Πώς βγήκε η έκφραση “πέθανε στη ψάθα” και τι σχέση έχει με τους αγωνιστές του 1821; Ο πρόκριτος που έδωσε όλη του την περιουσία και πέθανε πάμφτωχος

“Πέθανε στη ψάθα” λέει ο ελληνικός λαός όταν θέλει να εξηγήσει ότι κάποιος πέθανε σε κατάσταση μεγάλης ένδειας και φτώχειας.

Σύμφωνα με μία θεωρία, η φράση καθιερώθηκε μετά την ελληνική επανάσταση. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος ήταν κατεστραμμένο από τις πολεμικές συγκρούσεις. Τα οικονομικά μέσα ήταν πενιχρά και δεν υπήρχε η δυνατότητα συνταξιοδότησης των αγωνιστών και στρατιωτικών της επανάστασης.

Όπως εξήγησε στη “Μηχανή του Χρόνου” ο δικηγόρος Δημήτρης Σταθακόπουλος, πολλές οικογένειες που προεπαναστατικά είχαν καλή οικονομική κατάσταση, αλλά μετά την επανάσταση κατέληξαν πάμφτωχοι, δεν μπορούσαν να πληρώσουν το φέρετρο των συγγενών τους. Έτσι, έβαζαν τον σαβανωμένο νεκρό πάνω σε ένα ψάθινο χαλάκι της εκκλησίας, που το ονόμαζαν ψαθί. Στη συνέχεια, πετούσαν τη σορό του νεκρού μέσα στον λάκκο και τον έθαβαν.

Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος ανέφερε το περιστατικό των προγόνων του. Ο προπάππους του ήταν ο Ιωάννης Tσορνωτόπουλος, ο οποίος κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης παρείχε σημαντική βοήθεια. Προεπαναστατικά είχε μεγάλη περιουσία στον οικισμό του Αγίου Θεοδώρου. Είχε αλώνι, καλύβια, κτήματα και αιγοπρόβατα. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης ήταν ο δημογέροντας του χωριού Λευκάσιο στην Αχαΐα. Υποστήριζε τη Φιλική Εταιρία και έδωσε όλη την περιουσία του στον αγώνα για την ενίσχυση των στρατιωτών και των συγχωριανών του.

Μετά την επανάσταση δεν αποζημιώθηκε ποτέ από το ελληνικό κράτος για τη συμβολή του στον αγώνα. Απεβίωσε το 1838 “επί της ψάθης”, δηλαδή εντελώς φτωχός.

Σε οικογενειακά αρχεία του Σταθακόπουλου βρέθηκε μια επιστολή των παιδιών του Tσορνωτόπουλου που ζητούσαν οικονομική ενίσχυση από το κράτος “Απωλέσαμε το σπίτι μας. Ζούμε σε κάτι καλύβια μαζί με τα κατσίκια. Δεν έχουμε να προικίσουμε τις ορφανές αδερφές μας. Εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε οικογένεια”.

Βεβαίως το πάμφτωχο ελληνικό κράτος δεν είχε δυνατότητα να βοηθήσει ουσιαστικά τους αγωνιστές καθώς ακόμη και στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν υπήρχε καν η έννοια της κοινωνικής ασφάλισης ή της σύνταξης. Πόσω μάλλον στην ρημαγμένη Ελλάδα.

Διαβάστε όλη την επιστολή της οικογένειας Τσορνωτόπουλου:

Πρός την επί των θυσιών και

αγώνων Σεβαστή εξεταστικήν

επιτροπήν

Eν Kαλαβρύτοις την 26η Iουλίου 1865

Η επιστολή από το οικογενειακό αρχείο του Δημήτρη Σταθακόπουλου

Ήδη όπου η Kυβέρνησις της A.M απεφάσισε εκτελεσθώσιν οριστικώς αι διατάξεις του υπό στοιχείον E’ ψηφίσματος της εν Aθήναις της F’ Σεπτεμβρίου 1844 Eθνικής των Eλλήνων Συνελεύσεως και πρόκειται να αποζημιωθώσι και οι αποθανόντες αγωνισταί, ών τα δίκαια ανήκουσιν είς τους νομίμως αυτών κληρονόμους και εξακριβοθώσιν αι εκ δουλεύσεις εκάστου, επισυνάπτομεν το πρωτότυπον αποδεικτικόν των οπλαρχηγών κ.κ. B. Πετιμεζά και N. Πετιμεζά της 12 Iανουαρίου 1846, εκ του οποίου αποδεικνύεται ότι ο πατήρ ημών Iωάννης Tσορνωτόπουλος, απ’ αρχής μέχρι τέλους του ιερού ημών της ελευθερίας αγώνος ηγωνίσθη υπέρ αυτού και ώς δημογέρων τους πάντας προέτρεπεν και εξ ιδίων του έδιδε τα μέσα της επικρατείας αυτών, υπερασπιζόμενος τους συγχωριανούς του διαφοροτρόπως.

Η δεύτερη εκδοχή

Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, η φράση “πέθανε στη ψάθα” καθιερώθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους στην Κωνσταντινούπολη. Οι φτωχοί της πόλης, πολλοί από τους οποίους κατοικούσαν στη συνοικία της Μπάρα, ζούσαν σε άσχημες συνθήκες. Έμεναν σε τρώγλες, δεν είχαν ρούχα να φορέσουν, αλλά ούτε και κρεβάτια να ξαπλώσουν. Κοιμόντουσαν πάνω σε ψάθες που έφτιαχναν μόνοι τους και σκεπάζονταν με κουρέλια.

Διαβάστε επίσης στην ΜτΧ: Σε ποια περιοχή βρισκόταν ο περίφημος Μπύθουλας με τον λαουτζίκο στη Μαντάμ Σουσού του Δημήτρη Ψαθά; Η φαντασμένη γυναίκα που έγινε θεατρικό, ταινία και τηλεοπτική σειρά με την Άννα Παναγιωτοπούλου