Πού βρίσκεται το σπουδαιότερο δείγμα τουρκικής αρχιτεκτονικής στα Βαλκάνια. Η ιστορική γέφυρα, που ο Σουλεϊμάν είχε ορκιστεί ότι θα σκότωνε τον αρχιτέκτονα αν κατέρρεε

Λίγο πριν τα εγκαίνια της Στάρι Μοστ το 1566, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής είχε ορκιστεί ότι θα σκότωνε τον αρχιτέκτονα, Μιμάρ Χαϊρουντίν, αν η γέφυρα κατέρρεε. Ωστόσο, η γέφυρα άντεξε για περισσότερα από 400 χρόνια. Επιβίωσε αλώβητη από πολέμους, εξεγέρσεις, βομβαρδισμούς. Τουλάχιστον μέχρι το 1993.

Το σπουδαιότερο οθωμανικό κτίσμα

Η πόλη Μόσταρ, στα νότια της σημερινής Βοσνίας, μέχρι τα μέσα του 16^ου αιώνα ήταν μία μικρή επαρχιακή πόλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το πιο αξιοσημείωτο που είχε να επιδείξει ήταν ο μεγάλος ποταμός Νερέτβα που τη διέσχιζε και την χώριζε ουσιαστικά στα δύο. Ωστόσο, η πρόσβαση από και προς την αντίπερα όχθη ήταν δύσκολη και γι’ αυτό το λόγο η περιοχή δεν είχε γνωρίσει οικονομική άνθιση.

Αυτό έμελλε να αλλάξει το 1557. Ο τότε σουλτάνος, Σουλεϊμάν, διέταξε να αντικατασταθεί το ετοιμόρροπο ξύλινο γεφυράκι που ένωνε τις δύο πλευρές, από μία επιβλητική πέτρινη γέφυρα. Το έργο ανέλαβε ο φημισμένος αρχιτέκτονας Μιμάρ Χαϊρουντίν, ο οποίος ξεκίνησε αμέσως να σχεδιάζει. Υπό την πίεση της ευθύνης και τον προσδοκιών, αποφάσισε να κατασκευάσει πρώτα μία άλλη γέφυρα, μικρογραφία της αυθεντικής, σε διαφορετικό σημείο του ποταμού. Μόλις είδε ότι το εγχείρημα πέτυχε – μάλιστα, η μικρή γέφυρα επιβιώνει έως σήμερα – άρχισε τις εντατικές εργασίες στο σημείο που θα χτιζόταν η αυθεντική.

Οι εργασίες αυτές διήρκεσαν 9 χρόνια. Τα τελικά εγκαίνια έγιναν το 1566, παρουσία του σουλτάνου. Ο Σουλεϊμάν είχε την απαίτηση η κατασκευή να είναι τέλεια, γι’ αυτό και είχε απειλήσει τον Χαϊρουντίν ότι, σε περίπτωση που δεν στεκόταν, θα τον εκτελούσε. Όταν όμως, τα ξύλινα υποστηρίγματα αφαιρέθηκαν, η γέφυρα στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Αγέρωχη και επιβλητική, με εντυπωσιακές καμάρες, η Στάρι Μοστ μετατράπηκε στο πιο πλατύ γεφύρι της περιόδου στον κόσμο.

Μέχρι σήμερα, θεωρείται ως ένα από τα σπουδαιότερα δημιουργήματα τουρκικής αρχιτεκτονικής σε ολόκληρα τα Βαλκάνια.

Η τραγική καταστροφή

Χάρη στη γέφυρα, η Μόσταρ γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη. Πέρα από τη διευκόλυνση των μετακινήσεων και του εμπορίου, προσέδωσε στην πόλη κύρος και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Ταξιδιώτες απ’ όλα τα μέρη του κόσμου την θαύμαζαν, ενώ για τους ντόπιους αποτελούσε πλέον σήμα κατατεθέν και αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους.

Οι άντρες τη διέσχιζαν με ευχαρίστηση κάθε πρωί για να πάνε στις δουλειές τους. Για τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους ήταν σημείο συνάντησης. Τα παιδιά, από την άλλη, συνήθιζαν να πηδούν από την κορυφή της, που άγγιζε τα 24 μέτρα, και να βουτούν στα παγωμένα νερά του ποταμού. Το θεωρούσαν ως ένα είδος δοκιμασίας, που «αποδείκνυε» τη γενναιότητα και τον ανδρισμό τους.

Για πολλούς αιώνες, το μεγαλοπρεπές γεφύρι έστεκε αλώβητο στο κέντρο της βοσνιακής μεγαλούπολης. Μέχρι και το γιουγκοσλαβικό εμφύλιο τη δεκαετία του ‘90, η Στάρι Μοστ είχε επιβιώσει από τις οθωμανικές αναταραχές, από τους βαλκανικούς πολέμους, καθώς και από τους δύο παγκόσμιους.

Η τύχη της έμελλε να αλλάξει το 1993. Στις 9 Νοεμβρίου του έτους εκείνου, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων μεταξύ Κροατών και μουσουλμάνων στην περιοχή, ένα κροατικό τανκ βομβάρδισε τη γέφυρα, η οποία αποτελούσε δίοδο μεταξύ της κροατικής και της μουσουλμανικής συνοικίας. Οι δραματικές εικόνες καταγράφηκαν από ερασιτεχνική κάμερα. Η Στάρι Μοστ καταστράφηκε ολοσχερώς.

Σύμφωνα με το πόρισμα του διεθνούς δικαστηρίου, η κατάρριψή της έγινε εκ προθέσεως από το Κροατικό Συμβούλιο Άμυνας.

Η αναγέννηση «από τις στάχτες» της

Δέκα χρόνια μετά την καταστροφή της, η Παγκόσμια Τράπεζα, η UNESCO, το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων και το Ίδρυμα Αγά Χαν σχημάτισαν μια συμμαχία για να επιβλέπουν την επανακατασκευή της ιστορικής Στάρι Μοστ και του παλαιού κέντρου του Μόσταρ.

Το έργο κόστισε συνολικά 15 εκατομμύρια ευρώ. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι – στο μέτρο του δυνατού – χρησιμοποιήθηκαν οι αυθεντικοί ογκόλιθοι της παλιάς γέφυρας. Δεκάδες ούγγροι επαγγελματίες δύτες ανέλαβαν την ανάσυρση των πελώριων πετρωμάτων από τον πάτο του Νερέτβα.

Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν τελικά στις 23 Ιουλίου του 2004. Παρόντες ήταν εκπρόσωποι από περισσότερα από 60 κράτη.

Στις 15 Ιουλίου 2005 η γέφυρα και τα περίχωρα της χαρακτηρίστηκαν από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Σύμφωνα με το διεθνή οργανισμό, η αξία τους δεν έγκειται μόνο στο αρχιτεκτονικό κομμάτι, αλλά και στην τεράστια συμβολική σημασία της Στάρι Μοστ.

Σήμερα, το παλιό έθιμο των παιδιών που βουτούσαν στον Νερέτβα αναβιώνει και αποτελεί μία από τις βασικές «ατραξιόν» της Μόσταρ. Έμπειροι καταδύτες, αλλά και τολμηροί επισκέπτες τολμούν να κάνουν το τρομακτικό άλμα από τα 24 μέτρα μέσα στα κρύα νερά του ποταμού.

Η πόλη, πέρα από την ιστορική γέφυρα, έχει πλέον ανακτήσει την αίγλη της.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Αυτό είναι το «γεφύρι του πεντοχίλιαρου» στο χαρτονόμισμα με τον Κολοκοτρώνη. Ο θρύλος με τη γυναίκα του άρχοντα που «χτίστηκε» στα θεμέλια και το εκκλησάκι που προστατεύει τους διαβάτες (βίντεο drone)