«Πρώτα ήρθαν…». Η γνωστή αντιναζιστική ρήση που αποδόθηκε στον Μπρεχτ ανήκει σε γερμανό ιερέα, που αρχικά είχε υποστηρίξει τον Χίτλερ. Η συγκλονιστική του ιστορία

Στο διαδίκτυο υπάρχουν αποφθέγματα τα οποία είτε δεν ειπώθηκαν ποτέ είτε αποδόθηκαν λανθασμένα σε ανθρώπους που ουδέποτε τα είπαν,  παίρνοντας τη δόξα εκείνων στους οποίους ανήκουν. Ένα από αυτά είναι και το γνωστό αντιναζιστικό ρητό, «Πρώτα ήρθαν…».

Πρόκειται για ένα ποίημα που δεν έχει ακριβή ημερομηνία καταγραφής. Σύμφωνα με τον Χάρολντ Μαρκούζε, καθηγητή Γερμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια, η επικρατέστερη χρονολογία κατά την οποία δημοσιεύτηκε είναι το 1946, ενώ στο βιβλίο του Μίλτον Μάγερ «Νόμιζαν πως ήταν ελεύθεροι», πρωτοδημοσιεύθηκε το 1955.

Το ποίημα έχει αποδοθεί εσφαλμένα στον γερμανό δραματουργό, σκηνοθέτη και ποιητή, Μπέρτολτ Μπρεχτ, και έχει υποστεί τόσες διαστρεβλώσεις με συνέπεια όχι μόνο να έχει αλλοιωθεί το πραγματικό του περιεχόμενο, αλλά να έχουν δημιουργηθεί στο διαδίκτυο και παρωδίες που κάνουν αναφορά μέχρι και στον Ντόναλντ Τραμπ!

Πολλοί μάλιστα προσθέτουν στο ποίημα λέξεις όπως «τσιγγάνοι», «Μάρτυρες του Ιεχωβά», «Καθολικοί», «Προτεστάντες» ή και «βιομήχανοι».

Ωστόσο, η ρήση ανήκει στο γερμανό πάστορα του Λουθηρανισμού, Μάρτιν Νιμέλερ, και η επικρατέστερη εκδοχή του γνωμικού είναι αυτή που εμφανίζεται σε έναν εσωτερικό τοίχο στο Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος της Ουάσινγκτον όπου γράφει:

«Πρώτα ήρθαν για τους σοσιαλιστές, αλλά δεν μίλησα –

Γιατί δεν ήμουν σοσιαλιστής.

Μετά ήρθαν για τους συνδικαλιστές, αλλά δεν μίλησα –

Γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής.

Μετά ήρθαν για τους Εβραίους, αλλά δεν μίλησα –

Γιατί δεν ήμουν Εβραίος.

Μετά ήρθαν για μένα – αλλά δεν υπήρχε κανείς για να διαμαρτυρηθεί».

Βέβαια, κατά τον Χάρολντ Μαρκούζε, η αναφορά στους σοσιαλιστές είναι ανακριβής γιατί ο Νιμέλερ χρησιμοποιούσε συχνότερα τον όρο «κομμουνιστές».

Η αντικατάστασή του σε «σοσιαλιστές» ήταν αποτέλεσμα του αντικομμουνισμού που εξαπλώθηκε αργότερα στις ΗΠΑ.

Το ποίημα του Λουθηρανού πάστορα γράφτηκε ως κριτική στους γερμανούς διανοούμενους και πνευματικούς οι οποίοι έμειναν σιωπηλοί την περίοδο που ο ναζισμός ήταν σε πλήρη δράση και οι φανατικοί του χιτλερικού κόμματος καταδίωκαν όσους θεωρούσαν, ανυπάκουους, κατώτερους και γενικότερα ανεπιθύμητους από την άρια φυλή.

Από υποστηρικτής, πολέμιος του Χίτλερ

Γεννήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1892 στη Βεστφαλία.

Ήταν γιος ευαγγελικού ιερέα και μεγάλωσε σε βαθύτατα συντηρητική οικογένεια.

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στο Αυτοκρατορικό Ναυτικό ως διοικητής υποβρυχίου.

Για τα επιτεύγματά του, τιμήθηκε με τον Σιδηρούν Σταυρό α’ βαθμού.

Λίγα χρόνια αργότερα, παντρεύτηκε τη σύζυγό του, Έλσα Μπρέμερ, ενώ την ίδια χρονιά άρχισε να εργάζεται ως αγρότης κοντά στο Όσναμπρικ της Κάτω Σαξονίας.

Καθώς όμως έβλεπε ότι δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει μια δική του φάρμα, αποφάσισε να σπουδάσει Θεολογία και να γίνει πάστορας.

Το κίνητρό του ήταν να δώσει νόημα σε μια αποπροσανατολισμένη κοινωνία μέσω του Χριστιανισμού.

Όπως όλοι οι Λουθηρανοί ιερείς, έτσι και ο Νιμέλερ, υποστήριξε τους συντηρητικούς αντιπάλους της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Αρχικά και πριν αποκαλυφθεί το πραγματικό σχέδιο του Χίλτερ υπήρξε υπέρμαχός του, όμως αντιτάχθηκε γρήγορα στα σχέδια των Ναζί που ήθελαν την άλωση όλων των εκκλησιών μέσω της οργάνωσης «Γερμανοί Χριστιανοί» (Deutsche Christen) με έμβλημα ένα σύμπλεγμα της σβάστικας και του σταυρού.

Το 1934 ίδρυσε την Ομολογητική Εκκλησία που θεωρούσε τους ναζί, αιρετικούς Χριστιανούς.

Ο εγκλεισμός του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Όλως παραδόξως όμως, ο αντισημίτης Νιμέλερ αρνήθηκε να αποκλείσει τους Εβραίους και μοιραία από το 1938 έως το 1945 οδηγήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ζαξενχάουζεν, πέριξ του Βερολίνου και του Νταχάου.

Ο πρώην συγκρατούμενός του, Λέο Στάιν, όταν απελευθερώθηκε από το Ζαξενχάουζεν και πήγε στην Αμερική, έγραψε ένα άρθρο για τον Μάρτιν Νιμέλερ, στο οποίο τον ρωτούσε για ποιο λόγο υποστήριξε το ναζιστικό κόμμα.

Ο Νιμέλερ του απάντησε πως και γιατί το είχε μετανιώσει.

«Είναι αλήθεια ότι ο Χίτλερ με πρόδωσε. […] Μου υποσχέθηκε στο λόγο της τιμής του να προστατεύσει την Προτεσταντική Εκκλησία και να μην εκδώσει αντι-εκκλησιαστικούς νόμους. Συμφώνησε επίσης να μην επιτρέψει πογκρόμ εναντίον των Εβραίων, δεσμευόμενος ότι θα υπήρχαν περιορισμοί αλλά όχι γκέτο…

Τώρα προσεύχομαι για το λάθος μου· και όχι μόνο εγώ, αλλά χιλιάδες άτομα σαν κι εμένα».

Το 1945 απελευθερώθηκε από τον αμερικανικό στρατό.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διετέλεσε Πρόεδρος της Ευαγγελικής Εκκλησίας από το 1947 έως το 1961, έγινε ένθερμος φιλειρηνιστής και αντιτάχθηκε στη συμμετοχή της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ.

Το 1966 τιμήθηκε με το βραβείο Ειρήνης Λένιν.

Πέθανε στις 6 Μαρτίου 1984 στο Βισμπάντεν της Δυτικής Γερμανίας σε ηλικία 92 ετών.

Πηγή αρχική φωτογραφίας Pixabay

Διαβάστε στη “ΜτΧ’: Μπέρτολτ Μπρεχτ. Εμπνεύστηκε από τη διαλεκτική του Πλάτωνα για τη δημιουργία του επικού θεάτρου. Κυνηγήθηκε από τον Χίτλερ και από τους αντικομμουνιστές των ΗΠΑ. Γι΄αυτό το Χόλιγουντ απέρριψε 50 σενάριά του