Που βρίσκεται η “χαμένη” συνοικία της Θεσσαλονίκης με τα χαγιάτια; Στη βυζαντινή εποχή κατοικούσαν οι άρχοντες και στην οθωμανική περίοδο οι πλούσιοι Τούρκοι και εξισλαμισθέντες Εβραίοι

Η φωτογραφία έκπληξη είναι του Julien Poinsot και τραβήχτηκε το 1895 στη Θεσσαλονίκη. Από τα χρόνια της ίδρυσης της υπήρξε ιδανικός τόπος κατοικίας.

Στη βυζαντινή εποχή στην Άνω Πόλη έμεναν οι άρχοντες και στην οθωμανική περίοδο οι πλούσιοι Τούρκοι, που αναζητούσαν πέρα από το υγιεινό κλίμα και την ασφάλεια κοντά στην ακρόπολη.

Τα περισσότερα παλιά σπίτια ανήκαν σε Τούρκους ή Ντονμέδες, δηλαδή εξισλαμισθέντες Εβραίους.

Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 κατοικήθηκαν από προσφυγικές αστικές οικογένειες της Μικράς Ασίας.

Τα περισσότερα σπίτια έχουν τα χαρακτηριστικά της βαλκανικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, με επιρροές από ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά ρεύματα.

Κύρια γνωρίσματα των σπιτιών είναι: τα σαχνισιά δηλ. οι προεξοχές στους ορόφους, τα χαγιάτια που ήταν τα στεγασμένα μπαλκόνια και τα φουρούσια, δηλ. τα ξύλινα ή σιδερένια στηρίγματα των προεξοχών.

Ανάμεσα στα σπίτια της λαϊκής αρχιτεκτονικής στην συγκεκριμένη περιοχή υπάρχουν και αυτά που ακολουθούν τη γραμμή του νεοκλασικισμού.

Ειδικά τα σπίτια των Ντονμέδων, εξαιτίας της δυτικοευρωπαϊκής κουλτούρας τους έχουν πολλές τέτοιες επιδράσεις με αρκετές ανάγλυφες διακοσμήσεις από γύψο ή σοβά.

Κηρύχθηκε ως παραδοσιακός οικισμός το 1979, ενώ  πρόσφατα ανοικοδομήθηκε με “νέο-παραδοσιακά” σπίτια. Οι αρχιτέκτονες των παραδοσιακών οικισμών δεν είναι γνωστοί.

Χρησιμοποιούσαν συνήθως “ισνάφια” (συνεργεία) μαστόρων που περιόδευαν σε ολόκληρη τη Μακεδονία δίνοντας τα κοινά γνωρίσματα της μακεδονικής αρχιτεκτονικής.

Διώροφα ή τριώροφα σπίτια με πολλά ανοίγματα και στέγες με βυζαντινά κεραμίδια.

Οι όροφοι στήνονταν με την τεχνική του “τσατμά”, δηλαδή με έναν ξύλινο σκελετό που γέμιζε με πλιθιά, γι’αυτό μετατράπηκαν σε ερείπια σχετικά γρήγορα.

Οι πιο χαρακτηριστικές και ενδιαφέρουσες περιοχές της Άνω Πόλης είναι το Τσινάρι, το Κουλέ Καφέ, η οδός Θεοφίλου και η περιοχή του Αγίου Νικολάου Ορφανού (οδός Ηροδότου).

Το Τσινάρι είναι η συνοικία που βρίσκεται πάνω από το Διοικητήριο. Πυρήνας της είναι μια μικρή πλατεία και ένα παραδοσιακό καφενείο, “Το Τσινάρι”, τελευταίο δείγμα τυπικού καφενείου της τουρκοκρατίας στην πόλη.

Η συνοικία που έμεινε άθικτη από την πυρκαγιά του 1917, διατηρεί τον παραδοσιακό πολεοδομικό ιστό με στενούς λιθόστρωτους δρόμους και πολλά αδιέξοδα.

Στο σπίτι της οδού Δημητρίου Πολιορκητού 20 έμενε για αρκετά χρόνια ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος. Ο οποίος γράφει:

Το σπίτι, ένα υπέροχο διατηρητέο, χτισμένο πριν από εκατό χρόνια, ένα καλοστεκούμενο τρίπατο, με δύο σαχνισιά να βγαίνουν στο δρόμο, με ωραία εσωτερική ξύλινη σκάλα, ανήκε σε έναν μπέη και το είχε χαρέμι. Κάθε πάτωμα και μια χανούμισσα. Έπειτα το αγόρασε ένας Κωνσταντινουπολίτης, που το συντήρησε με πολύ μεράκι.

Η καρδιά της Άνω Πόλης είναι η συνοικία “Κουλέ Καφέ”, γύρω από τη σημερινή πλατεία Ρομφέη, στη συμβολή των οδών Αγίας Σοφίας και Θεοφίλου. Από την παλιά συνοικία έχει μείνει το αρχοντικό του 19ου αιώνα στην οδό Κρίσπου. Ένα αξιόλογο δείγμα αστικού βαλκανικού σπιτιού που παρόμοια σχεδόν βρίσκονται σε όλες τις βαλκανικές πόλεις. Αξιόλογη είναι η διαμόρφωση της πρόσοψης με καμπύλες επιφάνειες, πολλά παράθυρα και σαχνισιά.

Η οδός Θεοφίλου, βρίσκεται σε μια γραφική συνοικία που στα χρόνια της τουρκοκρατίας ονομαζόταν “Σουλούτσα”, με βρύσες και τοπικές πηγές. Σήμερα σώζονται λίγα σπίτια λαϊκής αρχιτεκτονικής με νεοκλασικά στοιχεία και τριγωνικά αετώματα.

Η Άνω Πόλη παρά την άναρχη παραδοσιακή ρυμοτομία της, τα ωραία λαϊκά σπίτια, τα στενά σοκάκια με τα καλντερίμια, τα παλιά καφενεία και τα βυζαντινά αλλά και μουσουλμανικά μνημεία, αποτελεί την πιο ενδιαφέρουσα, παραδοσιακή περιοχή της Θεσσαλονίκης.

Οι φωτογραφίες αναρτήθηκαν στην ομάδα: Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης ενώ την αρχική φωτογραφία του άρθρου εντόπισε ο συλλέκτης Θεόδωρος Μεταλληνός.

Βιβλιογραφία: “Θεσσαλονίκη – Η παρουσία των απόντων”, Χρίστος Ζαφείρης, εκδόσεις: επίκεντρο

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Η διάσημη Καμάρα που «έχασε» το ένα τόξο της. Κατασκευάστηκε μετά τη νίκη του Γαλέριου κατά των Περσών και συμβολίζει τη Θεσσαλονίκη της ακμής. Πώς έγινε η πόλη της ανεξιθρησκίας και κηρύχτηκε αφορολόγητη (φωτο & βίντεο)…