Πώς βγήκαν και τι σημαίνουν αρχαίες φράσεις όπως: “Βίος αβίωτος”, “κύκνειο άσμα”, “ο κύβος ερρίφθη”, “εξ απαλών ονύχων”

Υπάρχουν άπειρες εκφράσεις που ειπώθηκαν και γράφτηκαν από μεγάλους Έλληνες φιλοσόφους, συγγραφείς, πολεμιστές και βασιλείς με αφορμή τη ζωή, τον θάνατο, το δίκιο και το άδικο. Ρήσεις που “επιβιώνουν” μέχρι σήμερα.

Ο τρόπος που τις χρησιμοποιούμε βέβαια αποτελεί ένα θέμα, αφού πολλές φορές νομίζουμε ότι είναι ο σωστός, αλλά πέφτουμε έξω. Ποιες είναι, ποιοι τις είπαν και κάτω από ποιες συνθήκες γεννήθηκαν;

• Αιδώς Αργείοι: Ντροπή Αργείοι. Λέμε τη φράση όταν θέλουμε να καταδείξουμε αισθήματα ντροπής αναφερόμενοι σε κάποιον άλλο.
• Ειπώθηκε από τον Στέντορα (σε έντονο -στεντόρειο-ύφος) προς τους Αργείους κατά τη διάρκεια του τρωικού πολέμου, με σκοπό να τους ανυψώσει το ηθικό, όταν φοβήθηκαν, επειδή ο Αχιλλέας αποχώρησε από τη μάχη. Η συνέχεια της φράσης ήταν:”το μόνο που μπορεί να μας συμβεί είναι να χαθούμε” (Ομήρου Ιλιάδα – Ε 787)
• Αντίπαλον δέος: όταν αναφερόμαστε σε ισχυρό αντίπαλο. (Θουκυδίδης – Γ 11)
• Από μηχανής θεός: μη αναμενόμενη βοήθεια – λύση – συνδρομή σε κάποιο πρόβλημα ή δύσκολη κατάσταση. Προέρχεται από θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα που χρησιμοποιούσαν οι τραγικοί ποιητές, όταν ήθελαν να δώσουν διέξοδο στη πλοκή του έργου και στο οποίο κατά τη διάρκεια της παράστασης εμφανιζόταν ένας Θεός επάνω σε εναέρια κατασκευή (γερανός, δηλαδή μηχανή, εξ΄ ου και ο από μηχανής θεός).
• – Αρχή άνδρα δείκνυσι: όταν οι πράξεις – έργα χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο στον οποίο αναφερόμαστε. (Βίας ο Πριηνεύς – Σοφοκλής…. Αντιγόνη 62)

• Ασκός του Αιόλου: σε περιπτώσεις επικείμενων δεινών – καταστροφών. Ο Αίολος έδωσε έναν ασκό στον Οδυσσέα ο οποίος περιείχε ανέμους. Όταν λοιπόν οι σύντροφοι του Οδυσσέα παράκουσαν τις εντολές του, άνοιξαν τον ασκό, απελευθερώθηκαν οι άνεμοι και παρέσυραν το πλοίο στο νησί των Λαιστρυγόνων. (Ομήρου Οδύσσεια Κ 1-56)
• Αχίλλειος πτέρνα: αδύνατο σημείο. Η φράση προέρχεται από τον μύθο του Αχιλλέα, σύμφωνα με τον οποίο, όταν τον βύθιζε στο αθάνατο νερό η μητέρα του, επειδή τον κρατούσε από τη φτέρνα, στο συγκεκριμένο σημείο του σώματός του παρέμεινε θνητός.

  Εκεί τον πέτυχε ο Πάρις και τον σκότωσε.

• Βίος αβίωτος : ζωή ανυπόφορη. (Χίλων Ο Λακεδαιμόνιος)
• Γαία πυρί μειχθήτω: σε περιπτώσεις καταστροφής, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση και δηλώνει την αδιαφορία για τις συνέπειες μιας πράξης.
• Γη και ύδωρ: υποδηλώνει περιπτώσεις υποταγής, πλήρους υποχώρησης, παράδοσης άνευ όρων. Η φράση προέρχεται από τον Ηρόδοτο, σύμφωνα με τον οποίο οι Πέρσες απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες γη και ύδωρ σε ένδειξη υποταγής. (Ηροδότου Ιστορία V 17-18)

  

• Γόρδιος δεσμός: αναφέρεται σε περιπτώσεις δύσκολων προβλημάτων (άλυτων). Η φράση λέγεται σε περιπτώσεις δύσκολων καταστάσεων, όπως αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα πολύπλοκο κόμπο, τον «γόρδιο δεσμό» τον οποίον σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας. (Αρριαννού 11 3)
• Δαμόκλειος σπάθη: απειλητικές καταστάσεις Η φράση προέρχεται από επεισόδιο που συνέβη μεταξύ του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου και του Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα , όταν ο πρώτος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο, ενώ από πάνω του κρεμόταν ξίφος σε μια τρίχα αλόγου.
• Διέβην τον Ρουβίκωνα: σε περιπτώσεις που λαμβάνεται μία παράτολμη απόφαση που δεν μπορεί να ανατραπεί. Η φράση αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος όταν το 49 π.Χ. αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο στην Ιταλία, πέρασε με το στρατό του τον ποταμό Ρουβίκωνα κατευθυνόμενος προς την Ρώμη. Ο ποταμός ήταν το όριο πέρα από το οποίο δεν επιτρεπόταν στους στρατηγούς να περάσουν τις λεγεώνες τους. Σε αντίθετη περίπτωση θεωρούνταν εχθρική ενέργεια προς τη δημοκρατία.
• Δούρειος Ίππος: αναφέρεται σε περιπτώσεις δολιότητας ή δώρων τα οποία υποκρύπτουν δόλο. Η φράση προέρχεται από τον Όμηρο και αναφέρεται κατά την περίοδο των τρωικών πολέμων τότε που οι Έλληνες, ενώ χάρισαν στους Τρώες ξύλινο άλογο μεγάλων διαστάσεων ως αφιέρωμα στους Θεούς, στο εσωτερικό του ήταν κρυμμένοι ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, οι οποίοι άνοιξαν τις πύλες της Τροίας στους υπόλοιπους Έλληνες (Ομήρου Οδύσσεια λ 529)
• Δρακόντεια μέτρα: αναφέρεται σε περιπτώσεις λήψης αυστηρών – σκληρών μέτρων. Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα (7ος αιώνας π.Χ) αρχαίο νομοθέτη των Αθηνών, ο οποίος ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και σκληρούς νόμους που επέβαλε.
• Eξ απαλών ονύχων: αναφέρεται στην νηπιακή ηλικία κυριολεκτικά ή σε παλαιότερη χρονική περίοδο μεταφορικά. Η φράση χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τη νηπιακή ηλικία κατά την οποία ο άνθρωπος έχει μαλακά νύχια. Πολλοί χρησιμοποιούν λάθος τη φράση νομίζοντας ότι σημαίνει ελαφρά ή μόλις που άγγιξα κάτι.
• Έπεα πτερόεντα: αερολογίες, αβάσιμα επιχειρήματα. Ομηρική έκφραση βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια (έπη) όταν εκστομίζονται τα παίρνει ο αέρας, (πτερόεντα). (Ομήρου Ιλιάδα Α 201)
• Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ κρίσιμη κατάσταση, σε κρίσιμο σημείο. Ομηρική φράση η οποία ειπώθηκε από το Νέστορα στο Διομήδη, στην προσπάθειά του να τον παροτρύνει για συμμετοχή στον πόλεμο εναντίον των Τρώων. (Ομήρου Ιλιάδα Κ 173)
• Εκατόμβη: Θυσία με πολλά θύματα, μεγάλη απώλεια. Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία κατά την οποία γινόταν προσφορά από εκατό βόδια στους θεούς. (Ομήρου Ιλιάδα Α 65)
• Ες αύριον τα σπουδαία: Αργότερα θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά θέματα. Δηλώνει λοιπόν την αναβολή. Τη φράση είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν έλαβε το γράμμα που τον προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα. (Πλουτάρχου Πελοπ. 10)
• Ή ταν ή επί τας: Ή θα την φέρεις νικητής (την ασπίδα) ή θα σε φέρουν επάνω της νεκρό……………..ή θα επιτύχουμε, ή θα αποτύχουμε. Τη φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο. (Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ.16)
• Ήξεις αφήξεις: Λέγεται όταν κάποιος αλλάζει συνεχώς γνώμη. Η φράση προέρχεται από το χρησμό του μαντείου των Δελφών « ήξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω». Η θέση του κόμματος πριν ή μετά το αρνητικό μόριο ου, καθορίζει και τη σημασία του χρησμού.
• Κέρβερος: Σκληρός, ανυποχώρητος. Προέρχεται από το ομώνυμο τέρας που φύλαγε τον Άδη και δεν επέτρεπε την είσοδο.
• Κέρας Αμαλθείας: Παραπέμπει σε πλούτο – αφθονία υλικών αγαθών. Η φράση προέρχεται από περιστατικό όπου η Αμάλθεια έτρεφε το μικρό Δία με κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι.
• Και συ τέκνον Βρούτε: Φράση που απευθύνεται σε πρόσωπα που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας. Την είπε ο Καίσαρας, όταν αναγνώρισε τον αγαπημένο και ευνοούμενό του, Βρούτο, ανάμεσα στους δολοφόνους του.

• Κόπρος του Αυγείου: Συγκεντρωμένες ατασθαλίες – καταστάσεις οι οποίες δύσκολα διορθώνονται. Η φράση προέρχεται από άθλο του Ηρακλή, κατά τον οποίο καθάρισε τόνους κοπριάς από τους στάβλους του Αυγείου
• Mηδένα προ του τέλους μακάριζε: Μη βιάζεσαι να μακαρίσεις, να παινέψεις ή να βγάλεις συμπεράσματα πριν την οριστική έκβαση μιας υπόθεσης. Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Σόλωνας τους θησαυρούς του Κροίσου, όταν ο τελευταίος τους έδειξε με υπερηφάνεια. (Ηροδότου Ι 32 7)
• Κύκνειο άσμα: Η τελευταία ενέργεια – πράξη – έργο κάποιου. Προέρχεται από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατό του. (Πλάτωνος Φαίδων 84 Ε)
• Κουτί της Πανδώρας : Εμφάνιση πολλών δεινών ταυτόχρονα. Η φράση προέρχεται από τη μυθολογία, σύμφωνα με την οποία ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα ως δώρο ένα κιβώτιο γεμάτο με όλες τις συμφορές, με αποτέλεσμα μόλις το άνοιξε να βγουν όλα τα δεινά, εκτός από την ελπίδα.

• Ο κύβος ερρίφθη: Ο κύβος έπεσε (και δεν γυρίζει πίσω), δηλαδή η  απόφαση έχει ληφθεί. Τη φάση είπε ο Καίσαρας όταν αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο, περνώντας με τις λεγεώνες του, τον ποταμό Ρουβίκωνα. Οι λατινομαθείς Ευρωπαίοι το λένε στα λατινικά alea jacta est.
• Προκρούστειος Κλίνη: Προσαρμογή κάποιας κατάστασης βάσει συμφέροντος. Προέρχεται από τον μυθικό κακούργο Προκρούστη ο οποίος έδενε τα θύματά του σε κρεβάτι κι έπειτα τους έκοβε ή εξάρθρωνε τα πόδια, προκειμένου να τους φέρει σε ίσο μήκος με το κρεβάτι.
• Μέμνησο των Αθηναίων : Μην ξεχνάς αυτόν που πρόκειται να εκδικηθείς. Τη φράση έλεγε καθημερινά ένας υπηρέτης στο Δαρείο (κατόπιν εντολής του) υπενθυμίζοντας ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, διότι συμμετείχαν στην πυρπόληση των Σάρδεων. (Ηροδότου V 105)
• Μερίς του λέοντος : Το μεγαλύτερο μερίδιο. (Αισώπου μύθοι «Λέων και αλώπηξ»)
• Κομίζω γλαύκα εις Αθήνας : Όταν λέγονται ήδη γνωστά πράγματα. Η φράση λέγεται διότι στην Αθήνα η γλαύκα, η κουκουβάγια, ήταν γνωστή, σαν σύμβολο της Αθήνας και εικονιζόταν παντού, όπως στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λ.π. (Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301). Άρα το να φέρνεις κουκουβάγιες στην Αθήνα, ήταν δώρο άδωρο.

Πηγή: thessaloniki art and culture

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Καρυάτιδες, οι ωραίες αρχαίες κόρες. Άρθρο από έναν ειδικό που έχει τη γνώση και πιστεύει ότι δεν είναι χοντροκομμένα αγάλματα…

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Οι αρχαίες συνταγές ομορφιάς. Γάλα γαϊδούρας, μάσκα βερίκοκου, οδοντόκρεμα από αρουραίους και άλλες θαυματουργές συνταγές…