Που ήταν η “Σπιναλόγκα του Πειραιά”. Το νησάκι – λοιμοκαθαρτήριο, όπου “ακόμα και οι υγιείς, αρρώσταιναν”. Το δράμα των προσφύγων της Μικρασίας και του Πόντου

Ονομάστηκε “Σπιναλόγκα του Πειραιά”, αλλά κάποιοι το θυμούνται και ως “κολαστήριο του Αργοσαρωνικού”. 

Πρόκειται για τη νησίδα του Αγίου Γεωργίου στην είσοδο του λιμανιού της Σαλαμίνας. Εκεί από το 1865 λειτουργούσε  λοιμοκαθαρτήριο για την απομόνωση και την αντιμετώπιση κρουσμάτων λοιμωδών νόσων, κυρίως της χολέρας.

Εκεί οδηγούνταν αρχικά οι επιβάτες των πλοίων που προέρχονταν από επιδημικές περιοχές και έπρεπε να τεθούν σε καταντίνα. Αργότερα την απομόνωση βίωσαν χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασίας, κάτω από αντίξοες και πιεστικές συνθήκες.

Η Σπιναλόγκα του Πειραιά

Οι μαζικές μετακινήσεις των ελληνικών πληθυσμών ξεκίνησαν πρώτα από τις περιοχές του Πόντου και του Καυκάσου. Αναζήτησαν σωτηρία στην μητέρα πατρίδα αλλά όταν έφθασαν στα λιμάνια ήταν υποχρεωμένοι να μείνουν απομονωμένοι στα κατά τόπους απολυμαντήρια, προκειμένου να ελεγχθούν για πιθανές ασθένειες. Το πρώτο προσφυγικό κύμα ήρθε το 1919 και οι συνθήκες μετακίνησης των κατατρεγμένων ήταν άθλιες.

Οι άνθρωποι ξεριζώνονταν από τον τόπο τους, ταξίδευαν εβδομάδες μέσα σε ρυπαρά πλοία.  Στοιβάζονταν μαζικά στα αμπάρια χωρίς τροφή και έμεναν εκτεθειμένοι σε κάθε λογής μολύνσεις και ασθένειες. Για τα λιμάνια προορισμού θεωρούνταν “υγειονομική βόμβα” που μετέφεραν ασθένειες, ακόμα και νεκρούς, τους οποίους οι συγγενείς δεν ήθελαν να αποχωριστούν.

Έτσι, η ελληνική κυβέρνηση θέσπισε την “απολύμανση” των προσφύγων στα λοιμοκαθαρτήρια της χώρας.

Για τους πρόσφυγες αλλά και τους επισκέπτες με προορισμό τον Πειραιά, υπήρχε το απολυμαντήριο του Αγίου Γεωργίου στην Σαλαμίνα. Η συνήθης διαδικασία προέβλεπε την “κάθαρση” των αφιχθέντων και την υποχρεωτική “καραντίνα” στο νησί για αρκετές ημέρες.

Το κολαστήριο του Αργοσαρωνικού

Ο Γερμανός βυζαντινολόγος K. Krumbacher, που επισκέφτηκε το νησί, περιέγραψε λεπτομερώς την κατάσταση:

“Κατά μήκος της ακτής είναι χτισμένος μεγάλος αριθμός σπιτιών για την καραντίνα. Πρόκειται για τετράγωνες κατασκευές από άγριες πελεκητές πέτρες, λίγο ασβεστωμένες και με κεραμοσκεπές. Κάθε σπίτι αποτελείται από δύο ευρύτερα δωμάτια εφοδιασμένα με μερικά κρεβάτια εκστρατείας και ένα νιπτήρα. Η στεγανότητα της οροφής δεν είναι καθόλου ικανοποιητική.

Σε ένα από τα σπιτάκια έχει εγκαταστήσει ο πανδοχέας του νησιού της καραντίνας την κουζίνα και μια τραπεζαρία, όπου συγκεντρωνόμαστε τις κοινές ώρες του φαγητού.

Μερικά βήματα κάτω από το οίκημα του επισιτισμού βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Οι επιβάτες που είχαν προτιμήσει να περάσουν την καραντίνα πάνω στο πλοίο μάς επισκέπτονταν καμιά φορά και εύρισκον φυσικά την παραμονή στο πλοίο καλύτερη και πιο άνετη”

Κλινοσκεπάσματα και σκεύη δεν παρέχονταν δωρεάν, αλλά ενοικιάζονταν προς 3 δραχμές την ημέρα ή και περισσότερο.

Τα φάρμακα βρίσκονταν διαρκώς σε έλλειψη ενώ τα τρόφιμα είτε κόστιζαν μια περιουσία και μόνο οι εύποροι μπορούσαν να τα αγοράσουν είτε παρέχονταν από το μαγειρείο, το οποίο όπως περιγράφουν μαρτυρίες της εποχής “μόνο για ανθρώπους δεν ήταν“.

Ακόμα και οι υγιείς αρρώσταιναν

Όπως περιέγραψε στη “Μηχανή του Χρόνου” ο πρόεδρος του Κέντρου Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού του Δήμου Νέας Ιωνίας, Λουκάς Χριστοδούλου, πολλοί από τους πρόσφυγες ήταν υγιέστατοι, αλλά λόγω των συνθηκών και της μεταχείρισης, αρρώστησαν στο νησί:

“Η αντιμετώπισή τους στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου ήταν εξευτελιστική. Τους γυμνώνανε, τους ξυρίζανε, τους κουρεύανε σε όποια σημεία του σώματός τους υπήρχαν τρίχες. Τα ρούχα τους τα έβραζαν σε τσουκάλια στην ύπαιθρο. Τριγυρνούσαν γυμνοί οι περισσότεροι, με αποτέλεσμα να αρρωστήσουν ακόμα και οι υγιείς.

Για τις γυναίκες ήταν πολύ ντροπιαστικό. Μικρές και μεγάλες ξεγυμνώνονταν και για αυτό το λόγο στις μαρτυρίες τους αναφέρονται σε νησί – κολαστήριο”.

Την ήδη επιβαρυμένη κατάσταση επιδείνωνε ο αριθμός των αφίξεων που ολοένα και μεγάλωνε. Μόνο το 1924 το νησί φιλοξένησε 100.000 πρόσφυγες.

Βέβαια, δεν έχαιραν όλοι της ίδιας αντιμετώπισης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του τραπεζίτη Ανδρέα Συγγρού και της συγγραφέως Πηνελόπης Δέλτα, που αν και πέρασαν από τον Άγιο Γεώργιο, η υποχρεωτική παραμονή τους ήταν αξιοπρεπέστατη.

Ο Έλληνας τραπεζίτης, ερχόμενος από την Κωνσταντινούπολη, έμεινε στο νησί από τις 31 Δεκεμβρίου 1871 μέχρι τις 10 Ιανουαρίου 1872.

Ο κ. Χριστοδούλου αναφέρει ότι “πήρε μαζί του τον μάγειρά του και τέσσερα άλογα που είχε και αγόρασε αρκετά οικιακά σκεύη για να γίνει άνετη η διαμονή του. Και η Πηνελόπη Δέλτα όταν ήρθε από την Αίγυπτο, έμεινε για μία εβδομάδα στις εγκαταστάσεις του λοιμοκαθαρτηρίου του Αγίου Γεωργίου και επειδή είχε την οικονομική άνεση, μπόρεσε να αγοράσει όλα τα απαραίτητα αξεσουάρ της εποχής“.

“Το νησί των τρελών”

Το λοιμοκαθαρτήριο λειτούργησε μέχρι το 1947, όταν και αντιμετωπίστηκε το τελευταίο κρούσμα χολέρας.

“Από το 1947 μέχρι το 1960 έγινε φιλοξένησε ασθενείς με ψυχικά προβλήματα. Με “τρελούς” όπως λέγανε οι Κουλουριώτες. Γι’ αυτό και στη γλώσσα τους, το νησάκι του Αγίου Γεωργίου, το λέγανε ‘το νησί των τρελών’. Εκεί πήγαιναν όσους έπασχαν από σχιζοφρένεια, ήτανε σαν τμήμα της ψυχιατρικής μονάδας“, περιγράφει στη “Μηχανή του Χρόνου” ο πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά, κ. Στέφανος Μίλεσης.

Όπως εξήγησε, “σαν ψυχιατρική μονάδα οικοδόμησαν και τα πέτρινα κτίρια που βλέπουμε σήμερα. Μετά το κλείσιμο της ψυχιατρικής μονάδας, όλα πέρασαν στην ιδιοκτησία του Πολεμικού Ναυτικού, πλην της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, όπου υπάρχει και η μαρμάρινη πλάκα“.

Σήμερα, παραμένει ένας ερημονήσι απέναντι από το Πέραμα, στην είσοδο του λιμανιού στα Παλούκια Σαλαμίνας.

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Η άγνωστη ιστορία των Ποντίων προσφύγων που πήγαν εξορία στο λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου. Επέζησαν από τους διωγμούς, αλλά πέθαναν ως ύποπτοι για επιδημίες