Πώς βγήκε η φράση: “έγινε θυσία στον Μολώχ της ασφάλτου”. Ποιος είναι ο Μολώχ, που αναφέρει ακόμη και ο Μαρξ

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Μολώχ ή Μολέκ ήταν μία θεότητα των Αμμωνιτών που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη. Οι ακόλουθοι του Μολώχ θυσίαζαν μικρά παιδιά για να τον εξευμενίσουν πετώντας τα σε φωτιά μπροστά στο είδωλό του. Σήμερα οι νεκροί των αυτοκινητιστικών δυστυχημάτων αναφέρονται στη δημοσιογραφική γλώσσα ως “θυσία στο Μολώχ της ασφάλτου”. Η έκφραση ξεκίνησε από τις ΗΠΑ πριν από ένα αιώνα.

Ο όρος «Μολώχ» άρχισε να χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγραφούν καταστάσεις που απαιτούσαν τη θυσία αθώων. Έτσι, ο Καρλ Μαρξ περιγράφει στο «Κεφάλαιο» το χρήμα ως «Μολώχ». Για τους αντιπάλους των εκτρώσεων στις ΗΠΑ, Μολώχ είναι η έκτρωση.

Ο Μολώχ της ασφάλτου

Για πρώτη φορά, η σύνδεση του Μολώχ με τους νεκρούς τροχαίων έγινε στις ΗΠΑ. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1920, το αυτοκίνητο άρχισε να γίνεται αρκετά κοινό στις αμερικανικές πόλεις. Τα μέτρα ασφαλείας στην κυκλοφορία των αυτοκινήτων ήταν ανύπαρκτα. Όποιος είχε αυτοκίνητο, το οδηγούσε όπως και όπου ήθελε. Δεν υπήρχε κανένα όριο ταχύτητας και δεν απαγορευόταν κάποιος να οδηγεί μεθυσμένος.

Το αποτέλεσμα ήταν να αρχίσουν να σκοτώνονται χιλιάδες Αμερικανοί σε τροχαία. Ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των θανάτων ήταν παιδιών. Στις αμερικανικές πόλεις ήταν συνηθισμένο εκείνη την εποχή μετά το σχολείο τα παιδιά να παίζουν για ώρες στο δρόμο μπροστά στα σπίτια τους. Έτσι γίνονταν συχνά θύματα των αυτοκινήτων καθώς δεν είχαν εξοικειωθεί με την άναρχη οδήγηση.

Η κοινή γνώμη είχε αρχίσει να αγανακτεί με τους θανάτους από τα αυτοκινητιστικά, ιδιαίτερα των μικρών παιδιών.

Η αρχή μ’ ένα σκίτσο

Στις 6 Νοεμβρίου 1923, η εφημερίδα «St. Louis Star» δημοσίευσε ένα σκίτσο του γελοιογράφου με το ψευδώνυμο “Τζέιμς”, με τίτλο «Ο σύγχρονος Μολώχ». Δείχνει ένα άνδρα που έχει στην πλάτη του την επισήμανση «ασυνείδητοι και κακοί οδηγοί» να προσφέρει στο αυτοκίνητό του μία πιατέλα που έχει μέσα πολλά παιδιά μέσα. Αυτό εμφανίζεται σαν ένα ζωντανό πλάσμα έτοιμο να τα καταβροχθίσει.

Το σκίτσο προκάλεσε μεγάλη εντύπωση και αναπαρήχθη σε πολλά άλλα έντυπα. Σύντομα η έκφραση «θυσία στο Μολώχ του αυτοκινήτου» άρχισε να χρησιμοποιείται από τους Αμερικανούς δημοσιογράφους, κυρίως για τα παιδιά θύματα των τροχών.

Ήταν και εκείνα εξίσου αθώα όπως αυτά που θυσιάζονταν στον αρχαίο Μολώχ.

Η έκφραση διαδόθηκε και σε άλλες χώρες. Στην Ελλάδα άρχισε να χρησιμοποιείται με πολλά χρόνια καθυστέρηση, από τη δεκαετία του 1960 όταν άρχισε να αυξάνεται κατακόρυφα ο αριθμός των θυμάτων των τροχαίων.

Δείτε εδώ απόσπασμα από την ιταλική ταινία “Καβίρια” του 1914 όπου υπάρχει αναπαράσταση της θυσίας ενός μικρού παιδιού στον Μολώχ

Ο αρχαίος Μολώχ και η θυσία παιδιών

Αναφορές στο Μολώχ υπάρχουν στην Παλαιά Διαθήκη, κυρίως στο βιβλίο του Λευιτικού, και δευτερευόντως σε άλλα βιβλία. Στην Παλαιά Διαθήκη η λατρεία του Μολώχ συνδέεται με τους Αμμωνίτες, κατοίκους της Παλαιστίνης, και καταδικάζεται. Όμως, οι αναφορές στη Βίβλο αφήνουν υπονοούμενο ότι ενίοτε και οι Ισραηλίτες λάτρευαν τον Μολώχ. Εκτός απ’ αυτούς, και τους Αμμωνίτες, είναι πιθανόν ότι η θεότητα λατρευόταν και από τους Φοίνικες.

Δεν έχει σωθεί κάποια αρχαία απεικόνιση του Μολώχ και η μόνη περιγραφή που έχουμε είναι από τη Παλαιά Διαθήκη. Σε αυτή έχει χαρακτηριστικά ταύρου και ανθρώπου. Έμοιαζε, δηλαδή, με τον Μινώταυρο.

Η παντελής έλλειψη αρχαιολογικών στοιχείων έχει κάνει κάποιους ερευνητές να πιστέψουν ότι ίσως δεν υπήρξε ποτέ η λατρεία του Μολώχ. Εκτιμούν ότι οι Εβραίοι έτσι αποκαλούσαν κάποτε τον Βαάλ, το γνωστό θεό της Εγγύς Ανατολής. προς τιμή του οποίου οι Φοίνικες θυσίαζαν παιδιά.

Επίσης, υπάρχει και η θεωρία ότι «Μολώχ» δεν ήταν θεότητα, αλλά η θυσία μικρών παιδιών, πρακτική που συνδέεται με τους Φοίνικες και αργότερα με τους Καρχηδόνιους. Ωστόσο, οι περισσότεροι ειδικοί αποδέχονται ότι ο Μολώχ ήταν θεότητα και όχι τύπος ανθρωποθυσίας.

Σε έργα τέχνης του δυτικού Μεσαίωνα που έχουν έμπνευση από την Παλαιά Διαθήκη, ο Μολώχ απεικονίζεται ως ένα είδωλο με κεφάλι ταύρου με απλωμένα χέρια πάνω από μια φωτιά.

Σύγχρονες αναφορές

Στη νεότερη και σύγχρονη εποχή, ο Μολώχ αναφέρεται σε διάφορα λογοτεχνικά έργα, όπως ο «Χαμένος Παράδεισος» του Τζον Μίλτον και ο «Σαλαμπό» του Γκουστάβ Φλωμπέρ. και το «Ουρλιαχτό» του Άλεν Γκίνσμπεργ.  Επίσης, εμφανίζεται και σε ταινίες, όπως το «Καβίρια» του Τζοβάνι Παστρόνε του 1914 και το διασημότερο «Μητρόπολις» του Φριτς Λανγκ του 1927.

Η πιο συχνή χρήση του Μολώχ σήμερα σε σχέση με τη θυσία αθώων είναι για τους νεκρούς των αυτοκινητιστικών δυστυχημάτων.

Στην Ελλάδα η δημοσιογραφική έκφραση για τα θύματα των τροχαίων είναι «θυσία στο Μολώχ της ασφάλτου».