Πώς μια ασαφής διαταγή και οι προσωπικές βεντέτες μεταξύ αξιωματικών στοίχισαν τη ζωή εκατοντάδων στρατιωτών στη μάχη της Μπαλακλάβα στην Κριμαία. Η επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας

του Ian Whitelaw

Τον Σεπτέμβριο του 1854 γαλλικά, βρετανικά και τουρκικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στις δυτικές ακτές της χερσονήσου της Κριμαίας με σκοπό να καταλάβουν τη σημαντική ναυτική βάση της Σεβαστούπολης από τον Ρωσικό Αυτοκρατορικό Στρατό.

Αφού παρέκαμψαν την πόλη και νίκησαν τους Ρώσους στον ποταμό Άλμα, οι Βρετανοί έστησαν τη βάση ανεφοδιασμού τους στην παράκτια πόλη της Μπαλακλάβα, λίγα χιλιόμετρα νότια της Σεβαστούπολης προτού την πολιορκήσουν.

Στις 25 Οκτωβρίου ο Ρώσος διοικητής πρίγκιπας Μέσνικοφ με 20.000 πεζικάριους, 3.000 ιππείς και 76 κανόνια προέλασε προς την Μπαλακλάβα από τα βόρειο-ανατολικά, σκοπεύοντας να καταλάβει τη βρετανική βάση και απειλώντας να αποκόψει τη μοναδική οδό ανεφοδιασμού μεταξύ Μπαλακλάβα και Σεβαστούπολης.

Η συγκεκριμένη διαδρομή,  το λεγόμενο μονοπάτι του Βόρονζοφ, ακολουθούσε μία κορυφογραμμή γνωστή με την ονομασία υψώματα του Κόσγουεϊ.

Η Βόρεια Κοιλάδα στο Βορρά το χώριζε από τους λόφους του Φεντιούκιν, ενώ μία άλλη κοιλάδα βρισκόταν στη νότια πλευρά του και το χώριζε από τους άλλους λόφους.

Στα υψώματα του Κόσγουεϊ βρίσκονταν σε εξέλιξη έργα κατασκευής 6 οχυρών -αμυντικών θέσεων, εξοπλισμένων με ναυτικά κανόνια για την προστασία της βάσης στην Μπαλακλάβα – που όμως δεν είχαν ολοκληρωθεί ακόμα.

Πεντακόσιοι Τούρκοι στρατιώτες επάνδρωναν το πρώτο οχύρωμα αλλά έπειτα από βομβαρδισμό του πυροβολικού που προκάλεσε βαριές απώλειες στους Τούρκους, οι προελαύνοντες Ρώσοι το κατέλαβαν.

Λίγο μετά οι φρουρές στα άλλα οχυρά υποχώρησαν νότια προς την Μπαλακλάβα .

Οι Ρώσοι έλαβαν θέσεις στους λόφους του Φεντιούκιν  στα βόρεια. Τρεις χιλιάδες από τους ιππείς τους διέσχισαν τη βόρεια κοιλάδα και έπειτα τα υψώματα του Κόσγουεϊ με προορισμό την Μπαλακλάβα, την ώρα ακριβώς που η βρετανική Βαρεία Ταξιαρχία ιππικού με 900 άνδρες κατευθυνόταν ανατολικά μέσα από τη Νότια Κοιλάδα.

Κανείς δεν γνώριζε για την παρουσία του άλλου μέχρι που οι Ρώσοι έφτασαν στην κορυφή και άρχισαν την κάθοδό τους συναντώντας τις φάλαγγες του βρετανικού ιππικού.

Υπό τις οδηγίες του υποστράτηγου Τζέιμς Σκάρλετ η Βαρεία Ταξιαρχία κινήθηκε προς τα αριστερά, σχηματίζοντας γραμμή με μέτωπο στο ρωσικό ιππικό και επιτέθηκε.

Ύστερα από σύντομη μάχη, το ρωσικό ιππικό τράπηκε σε φυγή και διέσχισε ξανά τα υψώματα του Κόσγουεϊ επιστρέφοντας στη Βόρεια Κοιλάδα, όπου 670 ιππείς της  Ελαφράς Ταξιαρχίας ήταν ιδανικά τοποθετημένοι για να επιτεθούν στους Ρώσους από τα πλάγια.

Ο λόρδος Κάρτογκαν όμως δεν τους άφησε να επιτεθούν λέγοντας πως ο, ανώτερος του, λόρδος Λούκαν είχε δώσει διαταγές να μην εμπλακούν σε επιθετικές ενέργειες.

Το ρωσικό ιππικό συνέχισε προς το ανατολικό άκρο της κοιλάδας και παρατάχθηκε πίσω από μία πυροβολαρχία.

Αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που δεν έχει επιτραπεί στους άντρες του ιππικού να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τις ικανότητές τους.

Στις επιχειρήσεις που είχαν γίνει τον προηγούμενο μήνα κατά την προέλαση του στρατού προς τα νότια, ο λόρδος Ράγκλαν, αντιστράτηγος και διοικητής του βρετανικού στρατού, δεν τους είχε ρίξει στη μάχη.

Για την ολιγωρία αυτή έχει κατηγορηθεί ο διοικητής του ιππικού λόρδος Λούκαν ο οποίος για αυτό το λόγο έχει αποκτήσει και το παρατσούκλι “λόρδος Λούκον”-αυτός που παρατηρεί. Το  στοιχείο αυτό, έμελλε να αποδειχθεί καθοριστικό στην πανωλεθρία που ακολούθησε.

Στο μεταξύ, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του ρωσικού ιππικού κατέβαινε από τα υψώματα του Κόσγουεϊ μόνο και μόνο για να εξαναγκαστεί σε υποχώρηση από τη Βαρεία Ταξιαρχία, μία μικρότερη δύναμη του ρωσικού ιππικού κατευθυνόταν νότια προς την Μπαλακλάβα .

Το 93ο σύνταγμα πεζικού -Χάϊλάντερς -τούς είχε σταματήσει με επιτυχία σχηματίζοντας ευθεία γραμμή και ρίχνοντας μία ή δύο ομοβροντίες  εναντίον τους από απόσταση.

Αυτό ήταν αρκετό για να τους γυρίσει πίσω. Ο πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας The Times Γουίλιαμ Ράσελ αναφέρθηκε αργότερα σε αυτή τη γραμμή των ερυθροχιτώνων στρατιωτών που αμύνθηκαν γενναία με τα όπλα τους και τις ξιφολόγχες τους παρατεταμένες ως μία “λεπτή κόκκινη γραμμή από ατσάλι”. Ήταν η φράση που θα έμενε στην ιστορία.

Η επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας

Από την υπερυψωμένη θέση του στο δυτικό άκρο της Βόρειας Κοιλάδας στο ύψωμα του Σαπούν, ο λόρδος Ράγκλαν έβλεπε τους Ρώσους να μετακινούν τα κανόνια στα υψώματα του Κόσγουεϊ, ενέργεια που θα μπορούσε να δώσει τη νίκη στη ρωσική πλευρά.

Επειδή δεν υπήρχαν άλλοι διαθέσιμοι στρατιώτες, αποφάσισε να τους επιτεθεί με την Ελαφρά Ταξιαρχία που βρισκόταν στο δυτικό άκρο της Βόρειας Κοιλάδας και έδωσε την διαταγή.

Η διαταγή έλεγε: “Ο λόρδος Ράγκλαν επιθυμεί να αναπτυχθεί ταχύτατα το ιππικό και να αποτρέψει τη μετακίνηση των κανονιών από τον εχθρό. Αυτό μπορεί να γίνει με συνοδεία πυροβολικού. Το γαλλικό ιππικό βρίσκεται στα αριστερά σας. Να εκτελεστεί άμεσα”.

Η διαταγή διαβιβάστηκε στην Ελαφρά Ταξιαρχία από τον λοχαγό Λιούις Νόλαν,  ένθερμο υποστηρικτή της χρήσης του ιππικού και επικριτή του λόρδου Λούκαν, για τον ίδιο λόγο.

Ο Νόλαν κάλπασε κατεβαίνοντας από την κορυφογραμμή και παρέδωσε τη διαταγή στον λόρδο Λούκαν. Τότε ξεκίνησε το μπέρδεμα.

Οι Ρώσοι στα πυροβολεία των υψωμάτων του Κόσγουεϊ δεν ήταν ορατοί από την κοιλάδα, οπότε η διαταγή φαινόταν παράλογη στον λόρδο Λούκαν .

Όταν ζήτησε από τον Νόλαν να του εξηγήσει σε ποια όπλα και σε ποιον εχθρό αναφερόταν η διαταγή, λέγεται πως ο Νόλαν – που ήξερε ακριβώς τι σήμαιναν όλα αυτά – κούνησε αόριστα το χέρι του προς την κατεύθυνση του άλλου άκρου της κοιλάδας, εκεί όπου βρισκόταν το ρωσικό ιππικό και πυροβολικό (σε απόσταση άνω του ενός χιλιομέτρου) και είπε απότομα: “Εκεί είναι ο εχθρός σας, εκεί είναι και τα κανόνια σας, μιλόρδε”.

Δεν έδωσε περαιτέρω διευκρινίσεις και απομακρύνθηκε καλπάζοντας για να συνομιλήσει με άλλους αξιωματικούς.

Ο Λούκαν ενήμερος για την κριτική που είχε δεχθεί και πιθανότατα επειδή δεν ήθελε να φανεί διστακτικός, διέταξε τον Κάρτιγκαν να επιτεθεί στις ρωσικές θέσεις.

Αν οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν καλύτερες, μπορεί και να γινόταν κάποια συζήτηση σε αυτό το σημείο.

Ο Κάρτιγκαν ήταν γαμπρός του Λούκαν αλλά έχει χωρίσει από την αδερφή του και οι σχέσεις τους δεν ήταν αγαστές εδώ και δεκαετίες.

Ο Κάρτιγκαν έδωσε τη διαταγή και οι ιππείς ανέβηκαν στα άλογα και εφόρμησαν στην κοιλάδα με τον λόρδο  Λούκαν και τη Βαρεία Ταξιαρχία  να τους ακολουθούν.

Καθώς εξελισσόταν η τραγωδία ο λόρδος Ράγκλαν και οι άνδρες του στο ύψωμα πρέπει να παρακολουθούσαν έντρομοι την Ελαφρά Ταξιαρχία να καλπάζει ανατολικά και μετά να εισέρχεται στην κοιλάδα αντί να στρίψει δεξιά και να ανέβει στα υψώματα του Κόσγουεϊ .

Στα αριστερά του βρετανικού ιππικού, το ρωσικό πεζικό, ιππικό και πυροβολικό που βρισκόταν στους λόφους του Φεντιούκιν άνοιξε πυρ.

Στα δεξιά, τα ρωσικά στρατεύματα που είχαν καταλάβει τα οχυρώματα στο μονοπάτι του Βόρονζοφ άνοιξαν πυρ. Μπροστά τους τα ρωσικά κανόνια άστραφταν.

Μέσα σε βροχή από σφαίρες και οβίδες, οι ιππείς επιτάχυναν, καθώς οι συμπολεμιστές τους έπεφταν παντού ολόγυρά τους.

Ο λοχαγός Λούις Νόλαν μόλις συνειδητοποίησε τι γινόταν, κινήθηκε προς τους πρώτους ιππείς κραδαίνοντας το σπαθί του και έφτασε μπροστά από τον λόρδο Κάρτιγκαν προφανώς για να διορθώσει το λάθος, αλλά χτυπήθηκε από τα θραύσματα οβίδας του πυροβολικού.

Ο λόρδος Λούκαν και η Βαρεία Ταξιαρχία αποτραβήχτηκαν όταν είδαν πόσες κανονιές και πυροβολισμοί έπεφταν αλλά η Ελαφρά Ταξιαρχία συνέχισε να εφορμά, περνώντας μέσα από βαρέα όπλα και φτάνοντας στο ρωσικό ιππικό.

Κατόρθωσε να απωθήσει τους Ρώσους αλλά αναγκάστηκε τελικά να υποχωρήσει ξανά στην κοιλάδα, δεχόμενη συνεχώς πυρά και επιθέσεις από μονάδες του ρωσικού ιππικού που είχαν κατέβει από τις κορυφές εκατέρωθεν.

Από τους 670 άνδρες που εφόρμησαν στην “Κοιλάδα του Θανάτου” λιγότεροι από 200  επέστρεψαν.

Σχεδόν 250 άνθρωποι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, οι υπόλοιποι αιχμαλωτίστηκαν ενώ χάθηκαν και 475 άλογα.

Μία ασαφής και καθόλου κατατοπιστική διαταγή, που έγινε ακόμη πιο περίπλοκη, επειδή ενεπλάκησαν ασήμαντες προσωπικές βεντέτες, οδήγησε στην μια καταστροφή της βρετανικής στρατιωτικής ιστορίας, που μπορούσε να έχει αποτραπεί.

Παρεμπιπτόντως, ο λόρδος  Κάρντιγκαν, που ήταν επικεφαλής της εφόδου και όρμησε πρώτος στη συμπλοκή με το ρωσικό ιππικό, βγήκε σώος και αβλαβής.

Λέγεται ότι εκείνο το βράδυ παρέθεσε δείπνο με σαμπάνιες πάνω στο ιστιοφόρο του που βρισκόταν στην Μπαλακαλάβα.

Πηγή: Τα μεγαλύτερα λάθη της ιστορίας και οι άνθρωποι που τα διέπραξαν, Ian Whitelaw, εκδόσεις Κλειδάριθμος

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Οι σκοποί έμοιαζαν σαν χιονάνθρωποι και δένονταν στα βράχια για να μην πέσουν στους γκρεμούς. Ο συγκλονιστικός πόλεμος στις παγωμένες Άλπεις. Χιλιάδες Ιταλοί και Αυστριακοί θάφτηκαν από τις χιονοστιβάδες