Πώς γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής Επανάστασης. Η επέτειος συνέπεσε με την Μικρασιατική εκστρατεία και τον εθνικό διχασμό. Ποια ήταν τότε επιτροπή εορτασμού

Τον Μάρτιο του 1921, συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής Επανάστασης. Υπό κανονικές συνθήκες η χώρα θα έπρεπε να γιορτάσει τη μεγαλύτερη ιστορική επέτειο του νέου κράτους. 

Όμως, η Ελλάδα βρισκόταν γι’ ακόμα μια φορά σε εμπόλεμη κατάσταση. Αυτή τη φορά δεν πολεμούσε στον κυρίως ελλαδικό χώρο αλλά μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα από την Άγκυρα. Ο πόλεμος ήταν στην καρδιά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η Μικρασιατική εκστρατεία ήταν σε εξέλιξη, λίγο πριν καταλήξει σε εθνική τραγωδία. Οι εορτασμοί, ακυρώθηκαν. Η βαθιά διχασμένη Ελλάδα πάλευε να βγει από την τρικυμία, έχοντας πλέον λιγότερους συμμάχους, μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου.

Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων σε μια προσπάθεια τόνωσης του ηθικού, την 25η Μαρτίου 1921, υπενθύμιζαν το αξιόμαχο του Ελληνικού Στρατού και τον “Αγώνα για την Ανεξαρτησία”, κάνοντας αφιερώματα στους μεγάλους οπλαρχηγούς.

Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ έγραφε:

“Ποιον άραγε μεγαλοπρεπέστερον και θριαμβευτηκότερον πανηγυρισμόν της εκατοστής επετείου της 25ης Μαρτίου ηδύνατο να ποθήσουν και να αξιώσουν αί ψυχαί των αθανάτων εκείνων Ελλήνων από τον ύμνον της Δόξας και του Θανάτου, τον οποίο εκπέμπουν σήμερον τα στόματα των Ελληνικών πυροβόλων είς τα όρη της Μικρασίας, και από την νικητήριον κραυγήν των νέων Ελλήνων ηρώων, ήτις αντηχεί παιάν απέραντος Ελληνικός εις ολόκληρον την Ανατολής, συντρίβουσα τας τελευταίας αλυσίδας της Τουρκικής τυραννίας”.

Η επέτειος των…109 χρόνων!

Με πρωτοβουλία του τότε πρωθυπουργού, Ελευθέριου Βενιζέλου και του υπουργού Παιδείας, Σπυρίδωνος Λάμπρου τέθηκαν οι βάσεις από το 1916 για τη σύσταση μια επιτροπής για τον εορτασμό των 100 ετών.

Οι πρώτες ενέργειες έγιναν το 1918, όταν υποβλήθηκε από το υπουργικό συμβούλιο σχέδιο νόμου «Περί συστάσεως επιτροπής προς πανηγυρισμόν της Εκατονταετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας». Σκοπός ήταν να εκφραστεί η εθνική ευγνωμοσύνη προς τους αγωνιστές του 1821 και να προβληθούν οι πρόοδοι του έθνους έκτοτε.

Διαβάστε επίσης: Ο στραγγαλισμός του Ρήγα Φεραίου από τους Τούρκους, που πέταξαν το πτώμα του Δούναβη. Ποιος Έλληνας τον πρόδωσε, με τη δικαιολογία ότι το σχέδιο του για επανάσταση ήταν τρελό …

Με Βασιλικό Διάταγμα που εκδόθηκε στις 12 Απριλίου του ίδιου έτους, ορίστηκε η σύνθεση της ΚΕΕ: πρόεδρος ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, αντιπρόεδροι ο μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος, ο αντιναύαρχος και υπουργός Ναυτικών Παύλος Κουντουριώτης και ο αντιστράτηγος και Γενικός

Αρχηγός του Στρατού Παναγιώτης Δαγκλής. Τακτικά μέλη διορίστηκαν βουλευτές, πρώην υπουργοί, πανεπιστημιακοί και δημοσιογράφοι.

Γενικός γραμματέας ορίστηκε ο Ιωάννης Δαμβέργης, επικεφαλής ουσιαστικά της προσπάθειας τόσο κατά το 1918-1919 όσο και κατά το 1928-1931. Η ΚΕΕ του 1918 απέκτησε το δικαίωμα να διορίζει ειδικές ή τοπικές επιτροπές προς εκπλήρωση του έργου της, με Βασιλικό Διάταγμα της 11ης Μαΐου, με αποτέλεσμα τη δημιουργία 20 ειδικών επιτροπών. Οι επιτροπές αυτές επιφορτίζονταν με αντικείμενα όπως η μνημειακή πολιτική, οι ιστορικές αναπαραστάσεις, η καλλιτεχνική δραστηριότητα σε διάφορες εκφάνσεις της, οι εκδόσεις κ.ά.

Ο Βενιζέλος ανέλαβε την η προεδρία της επιτροπής του Μεγάλου Μνημείου. Τον Ιούνιο του 1918 ορίστηκε ως έμβλημα της ΚΕΕ ο φοίνικας –στοιχείο που διατηρήθηκε και στους εορτασμούς του 1930.

Με την κυβερνητική αλλαγή του 1920 τα μέλη της ΚΕΕ αντικαταστάθηκαν από εκπροσώπους της αντιβενιζελικής παράταξης, με τους πρίγκιπες να λαμβάνουν θέσεις προέδρου και αντιπροέδρων. Γενικός γραμματέας διορίστηκε ο Γεώργιος Χαριτάκης, διδάκτωρ της Νομικής Σχολής και μετέπειτα καθηγητής της ΑΣΟΕΕ, με πλούσια συγγραφική παραγωγή.

Η μικρασιατική εκστρατεία δεν επέτρεψε την ομαλή διεξαγωγή των εορτασμών της εκατονταετηρίδας και στις 17 Μαρτίου, μετά από πρόταση της ίδιας της ΚΕΕ, εκδόθηκε Βασιλικό Διάταγμα με το οποίο ορίστηκε Εκτελεστική Επιτροπή.

Χωρίς την πίεση πλέον της άμεσης εκτέλεσης των εκδηλώσεων του εορτασμού, εκπόνησε αναλυτικό πρόγραμμα και όρισε, στις 5 Απριλίου 1921, το 1930 ως το εορτάσιμο έτος, προκειμένου να υπάρχει χρονικό περιθώριο για την προετοιμασία των εορτασμών, την ανέγερση μνημείων και την πραγματοποίηση εκδόσεων. Άλλωστε η χρονιά θα συνέπεφτε με τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Το σκεπτικό της αναβολής εκτέθηκε σε επιστολή που συνέταξε ο Χαριτάκης:

“Τα εθνικά γεγονότα έλαβον τοιαύτην τροπήν, ώστε σύμπας ο λαός έχει ήδη την προσοχήν του εστραμμένην προς τα μικρασιατικά πεδία, πεποιθώς ότι, ως και άλλοτε επί των μακεδονικών και των βυζαντινών χρόνων, ελληνικαί νίκαι θέλουν δοξάσει ταύτα. Η Εκτελεστική Επιτροπή

της Εκατονταετηρίδος εθεώρησεν άκαιρον την διεξαγωγήν εορτασμών υπό τοιούτους όρους και απεφάσισεν όπως πάσα τοιαύτη ενέργεια αναβληθή επ’ αόριστον αναμενομένης της καταλληλοτέρας εποχής”.

Οι άξονες του εορτασμού

Η προετοιμασία συνεχίστηκε το 1922 και ήταν, αντίθετα με εκείνη του 1921, ιδιαίτερα προσεκτική και με σαφείς στόχους. Οι άξονες του εορτασμού θα ήταν τρεις: πρώτον, μια «έκθεσις Ελληνική και Διεθνής πλουτοπαραγωγική, πνευματική και καλλιτεχνική» με συναφείς θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, έκδοση μεταλλίων και γραμματοσήμων.

Δεύτερον, ανέγερση μνημείων και ιδίως μεγαλοπρεπούς ηρώου ή μαυσωλείου στην Αθήνα, μικρότερων μνημείων στην επαρχία και ίδρυση Ιστορικού Μουσείου.

Τρίτον, εκδόσεις που θα περιλάμβαναν καταλογογράφηση των αρχειακών πηγών σχετικά με το 1821, σύνταξη βιβλιογραφίας σχετικά με την προεπαναστατική, επαναστατική και μετεπαναστατική περίοδο, έκδοση τριών μεγάλων λευκωμάτων (προσωπογραφικού, πόλεων, σκηνών ιδιωτικού βίου), καθώς και έκδοση «ιστορικών επισκοπήσεων της δράσεως του Ελληνισμού από του 1800 και εντεύθεν».

Η δράση της Κεντρικής Επιτροπής Εκατονταετηρίδος 

Η ΚΕΕ ανασυστήθηκε με Προεδρικό Διάταγμα τον Δεκέμβριο του 1928. Στο σχετικό κείμενο αναφερόταν: πρώτον, πως η ΚΕΕ είχε διαλυθεί και έπρεπε να ενεργοποιηθεί. Δεύτερον, πως στο επίκεντρο του εορτασμού θα βρίσκονταν όχι τα εκατό –ή 109 για την ακρίβεια– έτη από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, αλλά τα εκατό έτη από τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους.

Πρόεδρος της ΚΕΕ ορίστηκε ο πρώην Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου και Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1930, Αλέξανδρος Ζαΐμης.

Αντιπρόεδροι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος και ο πρόεδρος της Βουλής Ιωάννης Τσιριμώκος, γενικός γραμματέας ο Ιωάννης Δαμβέργης και ταμίας ο Ι. Ηλιάσκος. Ως τιμητικά μέλη ορίστηκαν πολιτικοί εγνωσμένου κύρους, τόσο της συμπολίτευσης όσο και της αντιπολίτευσης. Οι επιτροπές που συγκροτήθηκαν ήταν 15 και σε αυτές συμμετείχαν συνολικά 220 άτομα.

Από τις 20 επιτροπές του 1918 οι 15 είχαν το ίδιο ή παραπλήσιο αντικείμενο με εκείνες του 1929, ενώ υπήρξαν και ενσωματώσεις ή παραλλαγές

αντικειμένων. Η ΚΕΕ λειτούργησε μέχρι το 1933, λαμβάνοντας από το κράτος 1.000.000 δραχμές ετησίως. Συγκεντρώνοντας πολιτικές και διανοητικές ελίτ χρησιμοποιώντας όλα τα διαθέσιμα μέσα για την διατήρηση του εθνικού παρελθόντος.

Πληροφορίες αντλήθηκαν από “ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ – ΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ:ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ”

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Τερτσέτης. Ο δικαστικός που αρνήθηκε να καταδικάσει άδικα τον Κολοκοτρώνη και τον Πλαπούτα σε θάνατο στην γκιλοτίνα. Ξυλοκοπήθηκε, φυλακίστηκε και δικάστηκε από τους Βαυαρούς …