Ψαράδες. Το χωριό της Μεγάλης Πρέσπας με τα παμπάλαια ασκηταριά μέσα στα βράχια. Πως βρέθηκε στο επίκεντρο του Μακεδονικού (drone)

Σε απόσταση 60 χιλιομέτρων από την Φλώρινα, βρίσκονται οι Ψαράδες, ένα μικρό χωριό με απέραντο φυσικό κάλλος, γεωλογικό ενδιαφέρον και πλούσια ιστορία.

Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Νίβιτσι. Η ονομασία Ψαράδες, βέβαια, μόνο τυχαία δεν είναι. Οι κάτοικοί του είναι οι μοναδικοί της ευρύτερης περιοχής που μπορούν να περηφανεύονται για την ιδιότητα αυτή, καθώς το χωριό τους είναι το μόνο ελληνικό χωριό χτισμένο στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας.

Ο τόπος είναι πλούσιος σε ιστορία. Στις βραχώδεις ακτές της λίμνης κατέφυγαν και ασκήτευσαν μοναχοί κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή και συνεχίστηκε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ονόματα επώνυμων και ανώνυμων μας μεταφέρουν σε διάφορες εποχές και σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, οι οποίες πρέπει επίσης να έπαιξαν το ρόλο τους στις επιλογές κάποιων ανθρώπων για πλήρη απομόνωση από τα εγκόσμια.

Τα ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας

Τα ασκηταριά της Παναγίας Ελεούσας, της Ανάληψης και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τους Ψαράδες. Τα δύο τελευταία χρονολογούνται στον 15ο και 13ο αιώνα αντίστοιχα. Η Παναγία η Ελεούσα, το πιο δύσκολα προσβάσιμο από όλα, καθώς το επισκέπτεσαι μόνο με βάρκα, χρονολογείται στον 14ο. Σε ύψος 40 μέτρων από τη στάθμη της λίμνης, το εντυπωσιακό θρησκευτικό μνημείο είναι αφιερωμένο στον Άγιο Πέτρο.

Πέρα από την παλαιότητά τους, αυτό που τα κάνει να ξεχωρίζουν είναι οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες και οι λιθοκατασκευές που τα διακοσμούν.

Η πρώτη τοιχογραφία που συναντάμε κοντά στο χωριό είναι μια εικόνα της Παναγίας με τα χέρια υψωμένα και το Χριστό αγκαλιά, φιλοτεχνημένη το 1455.

Πιο πέρα μια δεύτερη, ακόμα παλαιότερη (1373), εικονίζει την Παναγία την Ελεούσα-Γλυκοφιλούσα με μία επιγραφή να την ονομάζει Πάντων Χαρά. Τα ονόματα των αφιερωτών Μιχαήλ, Κωνσταντίνου και Μανουήλ Δραγάση μας προσανατολίζει, χωρίς όμως αποδεικτικά στοιχεία, σε μια πιθανή σχέση των προσώπων με την αυτοκρατορική οικογένεια ή την αυτοκρατορική αυλή.

Τέλος, η κοντινότερη στο χωριό τοιχογραφία παριστάνει τον Άγιο Νικόλαο, προστάτη των ναυτικών και είναι φιλοτεχνημένη το 1827.

Στο ασκηταριό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, ο μικρός, μονόχωρος και καμαροσκέπαστος ναός σώζεται μέσα στον βράχο. Η πρόσβαση γίνεται με μικρή ξύλινη σκάλα. Παρόμοια, ο ναός της Μικρής Ανάληψης βρίσκεται χωμένος σε μια εσοχή, ψηλά στους βράχους.

Ακολουθεί το καλύτερα διατηρημένο ασκηταριό της Παναγιάς της Ελεούσας. Βρίσκεται σε μια μικρή παραλία, ψηλά, μέσα σ’ ένα βαθύ σπήλαιο με σχεδόν κάθετους βράχους. Ο ναός είναι μικρός και χτισμένος με πέτρες και κονίαμα. Εξωτερικά είναι επιχρισμένος και οι τοίχοι διανθίζονται με κόκκινες γραμμές που μιμούνται την πλίθινη διακόσμηση των βυζαντινών χρόνων. Στο τοξωτό τμήμα πάνω από την είσοδο εικονίζεται η Παναγία η Ελεούσα, πλαισιωμένη από ταινία με ωραίο κόσμημα. Το εσωτερικό του είναι γεμάτο με τοιχογραφίες.

Ο φυσικός πλούτος της Λίμνης

Η λίμνη, που καλύπτει έκταση 272 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχει βάθος 55 μέτρα, είναι ο τόπος κατοικίας πολλών σπάνιων ειδών του ζωικού βασιλείου. Αργυροπελεκάνοι, ερωδιοί, λαγγόνες και κορμοράνοι είναι ορισμένα από τα πουλιά που κάνουν πτήσεις πάνω από τα νερά της. Η ιχθυοπανίδα των 18 διαφορετικών ψαριών είναι εξίσου πλούσια.

Τριγύρω, το τοπίο είναι καταπράσινο, με μικτά δάση κέδρου, βελανιδιάς και θραύσου. Πολλά από τα βράχια των ακτών της λίμνης είναι διάτρητα, με ανεξερεύνητες σπηλιές να εκτείνονται στο εσωτερικό τους. Το δάσος υπεραιωνόβιων κέδρων στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, λίγο πριν την είσοδο του χωριού, εντάσσεται στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών, που προστατεύεται από τη συνθήκη Ραμσάρ.

Πυρήνας και ορμητήριο όλων των παραπάνω είναι οι Ψαράδες, το μικρό παραδοσιακό χωριουδάκι των 60 μόνιμων κατοίκων. Χτισμένο σε υψόμετρο 850 μέτρων, έχει θέα σε όλη τη λίμνη. Οι ντόπιοι ασχολούνται με την αλιεία, αλλά και την εκτροφή της σπάνιας ράτσας αγελάδων βραχυκερατικής φυλής.

Ο τουρισμός είναι επίσης αρκετά ανεπτυγμένος, καθώς πολλοί εκδρομείς το επισκέπτονται κατά την περιήγησή τους στην λίμνη.

Οι Ψαράδες και το “Μακεδονικό”

Πέρα από τα φυσικά κάλλη, οι Ψαράδες αποτέλεσαν τοποθεσία διαβουλεύσεων και επίλυσης ενός χρόνιου εθνικού ζητήματος, του Μακεδονικού. Τον Μάρτιο του 1949, στην εκκλησία του μικρού χωριού της Φλώρινας, πραγματοποιήθηκε το δεύτερο συνέδριο της οργάνωσης ΝΟΦ (Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου), στο οποίο παρέστη ο τότε ηγέτης του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης.

Βασική γραμμή του ΝΟΦ ήταν η συσπείρωση των Σλαβομακεδόνων και των Ελλήνων Μακεδόνων έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο ανεξάρτητο μακεδονικό κράτος. Μέχρι το 1945 το ΚΚΕ συμπορευόταν με τις θέσεις αυτές.

Ωστόσο, το ξέσπασμα του εμφυλίου συνέπεσε με κρίση των σχέσεων της οργάνωσης με το ΚΚΕ. Παρότι επισήμως το κόμμα συνέχιζε, σύμφωνα με τις κομμουνιστικές αρχές, να τάσσεται υπέρ της αυτοδιάθεσης, δεν συμπορευόταν πλέον με τις όλο και ριζοσπαστικότερες θέσεις του ΝΟΦ περί “Μεγάλης Μακεδονίας”.

Μάλιστα, η κομματική περιφερειακή οργάνωση Έδεσσας χαρακτήριζε επανειλημμένα τον ΝΟΦ ως φασιστικό και αυτονομιστικό, καλώντας παράλληλα τους Σλαβομακεδόνες να συσπειρωθούν στο ΕΑΜ/ΚΚΕ που υποσχόταν την πλήρη εθνική ισοτιμία εντός του πλαισίου του ελληνικού κράτους.

Η στάση αυτή εξηγείται από τις ειδικές συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη στην πολιτική σκηνή της χώρας. Κατά τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου, ο Ζαχαριάδης ήθελε να διαλύσει τις υποψίες περί εξάρτησης του ΚΚΕ από τα άλλα βαλκανικά κομμουνιστικά κόμματα και να προωθήσει μία ειρηνική διευθέτηση του μακεδονικού ζητήματος.

Η εξομάλυνση των σχέσεων με τον ΝΟΦ επήλθε όταν στα κλιμάκια του ΚΚΕ άρχισε να “γεννιέται” η ανάγκη της γιουγκοσλαβικής βοήθειας, αλλά και της βοήθειας από τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες εν γένει. Με τους Σλαβομακεδόνες στο πλευρό του, πρόθυμους να στρατολογηθούν, ο ΔΣΕ θα ενισχυόταν σημαντικά.

Σταδιακά ξεκίνησαν συζητήσεις μεταξύ εκπροσώπων του ΚΚΕ και του ΝΟΦ και τέθηκε στο τραπέζι ο σχηματισμός ξεχωριστών σλαβομακεδονικών τμημάτων και επιτελείων στις τοπικές οργανώσεις του ΚΚΕ.

Η επίσημη αλλαγή πλεύσης του κόμματος, που έπαψε να μιλά για εθνική ισοτιμία στα πλαίσια του ελληνικού κράτους, έγινε τον Ιανουάριο του 1949 κατά την Πέμπτη Ολομέλεια. Συγκεκριμένα, ο Νίκος Ζαχαριάδης ανέφερε στην ομιλία του σχετικά με το Μακεδονικό:

“Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης της λαϊκής επανάστασης στην Ελλάδα, ο μακεδονικός λαός θα κατακτήσει και το δικαίωμα να καθορίσει την παραπέρα ανάπτυξη και τη μορφή και το περιεχόμενο της λέφτερης και ανεξάρτητης κρατικής ζωής και υπόστασής του, όπως αυτός θέλει, όπως αυτός και μόνον αυτός αποφασίζει”.

Έτσι, δύο μήνες αργότερα, στις 25-26 Μαρτίου του 1949, όποτε πραγματοποιήθηκε το δεύτερο συνέδριο του ΝΟΦ, επανέλαβε την ίδια θέση, διακηρύττοντας το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του μακεδονικού λαού.

“Το δεύτερο συνέδριο του ΝΟΦ θα είναι συνέδριο διακήρυξης των νέων προγραμματικών αρχών του ΝΟΦ. Αρχών που είναι ο προαιώνιος πόθος του λαού μας. Θα διακηρύξει την ένωση της Μακεδονίας σε ένα ενιαίο, ανεξάρτητο, ισότιμο μακεδονικό κράτος μέσα στη λαϊκοδημοκρατική ομοσπονδία των βαλκανικών λαών, που είναι η δικαίωση των πολύχρονων αιματηρών αγώνων του”.

Λίγο καιρό αργότερα, η έκβαση του Εμφυλίου έφερε ξανά την ανάκληση της θέσης του ΚΚΕ περί ανεξάρτητου ενιαίου μακεδονικού κράτους. Άλλωστε, ο Ζαχαριάδης είχε αποδώσει την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού όχι μόνο στην προδοσία του Τίτο, αλλά και σε πράκτορες του ΝΟΦ που είχαν εισχωρήσει στον ΔΣΕ.

Η θέση περί εθνικής ισονομίας στο πλαίσιο του ελληνικού κράτους επανήλθε.

Το θέμα του ονόματος και της εθνικής ταυτότητας του μικρού βαλκανικού κράτους θα ταλάνιζε για πολλές δεκαετίες ακόμα τα εθνικά και διεθνή πράγματα.

Διαβάστε ακόμα: Οι κρεμάλες των Ναζί στην Φλώρινα. Το ατιμώρητο έγκλημα στην Κλαδοράχη όπου οι κατακτητές κρέμασαν ως αντίποινα 15 Έλληνες πατριώτες. Η ενέδρα των ανταρτών σε γερμανικό φορτηγό

Τελικά, 70 χρόνια αργότερα, οι Ψαράδες έμελλε να είναι ο τόπος που το ζήτημα του ονόματος της γειτονικής χώρας θα επιλυόταν. Το 2019 υπογράφηκε στο μικρό χωριό η αμφιλεγόμενη Συμφωνία των Πρεσπών, που αναγνώριζε επίσημα το κράτος ως Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας.

Δείτε πλάνα από το χωριό, όπως τα κατέγραψε ο συνεργάτης μας, Ανδρέας Κουτσοθανάσης:

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Η Μακεδονία είναι Ελληνική». Το μαζικό συλλαλητήριο του 1992 στη Θεσσαλονίκη για την ονομασία των Σκοπίων. Ποιοι τo διοργάνωσαν και τι αποφάσισε η πολιτική ηγεσία την επόμενη μέρα (φωτο & βίντεο)