Πού βρέθηκε διαλυμένος ο Λέων της Αμφίπολης. Προσπάθησαν να τον κλέψουν οι Άγγλοι και τον ανέσυραν οι Αμερικανοί της ΟΥΛΕΝ

Την περίοδο 1929-1936, ο κάμπος των Σερρών αποτέλεσε το επίκεντρο ενός από τα σπουδαιότερα τεχνικά έργα στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Την υλοποίησή του ανέλαβαν οι αμερικανικές εταιρείες ΟΥΛΕΝ και John Monks & Sons.

Τα εδάφη γύρω από τον ποταμό Στρυμόνα αποστραγγίστηκαν, η λίμνη Αχινού αποξηράνθηκε και δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη της Κερκίνης, με σκοπό να καταπολεμηθούν ασθένειες, όπως η ελονοσία, να αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις και να μπει τέλος στις ανεξέλεγκτες πλημμύρες.

Εκτός, όμως, από τα περιβαλλοντικά, υγειονομικά και οικονομικά οφέλη τους, τα εξυγιαντικά έργα των Σερρών συνεισέφεραν και στην πρόοδο της αρχαιολογικής έρευνας. Κι αυτό, διότι, κατά τη διάρκεια των εργασιών της ΟΥΛΕΝ, ήρθε στο “φως” ο Λέων της Αμφίπολης.

Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά και εντυπωσιακά λεοντόμορφα γλυπτά της αρχαιότητας. Χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., έχει ύψος 5,30 μ., εικονίζεται καθιστό στα πίσω πόδια.

Σύμφωνα με αρχαιολόγους, κοσμούσε την κορυφή του Τύμβου Καστά, του περίβλεπτου ταφικού μνημείο στην αρχαία Αμφίπολη.

Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι το πρόσωπο του λιονταριού, που υπήρξε ανέκαθεν ιερό σύμβολο των Μακεδόνων, ήταν στραμμένο κατά την πόλη, εκφράζοντας έτσι πληρέστερα το σκοπό και το μεγαλείο της. Διόλου τυχαία, κάθε επισκέπτης δηλώνει εντυπωσιασμένος στην όψη του γλυπτού.

Η ανακάλυψη του Λέοντα από Έλληνες στρατιώτες και η απόπειρα αρχαιοκαπηλίας από Βρετανούς συμμάχους

Η ύπαρξη του μνημείου έγινε γνωστή για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Άνδρες της VII μεραρχίας του ελληνικού στρατού παρατήρησαν την ύπαρξη μαρμάρων μέσα σε θάμνους της δυτικής όχθης του Στρυμόνα, κοντά στην παλιά γέφυρα.

Επρόκειτο για τη μαρμάρινη βάση του λιονταριού, το υλικό της οποίας, σύμφωνα με την αρχαιολόγο, Κατερίνα Περιστέρη, “είχε χρησιμοποιηθεί ως φράγμα σε δεύτερη χρήση ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή“. Ωστόσο, η εμπόλεμη κατάσταση δεν ευνόησε την ανασκαφή που ξεκίνησαν οι αρχαιολόγοι Αναστάσιος Ορλάνδος και Γεώργιος Οικονόμος.

Το 1916, Βρετανοί στρατιώτες, που ανήκαν στην δύναμη της Αντάντ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, κατασκεύαζαν οχυρωματικά έργα στη γέφυρα της Αμφίπολης. Εκεί βρήκαν τα μαρμάρινα κομμάτια του λιονταριού και προσπάθησαν να τα φυγαδεύσουν με πλοία στην Αγγλία.

Ωστόσο, τα σχέδιά τους ματαιώθηκαν από τους Βούλγαρους, οι οποίοι είχαν καταλάβει το Παγγαίο και άρχισαν να τους βομβαρδίζουν.

Ο φιλέλληνας που ανέδειξε τον ξακουστό Λέοντα

Μετά τον πόλεμο Αμερικάνοι μηχανικοί της Ούλεν κατά την εκτέλεση χωματουργικών εργασιών γύρω από τον ποταμό Στρυμόνα, βρέθηκαν μπροστά στα θραύσματα του φημισμένου λιονταριού της Αμφίπολης.

Γενικός επόπτης και συντονιστής των έργων στην περιοχή των Σερρών ήταν ο Roy Warner Gausmann, διευθυντής ταυτόχρονα στα έργα ύδρευσης της ΟΥΛΕΝ στην Αθήνα. Σύμφωνα με μελετητές, πέρα από καταξιωμένος μηχανικός, ήταν και ένας γνήσιος φιλέλληνας.

Λάτρευε την Ελλάδα και πριν επιστρέψει στις ΗΠΑ, φρόντισε να κρατήσει δεσμούς με τη χώρα μας, βαπτίζοντας το παιδί ενός Έλληνα υπαλλήλου. Ενθουσιάστηκε με την ανακάλυψη του Λέοντα και ήρθε αμέσως σε επαφή με τους φίλους του στα γραφεία της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα.

Στις διάσπαρτες εκσκαφές που ήταν σε εξέλιξη κατά μήκος του Στρυμόνα, βρέθηκαν, σε μεγάλη απόσταση από το αρχικό σημείο, και αλλά τμήματα τόσο από το μνημείο του Λέοντα, όσο και από τον περίβολο του ταφικού μνημείου από το λόφο Καστά.

Πιστεύεται ότι, κατά τους βυζαντινούς χρόνους, οι αγρότες της περιοχής χρησιμοποίησαν κομμάτια από το καταστραμμένο μνημείο για να κατασκευάσουν μικρά φράγματα και γέφυρες.

Οι μηχανικοί της ΟΥΛΕΝ μετέφεραν τα τεράστια και βαριά κομμάτια, από τα οποία απαρτιζόταν το γλυπτό, στο αρχικό σημείο με τα κομμάτια της κεφαλής.

Η καμπάνια χρηματοδότησης και η αναστήλωση του μνημείου

Ο Gausmann επικοινώνησε με τον τότε ανώτατο εκπρόσωπο της αμερικανικής κυβέρνησης στην Ελλάδα, Lincoln MacVeagh, πείθοντάς τον να κάνουν καμπάνια για την εύρεση χρηματοδότη για την αναστήλωση του γλυπτού.

Από το 1933 μέχρι το 1936, ο MacVeagh, σε συνεργασία με τις αμερικάνικες και γαλλικές αρχαιολογικές αποστολές καθώς και την κοινοπραξία Monks-Ulen, συντόνισε μια παγκόσμια εκστρατεία ενημέρωσης του κόσμου για την ανακάλυψη. Συγκέντρωσε επίσης μια ευρεία ομάδα επιστημόνων, οι οποίοι θα εργάζονταν για την αναστήλωση του μνημείου.

Οι εργασίες αναστήλωσης ξεκίνησαν προς το τέλος του 1936 με την δημιουργία ενός γύψινου ομοιώματος της θεωρητικής μορφής του Λιονταριού της Αμφίπολης προτού καταστραφεί. Πολλά σημαντικά μέλη του Λέοντα έλειπαν και αντικαταστάθηκαν από λευκό τσιμέντο.

Ανάμεσα σε αυτούς που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της χρηματοδότησης ήταν και ο ποιητής Κ.Π. Καβάφης, αναφέρει η Πηνελόπη Μάλαμα, αναπληρώτρια προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών.

Το όραμα πήρε “σάρκα και οστά” το φθινόπωρο του 1937. Ο Λέων της Αμφίπολης στήθηκε ξανά, για να “ατενίζει” αγέρωχος την ιστορική αρχαία πόλη των Μακεδόνων.

Ο επικεφαλής αρχαιολόγος της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αθήνα, Oscar Broneer, που κλήθηκε να συμβάλλει στις ανασκαφές, έγραψε το 1941 και ένα βιβλίο για το έργο της αναστήλωσης.

“Παρά τις κριτικές που ακούγονται για τα “λάθη” που έγιναν κατά την αναστήλωση, ειδικότερα στα μάτια ή στη γλώσσα του λιονταριού, η αναστήλωση του έργου προπολεμικά το “έσωσε” από πιθανή κλοπή και μέχρι σήμερα, αποτελεί σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο της περιοχής“, αναφέρει η Έφη Νεστορίδη, Γενική Διευθύντρια Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην ΕΥΔΑΠ.

Ο θεός Στρυμόνας και η στήλη

Εκτός από τα κομμάτια του Λέοντα της Αμφίπολης, στην περιοχή βρέθηκε και ένα μαρμάρινο αναθηματικό ενεπίγραφο ανάγλυφο ρωμαϊκών χρόνων με την απεικόνιση του Στρυμόνα.

Εντοπίστηκε το 1932 βορειοδυτικά της Αμφίπολης, στην στροφή του ποταμού και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης.

Στην αρχαιότητα, ο Στρυμόνας λατρευόταν ως θεός και απεικονιζόταν, όπως και όλοι οι ποταμοί, ως σεβάσμιος ηλικιωμένος άνδρας. Στο ανάγλυφο εμφανίζεται από πίσω του ένα δέντρο, πιθανόν καλαμιά ή άλλο υδρόβιο φυτό.

Οι δύο όρθιες γυμνές ανδρικές μορφές που κρατούν δόρυ, φορούν χλαμύδα και κωνικό είδος περικεφαλαίας απεικονίζουν τους Διόσκουρους, οι οποίοι κρατούν τα χαλινάρια δύο αλόγων. Το ανάγλυφο συμπληρώθηκε με την απεικόνιση των Χαρίτων, όπως αναφέρεται στην επιγραφή

Επιπρόσθετα, το 1934, στην κοίτη του Στρυμόνα βρέθηκε μία μαρμάρινη ενεπίγραφη πλίνθος που περιέχει στρατιωτικό διάγραμμα του Μακεδόνα βασιλιά, Φιλίππου Ε’ (221 π.Χ. – 179 π.Χ.) σε δύο στήλες.

Πολλά αρχιτεκτονικά μέλη που βρίσκονται σήμερα στο λεγόμενο χώρο του Λέοντος βρέθηκαν το 1930 κατά τις εργασίες εκβάθυνσης του ποταμού Στρυμόνα. Πολλά από αυτά φέρουν χαράγματα και ονόματα και κάποια είναι πιθανό ότι προέρχονται από την αρχική βάση του λιονταριού.

Οι πληροφορίες του άρθρου αντλήθηκαν από:

• το βιβλίο του ΤΕΙ Κεντρικής Μακεδονίας, “Η Εκτροπή του Στρυμόνα – Τα μεγάλα εξυγιαντικά έργα του Μεσοπολέμου” (Εκδόσεις Δίσιγμα)
• το άρθρο “Η ΟΥΛΕΝ και το Λιοντάρι της Αμφίπολης” της πολιτικού μηχανικού, Έφης Νεστορίδη

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: “The Lion Monument at Amphipolis”, βιβλίο του Oscar Broneer (Harvard University Press 1941)