Πως βρέθηκε ο τάφος του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα στην Αμφίπολη. Η μοιραία μάχη κόντρα στους Αθηναίους

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1976 στη διάρκεια εκσκαφής για την ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αμφίπολης οι εργάτες αποκάλυψαν έναν ασύλητο κιβωτιόσχημο τάφο.

Είχε κατασκευαστεί μέσα στο βράχο και ήταν καλυμμένος με δύο πλάκες. Όταν οι αρχαιολόγοι άνοιξαν τον τάφο βρήκαν μία ασημένια λάρνακα που μέσα είχε τα υπολείμματα καύσης ανθρώπου. Πάνω από τις στάχτες υπήρχε ένα εξαίσιο χρυσό δάφνινο στεφάνι ελιάς.

Τα δύο αυτά στοιχεία έδειχναν ότι ο νεκρός ήταν κάποιο σημαντικό πρόσωπο της πόλης. Όμως, αυτό που προσέδιδε ακόμη μεγαλύτερη σημασία στο άτομο αυτό ήταν το γεγονός ότι είχε ταφεί εντός των τειχών της πόλης και κοντά στην αγορά της Αμφίπολης.

Στην αρχαία Ελλάδα, οι νεκροί θάβονταν υποχρεωτικά σε νεκροταφεία εκτός των τειχών μιας πόλης. Εξαίρεση αποτελούσαν όσοι είχαν προσφέρει εξαιρετικές υπηρεσίες σε μία πόλη και θεωρούνταν ήρωες.

Ο τάφος του Βρασίδα;

Στον τάφο δεν υπήρχε κάποια επιγραφή που να αποκάλυπτε την ταυτότητα του νεκρού. Οι αρχαιολόγοι χρονολόγησαν τη λάρνακα και το στεφάνι μεταξύ του ύστερου 5^ου αιώνα π. Χ. και των αρχών του 4^ου αιώνα π. Χ.

Η χρονολόγηση αυτή καθώς και σημαντικά ιστορικά στοιχεία που έχει διασώσει ο Θουκυδίδης τους βοήθησαν να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι ο νεκρός στον τάφο μέσα στην Αμφίπολη πιθανότατα ήταν ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας που σκοτώθηκε εκεί το 422 π.Χ.

Ο Θουκυδίδης πριν γίνει ιστορικός υπήρξε ένας από τους Αθηναίους στρατηγούς που πολέμησαν τον Βρασίδα και έτσι τον αναφέρει συχνά στο έργο του.

Ο Βρασίδας στην Αμφίπολη

Το 424 π.Χ., ο Πελοποννησιακός Πόλεμος διένυε τον έβδομο του χρόνο, και ο Βρασίδας μετέφερε τον πόλεμο εναντίον της Αθήνας στη Μακεδονία. Εκεί υπήρχαν πόλεις υπό αθηναϊκό έλεγχο, με πιο σημαντική, οικονομικά και στρατηγικά, την Αμφίπολη.

Ο στρατηγός που υπερασπιζόταν την πόλη ήταν ο Θουκυδίδης. Ο Βρασίδας κατάφερε να πείσει τους κατοίκους της Αμφίπολης να του παραδώσουν την πόλη. Οι Αθηναίοι θεώρησαν υπεύθυνο για την απώλεια αυτή τον Θουκυδίδη με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε θάνατο και να αυτοεξοριστεί από την Αθήνα.

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ο Βρασίδας εκτός από εξαιρετικός στρατηγός ήταν και ένας καλός πολιτικός και διπλωμάτης. Με την ευγλωττία του κέρδιζε την υποστήριξη κατοίκων των πόλεων στη Μακεδονία που ήταν σύμμαχοι-υποτελείς των Αθηναίων.

Οι άνδρες υπό τις διαταγές του τον θαύμαζαν για τη γενναιότητά του, αλλά κυρίως γιατί ριχνόταν πάντα πρώτος στη μάχη και ήθελε να είναι παράδειγμα προς μίμηση γι’ αυτούς.

Ο Βρασίδας κυβέρνησε την Αμφίπολη με δικαιοσύνη και απάλλαξε τους ντόπιους κατοίκους από τους δυσβάσταχτους φόρους που τους είχε επιβάλλει η Αθήνα. Έτσι, κέρδισε τη συμπάθεια και την υποστήριξη των Αμφιπολιτών.

Μάχη της Αμφίπολης

Το 422 π. Χ., οι Αθηναίοι υπό τον στρατηγό Κλέωνα επιχείρησαν να ανακαταλάβουν την Αμφίπολη. Σε μάχη που δόθηκε κοντά στα τείχη της, οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους νίκησαν τους Αθηναίους. Ο Βρασίδας ήταν επικεφαλής της επίθεσης εναντίον της αθηναϊκής παράταξης και πολέμησε με γενναιότητα και αυταπάρνηση.

Όταν η μάχη τελείωσε, ήταν ο ένας από τους μόλις επτά Σπαρτιάτες που είχαν σκοτωθεί. Οι απώλειες των Αθηναίων ήταν πολύ βαρύτερες. Εκτός από τον Κλέωνα σκοτώθηκαν και 600 άνδρες του.

Ο θάνατος του Βρασίδα και του Κλέωνα, βασικών υποστηρικτών της συνέχισης του πολέμου, βοήθησε ώστε ένα χρόνο μετά τη μάχη της Αμφίπολης να συναφθεί η Νικίειος Ειρήνη που σταμάτησε προσωρινά τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης.

Βρασίδας, “Ήρωας-Κτίστης”

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη (5.11), οι Αμφιπολίτες απέδωσαν μεγάλες τιμές στον νεκρό Βρασίδα. Τον έθαψαν εντός των τειχών της πόλης τους και μπροστά στην αγορά της πόλης. Επρόκειτο για τιμή που οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν μόνο σε ήρωα-οικιστή της πόλης τους. Στον Βρασίδα δόθηκε αυτή η τιμή στην Αμφίπολη.

Μάλιστα, οι κάτοικοί της την αφαίρεσαν από τον Αθηναίο στρατηγό, Άγνων, που είχε ιδρύσει το 437 π. Χ. την Αμφίπολη στη θέση μιας παλαιότερης πόλης με το όνομα «Εννέα Οδοί».

Μάλιστα, στο πλαίσιο της λατρείας του Βρασίδα ως ήρωα-κτίστη της πόλης του, οι Αμφιπολίτες καθιέρωσαν ετήσιες θυσίες και αγώνες.

Ένα “ιστορικό” εύρημα

Έτσι, ο κιβωτιόσχημος τάφος με την ασημένια λάρνακα και το χρυσό στεφάνι που βρέθηκε εντός των τειχών της Αμφίπολης και κοντά στην είσοδο της αγοράς πιθανότατα είναι του Βρασίδα. Το χρυσό στεφάνι μπορεί να είναι το ίδιο με αυτό που, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης (4.121), έδωσαν οι κάτοικοι της Σκιώνης στον Βρασίδα λίγο πριν το θάνατό του.

Βέβαια, το γεγονός ότι δεν υπάρχει το όνομά του σε κάποιο από τα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο σημαίνει ότι δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι ανήκει σε αυτόν.

Σήμερα ο τάφος είναι επισκέψιμος στο υπόγειο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αμφίπολης, ενώ μέσα στο μουσείο σε ειδική προθήκη εκτίθεται η ασημένια λάρνακα με το χρυσό στεφάνι από πάνω, όπως είχαν βρεθεί το 1976.