Πώς “άνοιξε” η εξορία της Γυάρου το 1967. Οι αεροφωτογραφίες που κατήγγειλαν το καθεστώς και οι αστακοί …του Παττακού (βίντεο)

Κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας (1967-1974), οι συνταγματάρχες εφάρμοσαν το τρίπτυχο “παρακολουθήσεις – συλλήψεις – βασανιστήρια“, προκειμένου να διατηρηθούν στην εξουσία. Το πρώτο που άνοιξαν ήταν η εξορία στην Γυάρο. 

Η τρομοκράτηση τόσο πίσω από κλειστές πόρτες, όσο και φανερά στο δημόσιο χώρο σημάδεψε τις ζωές χιλιάδων πολιτών. Δεν επρόκειτο για μεμονωμένα περιστατικά ή παρεκτροπές των ένστολων, αλλά για δομικό στοιχείο του απριλιανού καθεστώτος που απέβλεπε στη σωματική, ψυχολογική, ηθική και πολιτική εξόντωση των “αντιπάλων” του.

Η Γυάρος υπήρξε τόπος εκτοπισμού από τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το ξερονήσι έγινε συνώνυμο της κακοποίησης και στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας.

Εκεί οδηγήθηκαν οι εξόριστοι του Εμφυλίου, που έχτισαν οι ίδιοι με καταναγκαστική εργασία τη φυλακή τους.  Οι ανθρώπινες αντοχές δοκιμάστηκαν και όσοι επέζησαν από το λεγόμενο “θανατονήσι του Αιγαίου“, δεν το ξέχασαν ποτέ.

Η Χούντα το θυμήθηκε πάλι το 1967 και άνοιξε ξανά το στρατόπεδο, για να στείλει χιλιάδες πολίτες που θεωρήθηκαν αριστεροί ή ύποπτοι για αντίσταση κατά του στρατιωτικού καθεστώτος.

Η υπόθεση θα παρέμενε στην αφάνεια, εάν δεν γινόταν μια τολμηρή δημοσιογραφική αποστολή που θα “έσπαγε” την σιωπή.

Οι αποκαλύψεις για τον μαζικό εκτοπισμό πολιτών, χωρίς καμία δίκη ή καταδικαστική απόφαση, οδήγησαν αργότερα το χουντικό καθεστώς σε καταδίκη από το Συμβούλιο της Ευρώπης για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

“Μύριζε υγρασία μούχλα και ούρα τρωκτικών” – Οι μαρτυρίες των εξορίστων

Οι φυλακές της Γυάρου είχαν πάψει να λειτουργούν μετά τον Εμφύλιο. Επί Χούντας, η πρώτη μεταγωγή πραγματοποιήθηκε πέντε ημέρες μετά το απριλιανό πραξικόπημα.

Συνολικά υπολογίζεται ότι μεταφέρθηκαν περισσότεροι από 8.500 εξόριστοι, ανάμεσά τους και 300 γυναίκες. Κάποιες, μάλιστα, ήταν και εγκυμονούσες.

Η Γυάρος είναι νησί άνυδρο, άγονο και αλίμενο, με δυνατούς ανέμους όλο τον χρόνο. Σύμφωνα με μαρτυρίες, το φαγητό ήταν λιγοστό και συχνά χαλασμένο και η λειψυδρία αποτελούσε μάστιγα για τους κρατούμενους.

Υπήρχαν φορές που οι κρατούμενοι έμεναν νηστικοί για ημέρες, καθώς, εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, το καράβι που μετέφερε τρόφιμα δεν μπορούσε να προσεγγίσει τη Γυάρο

“Η Γυάρος συγκέντρωσε το μεγαλύτερο αριθμό των συλληφθέντων. Ήταν ένας τόπος μαρτυρίου, το λεγόμενο “διαβολονήσι”, άνυδρο, ο χειρότερος τόπος, για να μπορεί να ζήσει κάνεις για αυτό και ήταν πάντα ακατοίκητο.

Δεν έχει τίποτα, παρά μόνο ένα δέντρο που είχε φυτρώσει στο ρέμα του πρώτου όρμου”, ανέφερε στη “ΜτΧ” ο Χαράλαμπος Καλαντζής, ο οποίος υπήρξε πολιτικός κρατούμενος την περίοδο του εμφυλίου.

“Η είσοδος βρωμούσε και ήταν γεμάτη μπάζα. Μύριζε υγρασία, μούχλα και ούρα τρωκτικών. Οι φυλακές δεν λειτουργούσαν, ήταν ένα εγκαταλελειμμένο κτήριο, το οποίο έπρεπε να καθαριστεί και να “εξανθρωπιστεί” στοιχειωδώς“, συμπληρώνει η Ρηνιώ Παπατσαρούχα – Μίσσιου, σύζυγος του συγγραφέα Χρόνη Μίσσιου που εξορίστηκε για τριάμισι χρόνια στη Γυάρο.

Οι γερμανικές αεροφωτογραφίες που προκάλεσαν κατακραυγή

Τον Ιούλιο του 1967, ο Γερμανός φωτορεπόρτερ, Φρεντ Ιρτ πέταξε με ένα διθέσιο Piper πάνω από τη Γυάρο και φωτογράφισε τις εγκαταστάσεις και τους πολιτικούς κρατούμενους. Το ρεπορτάζ του δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Stern” με τίτλο “Το νησί των εξόριστων” και προκάλεσε αίσθηση στη διεθνή κοινότητα.

Τις αεροφωτογραφίες του αναδημοσίευσαν τόσο το γερμανικό περιοδικό “Spiegel” όσο και το γαλλικό “Paris Match“, διεθνοποιώντας το ζήτημα της Γυάρου. Ήταν ένα από τα πρώτα “χτυπήματα” για το δικτατορικό καθεστώς, το οποίο, όμως, φρόντιζε πάντοτε να εξωραΐζει και να διαστρεβλώνει την πραγματικότητα.

Η κ. Παπατσαρούχα – Μίσσιου, που θυμάται  το πέταγμα του μικρού αεροπλάνου πάνω από τις φυλακές, αναγνώρισε τον εαυτό της στη φωτογραφία: “Ήμασταν στο προαύλιο, θυμάμαι τη στιγμή, όπως και το σουλούπι μου. Είχα κοντοκουρεμένο το κεφάλι μου και φορούσα το μοναδικό πουκαμισάκι που είχα φέρει και το φορέσαν όλες οι γυναίκες“.

Υποστηρίζει, ακόμη, ότι τα χρόνια της εξορίας της στη Γυάρο “δεν ήταν εντελώς χαμένα“, γιατί “σε συνθήκες απόλυτης στέρησης της ελευθερίας ανακαλύπτει κανείς ικανότητες και δυνατότητες, τις οποίες κάτω από άλλες συνθήκες δεν έχεις την ευκαιρία να τις διαγνώσεις ούτε να τις αναπτύξεις“.

“Έπρεπε να τους έχουν κόψει τη γλώσσα” – Οι επισκέψεις του Παττακού

Η αντίδραση της Χούντας στις αποκαλύψεις σχετικά με το κολαστήριο στη Γυάρο ήταν σπασμωδική αλλά άμεση. Ο λογοκριμένος Τύπος έκανε λόγο για “εξαιρετικές συνθήκες διαβίωσης” των πολιτικών κρατουμένων, οι οποίοι “καθημερινά ευχαριστιούνται μπάνιο και κάνουν παραθερισμό“.

Τον Αύγουστο του 1967, η εφημερίδα “Το Βήμα” έγραψε χαρακτηριστικά:

“Πλαστή συνέντευξις. Εις την προσπάθειαν του διεθνούς κομμουνισμού να “φρεσκάρη» τον συκοφαντικόν του θόρυβον περί δήθεν κακομεταχειρήσεως των κρατουμένων στη Γυάρον, ήλθεν επίκουρος το γερμανικό περιοδικόν «Στερν». Αλλά οι «φίλοι» μας του γερμανικού περιοδικού το παρατράβηξαν το σχοινί και έτσι την έπαθαν“.

Το καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 διέψευσε τις κατηγορίες, αλλά οι επισκέψεις του Παττακού στη Γυάρο αυξήθηκαν μετά τα δημοσιεύματα των ξένων φωτορεπόρτερ. Η κ. Παπατσαρούχα-Μίσσιου περιγράφει μία από αυτές:

“Ο Παττακός είχε έρθει και μας είδε. Νόμιζε πως θα βρει γυναίκες τρομοκρατημένες και καταπτοημένες, αλλά βρήκε γυναίκες, οι οποίες είχαν μία γλώσσα που “δούλευε ροδάνι” και του τα έψαλαν πολύ καλά. Θυμάμαι μία δασκάλα, την Ελένη Φαλιάγγα, που βγήκε μπροστά και του κούναγε το χέρι. Και ο Παττακός πια δεν είχε τι να πει και έδειξε με το χέρι ότι έπρεπε να μας κόψουν τη γλώσσα“.

Οι απόψεις του Παττακού ήταν γνωστές και ενίοτε γίνονταν κυνικές ή ακόμα και αστείες. Χαρακτηριστική είναι συνέντευξη που είχε δώσει στον Χρίστο Βασιλόπουλο. Είχε ισχυριστεί, ουσιαστικά, ότι οι κρατούμενοι της Γυάρου καλοπερνούσαν στην εξορία. Έφτασε, μάλιστα, στο σημείο να δηλώσει ότι αφού “είχαν θάλασσα και κολυμπούσαν, ας βουτούσαν να φάνε και αστακό“.

Δείτε στο παρακάτω βίντεο το σχετικό απόσπασμα από όσα είχε πει ο Στυλιανός Παττάκος στον Χρίστο Βασιλόπουλο για τη Γυάρο:

Το κείμενο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της “Μηχανής του Χρόνου” σχετικά με τη “Δίκη” της Χούντας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, που προβλήθηκε στο Cosmote History και μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην υπηρεσία on demand. Δείτε εδώ το τρέιλερ του επεισοδίου.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Αρχείο “Μηχανής του Χρόνου”