Πως ο σωσίας απέκτησε τη σύγχρονη σημασία του. Η απάτη του Δία που συνευρέθηκε με την Αλκμήνη παίρνοντας την μορφή του άνδρα της

Στην αρχαία Ελλάδα, «Σωσίας» ήταν ανδρικό όνομα που σήμαινε «ασφαλής». Δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή έννοια της λέξης.

Η αλλαγή οφείλεται στον Πλαύτο, έναν από τους πρώτους Ρωμαίους κωμωδιογράφους. Πρόκειται για μία σπάνια περίπτωση που μία πρώιμη λατινική φιλολογική πηγή επέφερε μία αλλαγή στα ελληνικά.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

«Σωσίας» ήταν ένα αρκετά κοινό ανδρικό όνομα στην αρχαία Ελλάδα. Έτσι γνωρίζουμε ένα Αθηναίο αγγειογράφο που έζησε γύρω στο 500 π. Χ.

Το πιο διάσημο έργο του είναι η ζωγραφική απεικόνιση στο εσωτερικό ερυθρόμορφου αγγείου που δείχνει τον Αχιλλέα να δένει το τραυματισμένο χέρι του Πατρόκλου. Επίσης, ένας άλλος Αθηναίος που λεγόταν Σωσίας ήταν οπλίτης και σκοτώθηκε περίπου το 410-400 π. Χ., δηλαδή στα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου.

Ίσως ο πιο γνωστός Σωσίας ήταν ένας δούλος στην Αθήνα του 5^ου αιώνα π. Χ.

Ο συγκεκριμένος ήταν Θράκας τον οποίο ο Νικίας είχε διορίσει ως επιστάτη στα μεταλλεία του Λαυρίου. Προφανώς, ο Σωσίας ήταν πολύ καλός στη δουλειά του αφού ο Νικίας κατέβαλε για την αγορά του το τεράστιο ποσό του ενός ταλάντου, δηλαδή 6.000 δραχμές.

Επιπλέον, ο Σωσίας επόπτευε όλες τις εργασίες στα μεταλλεία του Λαυρίου επιβλέποντας άλλους χίλιους δούλους.

Το όνομα «Σωσίας» προέρχεται από το «σως» που βγαίνει από το ρήμα «σώζω». Δηλαδή, Σωσίας σημαίνει «ασφαλής». Έτσι γραμματικά δεν υπάρχει καμία σχέση με κάποιον που έχει καταπληκτική ομοιότητα με κάποιον άλλο.

Αυτή η έννοια έχει τη βάση της στο μύθο του Αμφιτρύωνα και ένα στοιχείο που πρόσθεσε ο Ρωμαίος κωμωδιογράφος Πλαύτος.

Ο μύθος του Αμφιτρύωνα

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Αμφιτρύωνας ήταν βασιλιάς των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Ήταν παντρεμένος με την Αλκμήνη.

Κάποτε το ζευγάρι εξορίστηκε στη Θήβα. Εκεί η Αλκμήνη ζήτησε από τον Αμφιτρύωνα να τιμωρήσει τους Τηλεβόες, ένα λαό που είχε σκοτώσει τα αδέλφια της. Αυτός δέχτηκε και έτσι εκστράτευσε εναντίον τους.

Η Αλκμήνη ήταν πολύ όμορφη και ο Δίας αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την απουσία του άνδρα της. Πήρε τη μορφή του Αμφιτρύωνα, ο οποίος υποτίθεται ότι είχε επιστρέψει από τον πόλεμο. Έτσι παραπλάνησε την Αλκμήνη και κοιμήθηκε μαζί της.

Προκειμένου να απολαύσει τον έρωτά του, ο Δίας διέταξε τον Ήλιο να μη βγει για δύο ημέρες, τριπλασιάζοντας έτσι τη διάρκεια μιας νύκτας.

Από τη συνεύρεση αυτή γεννήθηκε ο Ηρακλής.

Όταν ο Αμφιτρύωνας γύρισε στο σπίτι του, ο Δίας με τη μορφή του είχε φύγει λίγο πιο πριν. Η Αλκμήνη που είχε μόλις αποχαιρετήσει τον Αμφιτρύωνα – Δία, μπερδεύτηκε όταν είδε τον πραγματικό της σύζυγο. Ο Αμφιτρύωνας που έλειπε πολλούς μήνες απόρησε με τον περίεργο τρόπο που τον καλωσόρισε η γυναίκα του.

Επιπλέον δεν ήταν όσο «θερμή» την περίμενε. Γρήγορα κατάλαβε ότι είχε κοιμηθεί με κάποιον άλλο και έτσι η σύγχυσή του μετατράπηκε σε θυμό και ζήλια.

Ο μύθος αυτός ήταν πολύ δημοφιλής με τους αρχαίους Έλληνες. Αναφορά γίνεται στον Ησίοδο, τον Σοφοκλή, τον Ευρυπίδη και άλλους. Επίσης σκηνές εμπνευσμένες από τον μύθο του Αμφιτρύωνα έχουν απεικονιστεί στην αττική αγγειογραφία

Πλαύτος «Αμφιτρύων» και Σωσίας

Ο «Αμφιτρύων» είναι ένα λατινικό έργο για το πρώιμο ρωμαϊκό θέατρο του κωμωδιογράφου Τίτου Μάκκιου Πλαύτου (251-184 π. Χ.) Είναι το μοναδικό έργο του Πλαύτου με θέμα από την ελληνική μυθολογία.

Η πλοκή του έργου περιλαμβάνει τη μπερδεμένη αντίδραση του Αμφιτρύωνα στην αποπλάνηση της Αλκμήνης από τον Δία και τελειώνει με τη γέννηση του Ηρακλή.

Σύμφωνα με το έργο του Πλαύτου, όταν ο Αμφιτρύωνας έφυγε για τον πόλεμο είχε μαζί του τον δούλο του τον Σωσία. Ο Δίας που ήθελε να κοιμηθεί με την Αλκμήνη πήρε τη μορφή του Αμφιτρύωνα. Έτσι πήγε στη Θήβα, τάχα ότι επέστρεψε στη γυναίκα του μετά το τέλος του πολέμου.

Ο Δίας – Αμφιτρύωνας είχε μαζί του τον Ερμή μεταμορφωμένο σε Σωσία. Έτσι η Αλκμήνη δεν είχε καμία αμφιβολία ότι ο άνδρας της είχε επιστρέψει και έτσι κοιμήθηκε μαζί του.

Για τις τρεις μέρες που το ζευγάρι ήταν στο κρεβάτι, ο Ερμής – Σωσίας έκανε τον θυρωρό στο σπίτι του Αμφιτρύωνα. Αποστολή του ήταν να ενημερώνει όσους έρχονταν να χαιρετήσουν τον Αμφιτρύωνα ότι ήταν με την Αλκμήνη και να φύγουν.

Στην πιο αστεία σκηνή του έργου, ο αληθινός Σωσίας εμφανίζεται την είσοδο του σπιτιού! Τον είχε στείλει ο Αμφιτρύωνας να ενημερώσει την Αλκμήνη ότι σύντομα θα γυρνούσε κοντά της. Έτσι, ο Σωσίας στην κυριολεξία αντίκρυσε τον ίδιο τον εαυτό του!

Ξαφνιασμένος ρωτά τον Ερμή, ποιος είναι. Εκείνος απαντά ότι είναι ο Σωσίας. Τότε ο Σωσίας του λέει ότι αυτός είναι ο Σωσίας! Όμως, ο Ερμής-Σωσίας αντιδρά βίαια και ξυλοκοπεί τον αληθινό Σωσία. Αυτός φεύγει έντρομος και μπερδεμένος που έφαγε ξύλο από τον ίδιο τον εαυτό του!

Ενημερώνει τον Αμφιτρύωνα του για τα δρώμενα, αλλά εκείνος δεν τον πιστεύει και του λέει ότι τα είχε κοπανήσει!

Το έργο του Πλαύτου ήταν πολύ δημοφιλές στην αρχαιότητα, αλλά και μεταγενέστερα. To 1668, o Μολιέρος παρουσίασε στο Παρίσι τη δική του θεατρική κωμωδία «Αμφιτρύων» βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Πλαύτου.

Έτσι, η σύγχρονη έννοια του «σωσία» είναι δάνειο από τη λατινική λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αντιδάνειο, αφού πρόκειται μία ελληνική λέξη που απέκτησε τη σημερινή της έννοια μέσω μίας άλλης γλώσσας.