“Οι φωνές από τα βασανιστήρια ακούγονταν στους ουρανούς”. Μυστικοί πράκτορες, συλλήψεις, βασανιστήρια. Πώς το καθεστώς του Μεταξά εξάρθρωσε πλήρως το ΚΚΕ στη Βόρεια Ελλάδα

Του Σπύρου Κουζινόπουλου

Περί τα τέλη της δεκαετίας του ’30, οι Αρχές του δικτατορικού καθεστώτος του Μεταξά ήταν θορυβημένες από την έντονη δραστηριότητα που ανέπτυσσαν οι οργανώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Μακεδονία και ενέτειναν τις προσπάθειες για την εξάρθρωσή τους.

Και το πέτυχαν το Μάρτιο του 1939, όταν η Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης προσπάθησε να στρατολογήσει νέα μέλη για να συμπληρώσει τα κενά που είχαν δημιουργηθεί λόγω των πολλών συλλήψεων που είχε κάνει η δικτατορία.

«Ο Μιχελίδης μίλησε»

Η Ειδική Ασφάλεια εκμεταλλεύεται αυτήν τη δραστηριότητα, προωθώντας πράκτορες μέσα στις τάξεις του ΚΚΕ και σημειώνει μεγάλη επιτυχία όταν συλλαμβάνει το γραμματέα του Μακεδονικού Γραφείου του Κόμματος, Δημήτρη Μιχελίδη.

Ο Μιχελίδης, κάτω από βασανιστήρια, κάνει δήλωση μετανοίας, παραδίδοντας στους διώκτες του τα αρχεία της Οργάνωσης Μακεδονίας, τα οποία η Ασφάλεια γρήγορα κατορθώνει να αποκρυπτογραφήσει.

Όπως ανέφερε αργότερα ο Θεόκλητος Κρόκος, μέλος του Μακεδονικού Γραφείου και γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Καβάλας, σε έκθεσή του προς την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ στις 2 Φεβρουαρίου του 1953, ο Μιχελίδης μετά τη σύλληψή του «όχι μόνο έκανε δήλωση, αλλά αποκάλυψε και όλες τις γιάφκες και έδωσε στοιχεία που οδήγησαν στη σύλληψη όλων σχεδόν των γραμματέων των Περιφερειακών Επιτροπών».

Με βάση εκείνα τα αρχεία, οι διωκτικές αρχές του καθεστώτος θα εξαπέλυαν ένα κύμα συλλήψεων σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα, «ξηλώνοντας» σε βάθος το σύνολο σχεδόν των παράνομων κομμουνιστικών οργανώσεων.

Ο πράκτορας Βαμβέτσος

Ένας από τους πιο δραστήριους αστυνομικούς της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης στη δίωξη του κομμουνισμού, ήταν ο Στάθης Βαμβέτσος.

Όπως αναφέρει ο Ιάκωβος Χονδροματίδης, ο πεπειραμένος υπομοίραρχος «διέθετε ευφράδεια και μόρφωση μαρξιστική», και είχε συνεργάτες τους επίσης ειδικούς στον αντικομμουνιστικό αγώνα χωροφύλακες Ξανθόπουλο και Αλμπάνη.

Ο Βαμβέτσος έφτασε στην Πτολεμαΐδα ως δήθεν απεσταλμένος του Μακεδονικού Γραφείου, με σκοπό «να παραλάβει τη γραμματεία της κομμουνιστικής οργάνωσης Δυτικής Μακεδονίας». Έχοντας στα χέρια του όλα τα συνθηματικά επαφής με τις περιφερειακές οργανώσεις, κατόρθωσε να συναντηθεί με το γραμματέα της οργάνωσης Πτολεμαΐδας, Γιώργο Χατζηευστρατίου.

Ο τελευταίος πείστηκε ότι απέναντί του είχε ένα ανώτερο στέλεχος του κόμματος και γνωρίζοντας ότι η συχνή αντικατάσταση καθοδηγητών επιβαλλόταν από τους κανόνες της συνωμοτικότητας, του παρέδωσε τελικά την καθοδήγηση της οργάνωσης.

Του ανέφερε μάλιστα πως μέχρι τότε, τέλη Μαρτίου του 1939, «376 συνολικά κομμουνιστές ήσαν οργανωμένοι ως πυρήνες και αχτίδες στη Δυτική Μακεδονία και 253 νέοι είχαν οργανωθεί στην παράνομη ΟΚΝΕ της περιοχής».

Επίσης ο Χατζηευστρατίου έφερε το Βαμβέτσο σε επαφή με το γραμματέα της τοπικής οργάνωσης Κοζάνης και, μέσω αυτού, με τους γραμματείς των εκεί αχτίδων.

Η ίδια ιστορία επαναλήφθηκε στα Γρεβενά και στη Σιάτιστα. Όταν πια είχε πάρει όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες, ο Βαμβέτσος οργάνωσε σε συνεργασία με τις τοπικές Αρχές επιχείρηση για τη σύλληψη όλων των κομμουνιστών της οργάνωσης Δυτικής Μακεδονίας.

Έτσι, την άνοιξη του 1939, ο παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ στην περιοχή εξαρθρώθηκε πλήρως και «αυτό επιτεύχθηκε σε μόνο μία μέρα. Κανένας δε διέφυγε της σύλληψης».

Συλλήψεις και σκληρά βασανιστήρια

Με παρόμοιο τρόπο χτυπήθηκαν από την Ειδική Ασφάλεια του Μανιαδάκη όλες οι οργανώσεις του ΚΚΕ στη Βόρεια Ελλάδα, πλην αυτής των Σερρών. Τα στελέχη της τελευταίας γλίτωσαν τη σύλληψη, χάρη στο νεαρό γραμματέα της τοπικής ΟΚΝΕ, Κώστα Κοχρανίδη, που στη συνάντησή του με το δήθεν απεσταλμένο του Μακεδονικού Γραφείου αντιλήφθηκε εγκαίρως ότι ήταν αστυνομικός.

Το χτύπημα κατά των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ, αλλά και των άλλων πολιτών που αντιστέκονταν στη δικτατορία, ήταν καίριο και είχε πάρει τη μορφή πογκρόμ. Ένας από τους λίγους που κατάφεραν να αποφύγουν τη σύλληψη ήταν ο Βασίλης Τσουκαλίδης, που έγραψε αργότερα:

«Οι συλλήψεις αρχίσανε σ’ ολόκληρη τη Μακεδονία σχεδόν την ίδια μέρα. Συλλήψεις όμως που μαζικότερες δεν έχουν γίνει άλλες.

Χωριά ολόκληρα κλείνονταν μέσα στα σχολεία. Οι εργάτες των πόλεων μέσα στα καπνεργοστάσια. Οι φωνές από τα βασανιστήρια ανέβαιναν στους ουρανούς.

Το ρετσινόλαδο πήγαινε καπνός. Αυτή είναι η περίπτωση της παληκαριάς του Γιάννη Ποτήρη στη Φλώρινα, που από το ξύλο το κορμί του έγινε πολτός.

Στη Φλώρινα πήγε ο Κωφίτσας γνωστότατος ασφαλίτης. Εδώ είναι και η περίπτωση του Κώστα Αγγέλου από την Μεγάλη Παναγιά Χαλκιδικής και του Νίκου Σιδηρόπουλου, αγρότη από την Κατερίνη, που βασανίστηκαν απάνθρωπα από τον Τωμαδάκη.

Και τον μεν Κώστα τον στείλανε εξορία στον Άη-Στράτη, το δε Σιδηρόπουλο τον άφησαν να πεθάνει στο σπίτι του…»

Απόσπασμα από το βιβλίο: Μελανές κηλίδες στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, Σπύρος Κουζινόπουλος, εκδόσεις IANOS

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: YouTube

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η δολοφονία του κομμουνιστή Γιάννη Ζέβγου στη Θεσσαλονίκη. Ο δράστης δραπέτευσε από τη φυλακή και κρύφτηκε στην Αργεντινή. Ομολόγησε μετά από 35 χρόνια ότι εκτελούσε εντολές