Πώς οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεαν την εμφάνιση των χελιδονιών με την άνοιξη; Γιατί θεωρούσαν ότι είναι η καλύτερη εποχή

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Για τους αρχαίους Έλληνες, η επιστροφή των χελιδονιών ήταν το σημάδι ότι ήρθε η άνοιξη.

Έτσι, το χελιδόνι τόσο σε φιλολογικές πηγές όσο και έργα τέχνης τους ήταν ο «αγγελιοφόρος» που έφερνε το μήνυμα για το τέλος του χειμώνα και την έναρξη της άνοιξης.

Φιλολογικές πηγές

Ο Ησίοδος στο έπος του Έργα και Ημέραι δίνει συμβουλές στους γεωργούς. Στους στίχους 568-570 επισημαίνει ότι η επιστροφή των χελιδονιών φέρνει την άνοιξη, και καλό θα ήταν όσοι είχαν αμπέλια να ξεκινήσουν να τα κλαδεύουν!

Ακόμη πιο πρακτικός από τον Ησίοδο, ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του Όρνιθες συμβουλεύει τους κατοίκους της πόλης: «Έρχεται το χελιδόνι – ώρα να πουλήσετε αυτά τα χειμωνιάτικα μάλλινα. Και αγοράστε κάτι πιο καλοκαιρινό!».

Στους Ιππείς, ο Αριστοφάνης συνδέει άλλη μία φορά την εμφάνιση του πρώτου χελιδονιού με την άνοιξη.

Σ’ ένα απόσπασμα του  χαμένου ποιήματος Ορέστεια του λυρικού ποιητή Στησιχόρου μαθαίνουμε ότι το δυνατό τιτίβισμα του χελιδονιού είναι αυτό που φέρνει την άνοιξη. Παρομοίως, ο Σιμωνιδης ο Κείος σ’ ένα απόσπασμα από χαμένο επίγραμμά του αναφέρεται στο χελιδόνι ως τον αγγελιαφόρο της άνοιξης που μοσχοβολά γλυκά.

Την πιο όμορφη αναφορά σε αρχαία φιλολογική πηγή στο ερχομό της άνοιξης με την άφιξη των χελιδονιών είναι του Αιλιανού. Αν και ο ίδιος ήταν Ρωμαίος έγραφε αποκλειστικά στα ελληνικά. Στο έργο του Περί Ζώων Ιδιότητος (Βιβλίο Ι. 52) ο Αιλιανός μιλά για τη αγάπη που μοιράζονται άνθρωποι και χελιδόνια:

«Το χελιδόνι είναι το σημάδι ότι η καλύτερη εποχή του χρόνου έρχεται για να μείνει. Είναι φίλος της ανθρωπότητας και χαίρεται που μοιράζεται μια στέγη με τους συνανθρώπους του. Φτάνει απρόσκλητος και φεύγει στην καλή του ώρα όταν το διαλέξει.

Και οι άνθρωποι το καλωσορίζουν σύμφωνα με τους νόμους του Ομήρου περί φιλοξενίας, οι οποίοι μας προτείνουν να αγαπάμε έναν επισκέπτη ενώ είναι μαζί μας και να τον επιταχύνουμε στο δρόμο του όταν αναχωρεί».

Το “πρώτο χελιδόνι της άνοιξης”

Υπάρχουν πολλές απεικονίσεις χελιδονιών στην αρχαία ελληνική τέχνη ήδη από την προϊστορική εποχή. Ωστόσο, το έργο που συνδέει άμεσα το πρώτο χελιδόνι με το ερχομό της άνοιξης είναι ένα ερυθρόμορφο αττικό αγγείο που χρονολογείται περίπου το 510 π.Χ. και βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.

Σε αυτό υπάρχει μία παράσταση που δείχνει δύο καθισμένους άνδρες και ένα όρθιο αγόρι. Και οι τρεις κοιτούν και δείχνουν ένα χελιδόνι που πετά από πάνω τους. Μία επιγραφή εμφανίζεται ακριβώς πάνω από τα κεφάλια τους.

Είναι χωρισμένη σε μικρές φράσεις που είναι τα λόγια με τα οποία ο καθένας τους καλοσωρίζει το πρώτο χελιδόνι της άνοιξης: ΙΔΟ ΧΕΛΙΔΟΝ / ΝΕ ΤΟΝ ΗΕΡΑΚΛΕΑ / ΗΑΥΤΕΙ / ΕΑΡ ΕΔΕ (Ιδού το χελιδόνι, μα τον Ηρακλή, έχει έλθει η άνοιξη).