“Έγινε Πουλόπουλος”. Πώς σχετίζεται η φράση με το ιστορικό εργοστάσιο στο Θησείο που έφτιαχνε καπέλα (drone)

του συνεργάτη ιστορικού, Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Ηλίας Πουλόπουλος γεννήθηκε στην Καρύταινα το 1850. Ήταν έμπορος υφασμάτων με δικό του κατάστημα στην Καλαμάτα. Το 1886 ήλθε στην Αθήνα, με την προοπτική να ξεκινήσει την παραγωγή και πώληση καπέλων.

Αρχικά πωλούσε ψάθινα καπέλα, τα οποία εισήγαγε από το εξωτερικό. Αυτή ήταν η μόδα στα τέλη του 19ου αιώνα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Ο Πουλόπουλος τα προωθούσε στις αγορές της Ανατολικής Μεσογείου, όπου πολλοί νεαροί άρχισαν να τα φορούν αντί για τα φέσια.

Σύντομα, όμως, συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσε και ο ίδιος να παράγει τα καπέλα αυτά. Έτσι, το 1896, με τα κέρδη από τις πωλήσεις των ψάθινων καπέλων, άνοιξε ένα εντυπωσιακό εργοστάσιο στη συμβολή των οδών Θεσσαλονίκης και Ηρακλειδών, δίπλα στις γραμμές του ΗΣΑΠ.

Το εργοστάσιο του Πουλόπουλου

Το λιθόκτιστο κτήριο του εργοστασίου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής των τελών του 19ου αιώνα στην Ελλάδα και διασώζεται μέχρι σήμερα. Έχει κηρυχθεί επίσης ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Όταν ξεκίνησε τη λειτουργία του, το εργοστάσιο είχε προσωπικό 250 άτομα. Τα χρόνια της μεγάλης ανάπτυξης ήταν οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όταν ο αριθμός των εργαζομένων εκεί έφτασε τα 450 άτομα.

Ο Ηλίας Πουλόπουλος ήταν ένας από τους πλουσιότερους Έλληνες βιομηχάνους και, μάλιστα, τη διετία 1908-1910, διετέλεσε 2ος πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων (τότε είχε την ονομασία “Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων και Βιοτεχνών”).

Το 1900, ο “πατέρας της ελληνικής πιλοποιίας”, όπως ονομάστηκε, απέκτησε ένα νεοκλασικό αρχοντικό στο Θησείο κοντά στο εργοστάσιο του, το οποίο χτίστηκε σε σχέδια του Ερνστ Τσίλερ. Πριν από μερικά χρόνια το αρχοντικό ανακαινίστηκε και φιλοξενούσε το εστιατόριο “Κύριος Πιλ Πουλ”, προς τιμήν του Ηλία Πουλόπουλου.

Το ιστορικό τοπόσημο της οδού Ηρακλειδών μετατράπηκε από τον δήμαρχο Αθηναίων, Μιλτιάδη Έβερτ σε Πολιτιστικό Κέντρο “Μελίνα Μερκούρη”. Σήμερα στεγάζει εικαστικές και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, καθώς και ένα μουσείο θεάτρου σκιών.

Δείτε το ιστορικό εργοστάσιο πιλοποιίας Πουλόπουλου στο Θησείο μέσα από τα εντυπωσιακά εναέρια πλάνα του συνεργάτη μας, Michael Miller:

Η παρακμή και το τέλος μιας εποχής

Η εταιρεία του Ηλία Πουλόπουλου υπέστη μεγάλες οικονομικές ζημιές τη δεκαετία του 1912-1922, εξαιτίας των Βαλκανικών Πολέμων, του Α’ Παγκοσμίου και της Μικρασιατικής Καταστροφής. Κατάφερε εντούτοις να επιβιώσει και να αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην περίοδο του Μεσοπολέμου.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Ηλίας Πουλόπουλος κατασκεύαζε και χειμερινά καπέλα που τα διαφήμιζε με το σύνθημα ΠΙΛ-ΠΟΥΛ (“Πιλοποιείον Πουλόπουλου”). Τα καπέλα αυτά εξελίχθηκαν σε σήμα κατατεθέν της εταιρείας.

Παράγονταν από δέρμα κουνελιών ή λαγών και ήταν καλής ποιότητας. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα ήταν οι τιμές των χειμερινών καπέλων, που ήταν πολύ χαμηλότερες σε σχέση με τα αντίστοιχα εισαγόμενα καπέλα.

Ο λαγός, από τον οποίο έπαιρνε ο Παυλόπουλος την πρώτη ύλη για τα χειμερινά καπέλα του, έγινε ένα από τα σύμβολα της εταιρείας του, καθώς εμφανίζεται ως σχέδιο στην πρόσοψη του κτηρίου του εργοστασίου του και σε διαφημίσεις στην περίοδο του Μεσοπολέμου.

Ο Ηλίας Πουλόπουλος διετέλεσε για μία τετραετία δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων και έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο του 1930, σε ηλικία 80 ετών.

Ο παλαιός φίλος του και δήμαρχος Αθηναίων, Σπύρος Μερκούρης, τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε έναν δρόμο της περιοχής που δραστηριοποιήθηκε, στο Θησείο. Η οδός Ηλία Πουλόπουλου ξεκινά από εκεί που βρισκόταν το σπίτι του και τελειώνει εκεί που βρισκόταν το εργοστάσιό του.

Οι φράσεις “Έγινε Πουλόπουλος” ή “Την πούλεψε”

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η γερμανική Κατοχή έπληξαν ιδιαίτερα το “Πιλοποιείον Πουλόπουλου”. Όμως, η χαριστική βολή ήλθε το 1955 όταν έκλεισε η εταιρεία και μπήκε λουκέτο στο εργοστάσιο.

Σε αυτό συνέβαλε κυρίως η αλλαγή στη μόδα, αφού το καπέλο έπαψε να είναι απαραίτητο καθημερινό αξεσουάρ για τον άνδρα. Σύντομα, η μεγάλη πλειοψηφία έπαψε να φορά καπέλα ακόμη και σε επίσημες εκδηλώσεις.

Υπάρχει μια έκφραση που συνδέθηκε με τον Ηλία Πουλόπουλο: “Έγινε Πουλόπουλος” ή “Την πούλεψε“

Η έκφραση σημαίνει ότι κάποιος φεύγει βιαστικά και εξαφανίζεται εξαιτίας οικονομικής καταστροφής και χρεών. Δεν είναι όμως βέβαιο για το πότε και με αφορμή συνδέθηκε με τον επιχειρηματία.

Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι αυτό δεν έχει σχέση με τον Πουλόπουλο, αλλά με μεγάλο κατάστημα στην οδό Αιόλου, που πουλούσε τα καπέλα του και το οποίο έβαλε λουκέτο στις αρχές του 20 αιώνα.

Υπάρχει και μια ακόμα εκδοχή ότι η έκφραση δεν σχετίζεται με οικονομική καταστροφή, αλλά χρησιμοποιείται όταν κάποιος φεύγει με πρόθεση να μην επιστρέψει ποτέ.

Άλλωστε, παλαιότερα, η κίνηση που έδειχνε ότι ένας άνδρας ετοιμαζόταν να φύγει από κάπου ήταν να πάρει το καπέλο του, που για τους περισσότερους Έλληνες ήταν «του Πουλόπουλου».

Έτσι, η ερμηνεία αυτή συνδέει τη έκφραση “Έγινε Πουλόπουλος” με την άλλη γνωστή “παίρνω το καπέλο μου και φεύγω”, που και στις δύο περιπτώσεις σημαίνει τη αναχώρηση δίχως επιστροφή.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Michael Miller