεια, αλλά και δικαιωμένος για τον φίλο του Μάικλ Στόρτον. «Ακόμη και σήμερα, είναι σημαντικό να καταγραφεί η αλήθεια με ακρίβεια», ανέφερε ο πρώην υπολοχαγός.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Εννέα δευτερόλεπτα μέχρι τον θάνατο. Τόσος χρόνος χρειάστηκε μέχρι να ξεψυχήσει στην αγχόνη ο ηρωικός Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Το κυνικό ντοκουμέντο του άγγλου δημίου