Πώς πήρε το όνομα της η Πλάκα. Το τοπωνύμιο προκάλεσε σοβαρές διαφωνίες μεταξύ ιστορικών και αθηναιογράφων

Η Πλάκα περιοριζόταν παλαιότερα στην περιοχή που είναι και σήμερα το μνημείο του Λυσικράτους, το αποκαλούμενο από τους νεότερους “Φανάρι του Διογένη”. Η ονομασία της περιοχής προκάλεσε στο παρελθόν πολλές ζωηρές συζητήσεις ακόμη και αντεγκλήσεις μεταξύ ιστορικών και ερευνητών.

Ο πιο γνωστός στους παλαιότερους και σπουδαίος Αθηναιογράφος, Δημ. Καμπούρογλου, υποστήριζε ότι η ονομασία Πλάκα οφείλεται σε μια μεγάλη μαρμαρόπλακα, η οποία βρέθηκε κάποτε κοντά στη μικρή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Αλεξανδρινού, που υπήρχε στις ανατολικές υπώρειες της Ακρόπολης, κοντά στην οδό Θέσπιδος.

Ο Καμπούρογλου δεν ανέφερε αν ήταν η πλάκα αυτή ανάγλυφη ή ενεπίγραφη ή οπωσδήποτε σημαντική και γι΄αυτό ο επίσης σπουδαίος μελετητής της ιστορίας της Αθήνας, Δημήτριος Σισιλιανός, στο βιβλίο του “Παλαιαί και νέαι Αθήναι”, θεωρεί απίθανη ή και ασήμαντη αυτή την εκδοχή. Δεν θεωρεί δηλαδή ότι η μαρμαρόπλακα επέσυρε την προσοχή των κατοίκων σε τέτοιο βαθμό, ώστε να ονομάσουν από αυτή όλη τη συνοικία Πλάκα.

Το αρβανίτικο “Πλιάκα” σημαίνει παλιά

Ο Σισιλιανός θεωρεί πιο πιθανό σενάριο η ονομασία να βγήκε, όπως του είχε πει κάποιος Ψύλλας, από το αρβανίτικο “Πλιάκα”, που σημαίνει γριά, παλιά. Υπογραμμίζει πάντως ότι “οι περί τας Αθήνας αλβανόφωνοι εκαλούν την συνοικία ταύτην “πλιάκα Αθήνα”, δηλαδή, “παλιά Αθήνα”, γι’ αυτό και απέμεινε η ονομασία Πλάκα, όταν εξελληνίστηκε η αλβανική λέξη. “Σίγουρα η καταγωγή της ονομασίας της Πλάκας μένει αμφίβολη”.

Ο αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Κώστας Μπίρης, που είχε γράψει πολλά και αξιόλογα βιβλία για την πόλη της Αθήνας και για τα τοπωνύμια, υποστήριζε ότι η λέξη Πλάκα ήταν αρβανίτικη και είχε προέλθει από τους Αρβανίτες μισθοφόρους του στρατού, που έμειναν μετά τα Ορλωφικά άνεργοι και οι Τούρκοι τους εγκατέστησαν ως εποίκους στην περιοχή της γειτονιάς, που ήταν γύρω από το μνημείο του Λυσικράτους. Αυτοί οι Αρβανίτες την είπαν Πλάκα, επειδή στη γλώσσα τους σημαίνει “παλιά” και ήταν πράγματι μια πολύ παλιά γειτονιά, μια παλιά συνοικία της Αθήνας. Προσθέτει μάλιστα ο Μπίρης ότι το προσωνύμιο είναι μεσαιωνικό και ότι για πρώτη φορά γίνεται αναφορά σε ανώνυμο σημείωμα “Περί Αττικής” της Βιβλιοθήκης των Παρισίων, χρονολογούμενο στον 17ο αιώνα.

Η πρώτη αναφορά στο τοπωνύμιο

Η Λίζα Μιχελή στο βιβλίο της “Η Αθήνα των Ανωνύμων” υπογραμμίζει ότι “αυτό καθαυτό το τοπωνύμιο Πλάκα αναφέρεται για πρώτη φορά σε ένα χειρόγραφο σημείωμα που ανακάλυψε το 1862 στην Αυτοκρατορική τότε, Εθνική σήμερα βιβλιοθήκη του Παρισιού, ο γερμανός φιλόσοφος Detlfsen και αφορά μόνο τον γύρω από το Μνημείο του Λυσικράτους χώρο”.

Ο Κ. Μπίρης λέει ακόμη ότι πρώτος ο J. Hahn το 1833 παρατήρησε ότι το τοπωνύμιο είναι η αρβανίτικη λέξη πλακ’, που σημαίνει παλαιός, γηρασμένος. Επανέλαβε την ερμηνεία αυτή ο Παύλος Καρολίδης και την υποστήριξε το 1925 ο αλβανομαθής Π. Φουρίκης. Ο Μπίρης σημειώνει επίσης πως ο Καμπούρογλου “αποστρεφόμενος το γεγονός ότι υπήρξαν Αρβανίτες εις τας Αθήνας, έπλασε την υπόθεσιν ότι κάποια πλάκα θα υπήρχε εκεί κάπου εις την οδό Θέσπιδος”.

Κατά τον Μπίρη και ο Α. Χατζής έδωσε μια άλλη εξήγηση. Είπε ότι η ονομασία οφείλεται στη μορφή του εδάφους σε κείνο το σημείο και σημαίνει “επίπεδος γη, πεδιάς”. Κι αυτή όμως την εξήγηση την απορρίπτει γιατί η ανηφορική αυτή συνοικία της Αθήνας όπως αναφέρει δεν διακρινόταν σε σύγκριση προς άλλες ως επίπεδη γη και ως πεδιάδα.

H αρχική φωτογραφία είναι από την ομάδα “Η Αθήνα μέσα στον χρόνο”.

Πηγή: Στης Πλάκας τις ανηφοριές, εκδόσεις Φιλιππότη, του Γιάννη Καιροφύλα

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Ποια γνωστή συνοικία της Αθήνας ονομαζόταν «Χεζολίθαρο». Εκεί επρόκειτο να ανεγερθεί αρχικά το παλάτι του Όθωνα. Ποια βιομηχανία έδωσε το όνομά της στην περιοχή