Πώς η Κίνα από υπερδύναμη ξεπεράστηκε και ταπεινώθηκε αν και είχε επινοήσει πρώτη τα χαρτονομίσματα, είχε τα μεγαλύτερα πλοία και εργοστάσια. Τα μαθήματα της ιστορίας

Το 1793 ο κινέζος αυτοκράτορας της δυναστείας Τσινγκ έστειλε στον βασιλιά της Βρετανίας Γεώργιο Γ΄ την εξής επιστολή: «Όπως θα διαπίστωσε και ο πρεσβευτής σας, διαθέτουμε τα πάντα. Κατά συνέπεια, ουδεμία ανάγκη υφίσταται να εισάγουμε προϊόντα κατασκευασμένα στο εξωτερικό από βαρβάρους, σε βάρος της δικής μας παραγωγής».

Πρεσβευτής ήταν ο λόρδος Μακάρντυ, ο οποίος τον προηγούμενο χρόνο είχε πάει στο Πεκίνο ως απεσταλμένος της Βρετανίας με σκοπό να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε να αναπτυχθούν εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. Μεγάλο μέρος του χρόνου του αναλώθηκε σε διαπραγματεύσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα υποκλινόταν μπροστά στον αυτοκράτορα, ενώ τα δώρα του αξιολογήθηκαν ως χαμηλής αξίας από τους Κινέζους.

Ο επόμενος βρετανός απεσταλμένος, Λόρδος Άμχερστ, το 1817, αρνήθηκε να υποκλιθεί στον αυτοκράτορα με το κινέζικο τελετουργικό και απελάθηκε με συνοπτικές διαδικασίες.

Το πρώτο χαρτονόμισμα και τα κινεζικά μεγαθήρια

Χίλια και πλέον χρόνια νωρίτερα από αυτά τα περιστατικά οι Κινέζοι ήταν οι πρώτοι που είχαν κυκλοφορήσει χαρτονομίσματα, κατά τη Δυναστεία Tang (618-907μ.Χ.). Οι πρώτοι που χρησιμοποιούσαν χαρτονομίσματα ήταν οι έμποροι που έκαναν μακρινά ταξίδια, ενώ το 1204 ο αυτοκράτορας ανέλαβε την αποκλειστική τους έκδοση.

Τα χαρτονομίσματα διατηρήθηκαν σε ισχύ για περίπου 500 χρόνια, έως το 1455 οπότε και αποσύρθηκαν εξαιτίας του πληθωρισμού.

Η επινόηση της έκδοσης των χαρτονομισμάτων ήρθε ως φυσικό επακόλουθο της χρήσης του χαρτιού, το οποίο είχε ανακαλύψει οι Κινέζοι τον 2^ο αιώνα μ.Χ, όπως επίσης είχαν εφεύρει και την τυπογραφία, που συνέβαλλε τα μέγιστα στη διάδοση των βουδιστικών προσευχών.

Οι μεγάλοι εξερευνητές Μάρκο Πόλο και Βάσκο Ντε Γκάμα έμοιαζαν απλοί τυχοδιώκτες μπροστά στους κινέζους εμπόρους. Στις εμπειρίες από τα ταξίδια του στην Κίνα από το 1275 έως το 1292 ο βενετός έμπορος εντυπωσιάστηκε από το μέγεθος των κινεζικών ιστιοφόρων τα οποία διέθεταν 60 καμπίνες για να φιλοξενούν τους εμπόρους.

Ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος έμοιαζε φτωχός συγγενής με τα μικρά σκάφη και τα ευτελή ρούχα, μπροστά στα τεράστια σκαριά και τους καλοντυμένους εμπόρους με τα μετάξια της Άπω Ανατολής.

Ανάλογου μεγέθους ήταν και η παραγωγική ικανότητα της Κίνας. Το 1066 η ετήσια παραγωγή σιδήρου άγγιζε τους 125.000 τόνους, ποσότητα που θα έφτανε η Ευρώπη λίγο πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, πολλούς αιώνες αργότερα.

Η κινεζική εσωστρέφεια: γραφειοκρατία, παρεμβατισμός και γεωγραφία

Η τεχνολογική υπεροχή και η επάρκεια της παραγωγής εδραίωσαν την κινεζική κυριαρχία στην Ασία για πολλούς αιώνες. Όμως, η αυτοκρατορία απέτυχε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στο εμπόριο και τη βιομηχανία τον 19ο αιώνα για συγκεκριμένους λόγους.

Μια από τις βασικές αιτίες περιορισμού της επέκτασης των οικονομικών δραστηριοτήτων της Κίνας ήταν η εξάρτηση των μεγάλων εταιρειών από το κράτος.

Σε δυναμικούς κλάδους όπως το εμπόριο της πορσελάνης, υπήρχαν κρατικά μονοπώλια τα οποία εξασφάλιζαν τεράστιες ποσότητες παραγωγής σε εγχώρια κλίμακα. Διοικούνταν όμως από γραφειοκράτες με κληρονομικά δικαιώματα στις θέσεις ευθύνης, με συνέπεια να συμπεριφέρονται συντηρητικά στο εμπόριο, καθώς έλλειπε ο ανταγωνισμός. Μοιραία, σε βάθος χρόνου, η λειτουργία τους ανέπτυσσε όλα τα αρνητικά συμπτώματα της γραφειοκρατίας.

Ταυτόχρονα, οι εταιρικές συμπράξεις που έκαναν οι Κινέζοι έμποροι, ήταν εξαιρετικά περίπλοκες και δεν κρατούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από τη μια λοιπόν, υπήρχε μια συντηρητική δομή στην παραγωγή με έντονο παρεμβατισμό και από την άλλη, μια εύθραυστη μορφή επιχειρήσεων που δεν ήταν ικανές να εδραιωθούν στο εμπόριο.

Η κινεζική κυριαρχία στο εμπόριο κορυφώθηκε στις αρχές του 15^ου αιώνα όταν ο αυτοκράτορας Γιουνγκ Λο της δυναστείας των Μινγκ δημιούργησε έναν περήφανο στόλο που κυριάρχησε στην Ασία. Όμως, ο γιος του σταμάτησε όλες τις αποστολές των Κινέζων εξερευνητών με οικονομικά κίνητρα.

Από τότε, η Κίνα υπεισέρχεται σταδιακά σε μια περίοδο εσωστρέφειας. Η αίσθηση της αυτάρκειας δεν επέτρεπε να αναπτυχθεί, ούτε η διάθεση για νέους ορίζοντες, ενώ παράλληλα κυριαρχούσε μια αντίληψη πολιτισμικής ανωτερότητας. Η Κίνα βρισκόταν στο “τετράγωνο όπου ο Ουρανός έριχνε τη σκιά του στη Γη” και όσοι ζούσαν έξω από αυτό ήταν βάρβαροι.

Η υπεροπτική συμπεριφορά του αυτοκράτορα απέναντι στους Βρετανούς πρεσβευτές καταδεικνύει αυτή τη νοοτροπία, η οποία πληρώθηκε με βαρύ τίμημα, στον πόλεμο του οπίου και κράτησε την Κίνα σχεδόν ουραγό στις εξελίξεις.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Ο θρυλικός πόλεμος του οπίου. Ξέσπασε όταν οι Βρετανοί απαίτησαν να πουλάνε ελεύθερα ναρκωτικά στους Κινέζους. Οι τρομερές επιπτώσεις για την Κίνα που βυθίστηκε στο όπιο…