“Ψωμί ή αίμα!”. Οι ταραχές για το ρύζι, το αλάτι και το κρέας. Εξεγέρσεις που ξεκίνησαν από τα είδη διατροφής

Από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα, η ανθρωπότητα γνώρισε εκατοντάδες εξεγέρσεις κάθε φορά που οι τιμές βασικών ειδών διατροφής αυξάνονταν.

Το ψωμί βρισκόταν σχεδόν πάντοτε στο επίκεντρο, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων. Όμως, υπήρξαν κι άλλα τρόφιμα για χάρη των οποίων ξέσπασαν αναταραχές.

Η εξέγερση του αλατιού στη Ρωσία

Το 1648, η τότε Τσαρική Ρωσία κλυδωνίστηκε από την “εξέγερση του αλατιού”. Αιτία ήταν η απόφαση των αρχών να αντικαταστήσουν διάφορους φόρους με έναν καθολικό φόρο αλατιού.

Στόχος ήταν να ενισχυθούν τα κρατικά ταμεία μετά την άναρχη και καταστροφική Εποχή των Ταραχών (1598-1613) που σηματοδότησε την έναρξη της δυναστείας των Ρομανόφ.

Ως εκ τούτου, η τιμή του αλατιού αυξήθηκε απότομα. Το βάρος έπεσε κυρίως στους τεχνίτες και τους δουλοπάροικους, οι οποίοι δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν την αυξημένη τιμή.

Τα παστά ψάρια αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ρωσικής διατροφής εκείνη την εποχή, για αυτό και η σημασία του αλατιού ως πρώτη ύλη.

Την ίδια στιγμή, οι βογιάροι βρήκαν τρόπους να φοροδιαφεύγουν, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο όσους ήταν λιγότερο ικανοί να εξαπατήσουν το φορολογικό σύστημα.

Έτσι, την 1η Ιουνίου 1648, πλήθος εξαγριωμένων διαδηλωτών περικύκλωσαν τον Τσάρο Αλέξιο στη Μόσχα, αλλά οι σωματοφύλακές του τους απομάκρυναν βίαια.

Ήδη από την επομένη, οι ταραχές στους δρόμους της Μόσχας κλιμακώθηκαν. Διαδόθηκαν, επίσης, και σε άλλα μέρη της Ρωσίας. Επαναστάτες εισέβαλαν στο Κρεμλίνο απαιτώντας την αποπομπή αξιωματούχων όπως ο σύμβουλος του Τσάρου, Αλεξέι Μπόρις Μορόζοφ.

Έκαψαν δεκάδες χιλιάδες σπίτια γύρω από τη Μόσχα και περίπου 2.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν ως αποτέλεσμα των αναταραχών.

Στις 11 Ιουνίου, ο Τσάρος Αλέξιος αναγκάστηκε να κάνει παραχωρήσεις σε ό,τι αφορά το φόρο του αλατιού. Ακόμη, ο Μορόζοφ, που αποτελούσε persona non grata για τους εξεγερμένους, εξορίστηκε σε μοναστήρι. Αργότερα, πάντως, ορισμένοι από τους πρωτεργάτες της εξέγερσης εκτελέστηκαν.

Οι αναταραχές για το αλεύρι και το ψωμί στη Γαλλία

Στη Γαλλία του Παλαιού Καθεστώτος, πολύ πριν από το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, το ψωμί ήταν η κύρια πηγή τροφής για τους φτωχούς αγρότες.

Ο Βασιλιάς θεωρείτο ως ο “πρώτος αρτοποιός του βασιλείου”, διότι ήταν υποχρεωμένος να εξασφαλίζει την τροφή των υπηκόων του. Όμως, τα πράγματα δεν ήταν σχεδόν ποτέ ρόδινα.

Το 1774, ο Αν Ρομπέρ Ζακ Τυργκό, Ελεγκτής Οικονομικών του Βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ’, θέσπισε λιγότερους ελέγχους τιμών για τα σιτηρά. Η τύχη της τιμής του αλευριού αφέθηκε στην ελεύθερη αγορά. Το αποτέλεσμα ήταν να εκτοξευτεί και τα λαϊκά στρώματα να πληγούν.

Τον Απρίλιο με Μάιο του 1775, ξέσπασαν πάνω από 300 διαδηλώσεις στο Παρίσι και πολλοί επιχείρησαν να κλέψουν σακιά με αλεύρι. Οι διαμαρτυρίες ονομάστηκαν ως ο “Πόλεμος του Αλευριού”. Η τάξη αποκαταστάθηκε αφού έγιναν εκατοντάδες συλλήψεις και εκτελέστηκαν δύο υποκινητές.

Οι ιστορικοί θεωρούν τον πόλεμο του αλευριού ως ένα σημαντικό γεγονός που προετοίμασε το έδαφος για το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης.

Τη δεκαετία του 1780, τα προβλήματα όχι μόνο παρέμειναν, αλλά και οξύνθηκαν από μια σειρά παραγόντων. Ο γαλλικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 5 με 6 εκατομμύρια σε σχέση με μισό αιώνα πριν, χωρίς αντίστοιχη αύξηση στην εγχώρια παραγωγή σιτηρών. Οι κακές συγκομιδές ήταν περισσότερες από τις καλές.

Το ψωμί αντιπροσώπευε περίπου το 60 με 80% του προϋπολογισμού ενός νοικοκυριού, συνεπώς ακόμη και μια μικρή αύξηση στις τιμές των σιτηρών θα πυροδοτούσε εντάσεις.

Ένας συνδυασμός έλλειψης ψωμιού και υψηλών τιμών εξόργισε πολλές Γαλλίδες, οι οποίες βασίζονταν στις πωλήσεις άρτου για να επιβιώσουν. Έτσι, στις 5 Οκτωβρίου 1789, πλήθος γυναικών αλλά και ανδρών, με όπλα στα χέρια, πραγματοποίησαν πορεία διαμαρτυρίας με προορισμό τις Βερσαλλίες.

Απαιτούσαν διαβεβαιώσεις ότι το ψωμί θα ήταν άφθονο και φθηνό. Ορισμένοι από τους διαδηλωτές εισέβαλαν στο παλάτι και ξυλοκόπησαν φρουρούς.

Την επόμενη μέρα, 60.000 διαδηλωτές ανάγκασαν τον Βασιλιά, την οικογένειά του και το μεγαλύτερο μέρος της Γαλλικής Συνέλευσης να επιστρέψουν μαζί τους στο Παρίσι.

Το πλήγμα για τη μοναρχία ήταν μεγάλο. Η πορεία του Οκτωβρίου του 1789 ήταν από τα πρώτα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης που “έστρωσαν” το δρόμο για την ανατροπή του Παλαιού Καθεστώτος.

Η εξέγερση του ψωμιού στο Ρίτσμοντ των ΗΠΑ

Κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου (1861-1865), μια εξέγερση για το ψωμί ταρακούνησε την πόλη Ρίτσμοντ στην πολιτεία Βιρτζίνια των ΗΠΑ.

Το Ρίτσμοντ, πρωτεύουσα τότε των Συνομοσπονδιακών Πολιτειών της Αμερικής του Νότου, “είδε” τον πληθυσμό του να υπερτριπλασιάζεται, καθώς χιλιάδες πρόσφυγες και στρατιώτες της Συνομοσπονδίας αναζήτησαν καταφύγιο εκεί.

Τα τρόφιμα και, ιδιαίτερα, τα σιτηρά λιγόστεψαν δραματικά, επειδή ό,τι υπήρχε χρησιμοποιείτο για τη σίτιση των στρατευμάτων.

Παράλληλα, τα λιμάνια της Συνομοσπονδίας είχαν αποκλειστεί και οι γεωργικές εκτάσεις είχαν καταστραφεί λόγω του πολέμου. Μια ξηρασία το 1862 επιδείνωσε την κατάσταση ακόμη πιο πολύ.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αντιδράσεις ήταν έντονες. Στις 2 Απριλίου 1863, χιλιάδες γυναίκες, με επικεφαλής τη μικροπωλήτρια Μαίρη Τζάκσον, πήραν την κατάσταση στα χέρια τους.

Οπλισμένες με όπλα, τσεκούρια και οικιακά εργαλεία, άρχισαν να φωνάζουν: “Ψωμί ή αίμα!”.

Επιτέθηκαν σε φούρνους, παντοπωλεία, αποθήκες και άλλες επιχειρήσεις, κλέβοντας τρόφιμα, προμήθειες, ακόμη και κοσμήματα.

Κατόπιν, το οργισμένο πλήθος ήρθε αντιμέτωπο με την πολιτοφυλακή και τον πρόεδρο της Συνομοσπονδίας, Τζέφερσον Ντέιβις. Ο Ντέιβις παρακάλεσε τους εξεγερμένους να μαζευτούν και να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Αρχικά, κανείς δεν υπάκουσε την εντολή.

Τότε ο Ντέιβις έβγαλε ένα ρολόι τσέπης και ενημέρωσε τον όχλο ότι είχαν πέντε λεπτά μέχρι η πολιτοφυλακή να ανοίξει πυρ. Στα τέσσερα λεπτά, δεν υπήρξε αντίδραση. Στο ένα λεπτό, όμως, το πλήθος διαλύθηκε.

Περισσότεροι από 60 διαδηλωτές, συμπεριλαμβανομένης της Τζάκσον, συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν, αν και αργότερα τους δόθηκε χάρη, γιατί το κράτος δεν μπορούσε να τις συντηρήσει στις φυλακές.

Η εξέγερση του Ρίτσμοντ πέτυχε, πάντως, να αυξήσει τις προσπάθειες της κυβέρνησης για διανομή τροφίμων στους φτωχούς.

Εξέγερση του κρέατος στη Χιλή

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το Σαντιάγκο, πρωτεύουσα της Χιλής, ταλανίστηκε από τη λεγόμενη “εξέγερση του κρέατος”. Το 1897, η κυβέρνηση επέβαλε δασμό στα εισαγόμενα από την Αργεντινή κρέατα.

Σποραδικές λαϊκές διαμαρτυρίες εκδηλώθηκαν το 1902, αλλά έφτασαν στο αποκορύφωμά τους το 1905. Στις 22 Οκτωβρίου εκείνου του έτους, μέλη του τότε Δημοκρατικού Κόμματος κάλεσαν εργατικές οργανώσεις σε διαμαρτυρία εναντίον του προέδρου της χώρας, Χερμάν Ριέσκο.

Δεκάδες χιλιάδες συγκεντρώθηκαν στη λεωφόρο Αλαμέδα και ένα μέρος τους θα πήγαινε στο παλάτι Λα Μονέδα, την έδρα του Χιλιανού προέδρου. Αίτημά τους ήταν η κατάργηση του δασμού στα κρέατα της Αργεντινής.

Επειδή ο Ριέσκο είχε αποσυρθεί στην ιδιωτική του κατοικία, μακριά από το Σαντιάγκο, οι διαδηλωτές εξοργίστηκαν. Η κατάσταση τέθηκε εκτός ελέγχου, όταν μερίδα διαδηλωτών άρχισε να επιτίθεται σε αστυνομικά τμήματα, δημόσια κτήρια και καταστήματα.

Η εξέγερση καταπνίγηκε με τη συνδρομή του στρατού. Πάνω από 200 εξεγερμένοι σκοτώθηκαν από τα στρατεύματα του Ρομπέρτο Σίλβα Ρενάρντ. Εν τω μεταξύ, ο δασμός στα κρέατα παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το 1909.

Οι εξεγέρσεις του ρυζιού στην Ιαπωνία

Λίγο πριν το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιαπωνία γνώρισε τις μεγαλύτερες και βιαιότερες αναταραχές στη σύγχρονη ιστορία της: τις “εξεγέρσεις του ρυζιού”.

Τον Ιούλιο με Σεπτέμβριο του 1918, μια απότομη άνοδος στην τιμή του ρυζιού, απόρροια του γενικότερου πληθωρισμού εν καιρώ πολέμου, αποτέλεσε πλήγμα για τα νοικοκυριά. Ιδιαίτερα για τους αγρότες, το ρύζι αποτελούσε βασικό μέρος της καθημερινής τους διατροφής.

Οι αγρότες ήταν έντονα δυσαρεστημένοι με τους εμπόρους ρυζιού και τους κυβερνητικούς αξιωματούχους που επέτρεψαν την τιμή καταναλωτή να βγει εκτός ελέγχου. Η κατάσταση χειροτέρεψε τόσο επειδή οι μισθοί παρέμεναν χαμηλοί όσο και γιατί η κυβέρνηση αγόρασε τα υπάρχοντα αποθέματα ρυζιού για να σιτίσει το στρατό.

Στις 23 Ιουλίου 1918, οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν από την πόλη Ουόζου και γρήγορα εξαπλώθηκαν σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Στις 12 Αυγούστου, στην πόλη Ναγκόγια, συγκεντρώθηκαν 50.000 διαδηλωτές. Κρατούσαν ρόπαλα, έσπασαν βιτρίνες καταστημάτων και απειλούσαν εμπόρους ρυζιού.

Οι οδομαχίες μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών ήταν σφοδρές. Εκατοντάδες κτίρια καταστράφηκαν από εμπρησμό.

Περίπου 25.000 άνθρωποι συνελήφθησαν και 8.000 καταδικάστηκαν για διάφορα εγκλήματα. Οι ποινές τους κυμαίνονται από μικρά πρόστιμα έως θανατική ποινή.

Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός, Τεραούτσι Μασατάκε ανέλαβε την ευθύνη για την κατάρρευση της δημόσιας τάξης και παραιτήθηκε από το αξίωμά του στις 21 Σεπτεμβρίου 1918.

Εξεγέρσεις για τα τρόφιμα στα νεότερα χρόνια

Στις 18-19 Ιανουαρίου 1977, η Αίγυπτος κλυδωνίστηκε από βίαιες ταραχές για το ψωμί. Αφετηρία τους υπήρξε μια σειρά οικονομικών μέτρων που έλαβε ο πρόεδρος της χώρας, Ανουάρ Σαντάτ το 1976, με σκοπό να τονώσει τις επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα.

Οι επενδύσεις ήρθαν, αλλά το εθνικό χρέος ήταν υψηλό. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει δάνεια από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπό την προϋπόθεση ότι θα περιόριζε τις κρατικές επιδοτήσεις στο αλεύρι και άλλα προϊόντα πρώτης ανάγκης.

Οι επιδοτήσεις “κόπηκαν”, με αποτέλεσμα η τιμή του ψωμιού και άλλων προϊόντων να διπλασιαστεί. Σε μια χώρα που θεωρείται ο μεγαλύτερος καταναλωτής ψωμιού παγκοσμίως, αυτό δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο.

Σε όλη τη χώρα, ξέσπασαν βίαιες διαδηλώσεις. Χιλιάδες φοιτητές και εργάτες ξεχύθηκαν στους δρόμους του Καΐρου, προκαλώντας εκτεταμένες ζημιές σε τράπεζες και κυβερνητικά κτίρια.

Στην Αλεξάνδρεια, οι διαδηλωτές κατέστρεψαν λεωφορεία, τρόλεϊ και αυτοκίνητα και έσπασαν βιτρίνες καταστημάτων. Το σύνθημα “Πού είναι το πρωινό μας;” ήταν διάχυτο, όπως και το “Κάτω ο Σαντάτ!“.

Οι αναταραχές κατεστάλησαν με τίμημα 80 νεκρούς. Πάνω από 500 τραυματίστηκαν και περισσότεροι από 1.000 συνελήφθησαν. Οι πολιτικές του Σαντάτ έκαναν την κυβέρνηση να είναι περισσότερο επιφυλακτική ως προς την υιοθέτηση πολιτικών λιτότητας.

Ανάλογες αναταραχές ξέσπασαν και στην Τυνησία, στα τέλη του 1983, λόγω του τερματισμού των επιδοτήσεων για το σιτάρι, το αλεύρι και το σιμιγδάλι. Toν Απρίλιο του 2008, o τότε πρόεδρος της Αϊτής, Ρενέ Πρέβαλ αναγκάστηκε να παραιτηθεί μετά από αιματηρές διαδηλώσεις για τη ραγδαία άνοδο των τιμών στα τρόφιμα.

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia