Πώς “χάθηκε” μια λίμνη και δημιουργήθηκε η Κερκίνη και ο κάμπος των Σερρών. Το τεράστιο αποστραγγιστικό έργο και το ρεκόρ γάλακτος

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την “εκτίναξη” του πληθυσμού στην Αττική, η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε την κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα, για να ξεδιψάσει η Αθήνα.

Πραγματοποίησε, επίσης, εκτεταμένα αποστραγγιστικά έργα γύρω από τον ποταμό Στρυμόνα στις Σέρρες, σε συνεργασία με την εταιρεία John Monks & Sons.

Το τεράστιο υδραυλικό έργο κρίθηκε αναγκαίο, προκειμένου να μπει τέλος στις ανεξέλεγκτες πλημμύρες του Στρυμόνα και του παραπόταμού του, Αγγίτη.

Τα πλεονάζοντα νερά δημιουργούσαν έλη στον κάμπο των Σερρών, με αποτέλεσμα οι ντόπιοι να αποδεκατίζονται από ασθένειες, όπως η ελονοσία και η χολέρα.

Για τους μαστιζόμενους από τις πλημμύρες ντόπιους και προσφυγικούς πληθυσμούς, τα εξυγιαντικά έργα, που διήρκεσαν από το 1929 μέχρι το 1936, ήταν η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον.

Τα έργα δεν αφορούσαν μόνο τη διευθέτηση του ποταμού Στρυμόνα. Αποξηράνθηκε επιπλέον η λίμνη του χωριού Αχινός και δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη της Κερκίνης στη βόρεια πλευρά της πεδιάδας, με την κατασκευή φράγματος κovτά στo χωριό Λιθότoπoς.

Από τις συνολικές εργασίες αποστράγγισης, υπολογίζεται ότι δημιουργήθηκαν 400.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, ενώ θωρακίστηκαν έναντι των πλημμυρών άλλα 300.000 στρέμματα στην σερραϊκή πεδιάδα.

Συνολικά τα καλλιεργήσιμα εδάφη έφτασαν τα 700 χιλιάδες στρέμματα και αποδόθηκαν σε αγρότες και κτηνοτρόφους

Έτσι η εκτροπή του Στρυμόνα δεν είχε οφέλη μόνο για τη δημόσια υγεία, αλλά δημιουργήθηκαν νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις που μοιράστηκαν με κλήρο στους γεωργούς και τους πρόσφυγες, σώζοντάς τους από την πείνα και την ανέχεια.

Ταυτόχρονα μπήκαν οι βάσεις για το κτηνοτροφικό θαύμα των επόμενων δεκαετιών, που οδήγησε στην παραγωγή του αγελαδινού γάλακτος, το οποίο κυριάρχησε στην ελληνική αγορά.

Η μάστιγα των πλημμυρών και η έναρξη των έργων

Σύμφωνα με την Έφη Νεστορίδη, Γενική Διευθύντρια Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην ΕΥΔΑΠ, στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο πληθυσμός των πεδιάδων Σερρών-Δράμας ανερχόταν σε περίπου 300.000 κατοίκους.

Περίπου 85.000 ήταν οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή εκατέρωθεν του Στρυμόνα. Πολλοί από αυτούς ήταν γεωργοί και, ως εκ τούτου, οι υπάρχουσες εκτάσεις δεν επαρκούσαν, για να καλύψουν τις μεγάλες ανάγκες.

Μόνο το 42% της συνολικής έκτασης των πεδιάδων ήταν καλλιεργήσιμη. Την ίδια στιγμή, από την ελονοσία έπασχε το 37% του Νομού Σερρών και το 23% του Νομού Δράμας.

Σε κάποιους οικισμούς το ποσοστό της ελονοσίας  ξεπερνούσε το 40%

Το πρόβλημα ήταν τεράστιο, αλλά οι συνεχείς πολεμικές συρράξεις δεν επέτρεψαν να προχωρήσουν τα αναγκαία έργα.

Η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο, σε μια εποχή που η ανεργία βρισκόταν στα ύψη, ο αγώνας για την επιβίωση ήταν μεγάλος και η ελληνική κοινωνία προσπαθούσε να διαχειριστεί το ζήτημα της ενσωμάτωσης των προσφύγων του 1922-23.

Η ΟΥΛΕΝ στις Σέρρες

Το 1929, υπογράφτηκε σύμβαση αξίας 21 εκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ του ελληνικού κράτους και των αμερικάνικων εταιρειών John Monks & Sons και Ulen & Company. Επρόκειτο για μια τεράστια επένδυση, αναφέρει η κ. Νεστορίδη.

Γενικός επόπτης και συντονιστής των έργων στην περιοχή των Σερρών ήταν ο Roy Warner Gausmann, διευθυντής ταυτόχρονα στα έργα ύδρευσης της ΟΥΛΕΝ στην Αθήνα.

Κατασκευάστηκε νέα κοίτη του Στρυμόνα μέσω της λίμνης Αχινού και των στενών της Αμφίπολης στον κόλπο του Ορφανού.

Η νέα κοίτη θα είχε αποχετευτική ικανότητα 300 κ.μ. ανά δευτερόλεπτο, αλλά, σε περίπτωση ανάγκης, θα μπορούσε να φτάσει και τα 1200 κ.μ..

Η Κερκίνη δημιουργήθηκε το 1932 με κατασκευή αναχωμάτων σε πεδινό έδαφος. Φτιάχτηκε επίσης ένας ταμιευτήρας, ο οποίος, μέχρι σήμερα, αρδεύει τον εύφορο κάμπο των Σερρών.

Η εκτροπή του Στρυμόνα προς τη λίμνη της Κερκίνης πραγματοποιήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1933.

Η περιοχή της Κερκίνης έχει σπουδαία οικολογική σημασία, καθώς αποτελεί έναν από τoυς 10 Υγρότoπoυς Διεθvoύς Σημασίας της Ελλάδας, γvωστoί και ως “Υγρότoπoι Ramsar“.

Έχoυv παρατηρηθεί τoυλάχιστov 300 είδη πoυλιώv στηv λίμvη και στα βoυvά πoυ τηv περιβάλλoυv, από τα oπoία 50 περιλαμβάvovται στov Κόκκιvo Κατάλoγo τωv Πoυλιώv της Ελλάδας.

Το ιστορικό της “χαμένης” λίμνης Αχινού

Όπως και πολλές ακόμη λίμνες της Ελλάδας, έτσι και η λίμνη του χωριού Αχινός στις Σέρρες αποξηράνθηκε, στο πλαίσιο των έργων της ΟΥΛΕΝ. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή με την ονομασία Κερκινίτις και ήταν αβαθής και με ποικίλη βλάστηση.

Σύμφωνα με τον Αρριανό, στη λίμνη αυτή ήταν αγκυροβολημένος ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Διαμέσου του Στρυμόνα κατέληγε στο λιμάνι της Ηιώνας, το επίνειο της αρχαίας Αμφίπολης, και έπειτα στα μικρασιατικά παράλια.

Η λίμνη του Αχινού ή Ταχινού εκτεινόταν από την περιοχή που σήμερα βρίσκεται το χωριό Νέος Σκοπός και κατέληγε στα χωριά Μύρκινος και Αχινός, όπου βρίσκονται οι εκβολές του Στρυμόνα. Η Κερκινίτις εξυπηρετούσε ως υδάτινη οδός το τοπικό εμπόριο, καθώς, πέρα από δίοδος προς την Αμφίπολη και το Αιγαίο, αποτελούσε και πύλη προς την μακεδονική ενδοχώρα.

Για την αποξήρανση της λίμνης δημιουργήθηκε ένα λιμανάκι στο χωριό Πεθελινό, ώστε να γίνει η καθέλκυση της βυθοκόρου “AHINOS“.

Η βυθοκόρος είναι ένας πλωτός μηχανικός εκσκαφέας που χρησιμοποιείται, για να εκβαθύνει ή να καθαρίσει τον πυθμένα θαλασσών, ποταμών ή λιμνών.

Όταν τελείωσαν τα αποστραγγιστικά έργα, δημιουργήθηκαν 43 νέοι οικισμοί που στέγασαν 5.760 οικογένειες στα αποξηραμένα εδάφη της λίμνης Αχινού και 45 νέα χωριά που στέγασαν 7.560 οικογένειες στα αποστραγγισμένα έλη Φιλίππων.

Το έργο

Η κοινοπραξία Ulen & Monks έφερε στην Ελλάδα προηγμένα μηχανήματα και οργάνωσε υποδειγματικά τα εργοτάξια. Το προσωπικό επιλεγόταν από κάθε οικισμό της ευρύτερης περιοχής των Σερρών, ώστε να υπάρχει ισοκατανομή.

Οι ανειδίκευτοι εργάτες δεν δούλευαν για περισσότερο από δύο μήνες και αμείβονταν με 40 δραχμές για 8ωρη εργασία. Κατά την κορύφωσή των εργασιών (1931-32), ο αριθμός των εργαζομένων ανέρχονταν σε 3.800 άτομα. Αφότου απέκτησαν τεχνογνωσία, οι Σερραίοι εργάτες έγιναν περιζήτητοι και σε άλλα έργα υποδομής.

Όσοι έμεναν μακριά από το εργοτάξιο, στεγάζονταν σε κατασκηνώσεις ή σε ειδικούς οικισμούς μαζί με τις οικογένειές τους. Εκεί είχαν πρόσβαση σε τρεχούμενο επεξεργασμένο νερό, αποχέτευση, παράθυρα με σίτες για προστασία από τα κουνούπια, ακόμη και σχολείο και νοσοκομείο.

Εκτός από αυτά, οι δύο εταιρείες σχεδίασαν προγράμματα πειραματικών καλλιεργειών (αραβόσιτος, παντζάρια και φασόλια) στα αποστραγγισμένα εδάφη και στους λαχανόκηπους των οικισμών και έδωσαν συμβουλές στους νέους αγρότες, σε συνεργασία με γεωπόνους.

Γιατί οι Σέρρες παράγουν το περισσότερο γάλα στην Ελλάδα

Μία ακόμη ενδιαφέρουσα πτυχή, που συνδέεται με τα έργα της ΟΥΛΕΝ στις Σέρρες, έχει να κάνει με την παραγωγή γάλακτος. Στην μακεδονική πόλη βρίσκεται το εργοστάσιο της Κρι Κρι, μίας από τις πιο ιστορικές γαλακτοβιομηχανίες της χώρας.

Με τις αποξηράνσεις, φαίνεται ότι δημιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια φυτών, κατάλληλα για ζωοτροφή, όπως το τριφύλλι, το καλαμπόκι και ο βίκος. Θεωρείται άριστη τροφή για τα βοοειδή, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη βουστασίων στην περιοχή. Παράλληλα, αναπτύχθηκε και η Κρι Κρι που εκμεταλλεύτηκε την άμεση πρόσβαση στο παραγόμενο γάλα.

Ο κάμπος των Σερρών παράγει σήμερα το 60% του αγελαδινού γάλακτος της Ελλάδας

“Η περιοχή των Σερρών βγάζει πάρα πολύ γάλα. Η ετήσια παραγωγή στην Ελλάδα είναι γύρω στους 600.000 τόνους και οι 360.000 τόνοι γίνονται στην περιοχή μας. Επειδή είμαστε κοντά μπορούμε να συλλέγουμε το γάλα αυθημερόν και αμέσως να το παστεριώνουμε. Έτσι εξασφαλίζουμε φρέσκα προϊόντα και έχουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα με τον ανταγωνισμό “, εξηγεί στη “ΜτΧ” ο Παναγιώτης Τσινάβος, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας.

Τα φαραωνικά έργα στις πεδιάδες Σερρών και Δράμας θεωρούνται ένα από τα μεγαλύτερα τεχνικά επιτεύγματα στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας.

Η υλοποίησή τους βελτίωσε το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, ενίσχυσε την τοπική οικονομία και έδειξε ότι ο συνδυασμός τεχνολογίας, επιστήμης και κοινωνικής μέριμνας μπορεί να αποφέρει εξαιρετικά αποτελέσματα και να λειτουργήσει υπέρ του δημόσιου συμφέροντος.

Οι πληροφορίες του άρθρου αντλήθηκαν από:

• το βιβλίο του ΤΕΙ Κεντρικής Μακεδονίας, “Η Εκτροπή του Στρυμόνα – Τα μεγάλα εξυγιαντικά έργα του Μεσοπολέμου” (Εκδόσεις Δίσιγμα)
• την έρευνα της πολιτικού μηχανικού, Έφης Νεστορίδη
• τις ιστοσελίδες kerkinilike.gr και aveserres.gr

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: αρχείο οικογένειας Νεστορίδη και Γ.Α.Κ.- Αρχεία Ν. Σερρών. Περιλαμβάνονται στο βιβλίο “Η Εκτροπή του Στρυμόνα – Τα μεγάλα εξυγιαντικά έργα του Μεσοπολέμου” (Εκδόσεις Δίσιγμα, 2017)