Πώς ένα μικρό γουρουνάκι από τη Δαλματία σκοτώθηκε σε τροχαίο στην αρχαία Μακεδονία και έγινε θέμα αρχαιολογικής έρευνας. Τι έγραφε η επιτύμβια στήλη που το απεικόνιζε

Γράφει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Λαγός

Συχνά καταγράφονται δυσάρεστες ειδήσεις για τροχαία στην Εγνατία Οδό με θύματα άγρια ζώα, κυρίως αρκούδες. Όμως, ίσως το πιο περίεργο τροχαίο που συνέβη στην αρχαία Εγνατία -που περνούσε σχεδόν από την ίδια περιοχή με τη σύγχρονη συνονόματή της οδό- είχε θύμα ένα γουρουνάκι!

Κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής, τον 2ο ή 3ο αιώνα μ.Χ., στην Έδεσσα της Ημαθίας φιλοτεχνήθηκε μια επιτύμβια στήλη που απεικόνιζε μία τετράτροχη άμαξα με τέσσερα μουλάρια, ένα γουρούνι κάτω από τα μπροστινά τους πόδια και ένα άλλο κάτω από την άμαξα.

Στην στήλη υπάρχουν και οι εξής στίχοι:

Το «Επιτύμβιο του Χοίρου» Αρχαιολογική Εφορεία Πέλλας, ΑΚΑ 1674

«χοῖρος ὁ πᾶσι φίλος, τετράπους νέος, ἐνθάδε κεῖμαι Δαλματίης δάπεδον προλιπὼν δῶρον προσενεχθείς καὶ Δυρράχιν δὲ ἐπάτησα Ἀπολλωνίαν τε ποθήσας καὶ πᾶσαν γαίην διέβην ποσὶ μοῦνος ἄλιπτος νῦν δὲ τροχοῖο βίῃ τὸ φάος προλέλοιπα Ἠμαθίην δὲ ποθῶν κατιδεῖν φαλλοῖο δὲ ἅρμα ἐνθάδε νῦν κεῖμαι τῷ θανάτῳ μηκέτ’ ὀφειλόμενος»

«Ο χοίρος, ο φίλος όλων, ο τετράποδος νέος, ενδάθε κείμαι, έχοντας αφήσει τα χώματα της Δαλματίας όπου είχα δοθεί ως δώρο. Πόθησα καὶ πάτησα το Δυρράχιο και την Απολλωνία μόνος μου, χωρὶς να μείνω πίσω, διάβηκα όλη τη γη με τα πόδια. Τώρα όμως απὸ τροχαίο έχασα το φως της ημέρας, πάνω στη στιγμὴ που ποθούσα να δω την Ημαθία και την πομπὴ της φαλλοφορίας σε άρμα, και κείμαι εδώ μη χρωστώντας πια τίποτα στον θάνατο».

Η στήλη βρέθηκε το 1968 στη διάρκεια αρχαιολογικής ανασκαφής ενσωματωμένη στα υστερορωμαϊκά τείχη της Έδεσσας.

Είναι προφανές ότι εκεί κατέληξε σε δεύτερη χρήση και αρχικά θα πρέπει να βρισκόταν πάνω σε τάφο. Το περιεχόμενό της -μοναδικό για αρχαία επιγραφή- προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους ειδικούς και δημοσιεύθηκαν διάφορες θεωρίες σχετικά με το συμβάν που μνημόνευε.

Είναι χαρακτηριστικό ότι και γνωστοί αρχαιολόγοι της εποχής, όπως ο Σπυρίδων Μαρινάτος και ο Στέφανος Κουμανούδης, ασχολήθηκαν με τη «Στήλη του Χοίρου». Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι ο πρωταγωνιστής δεν ήταν  ζώο, άλλα ένας δούλος που το όνομά του παρέπεμπε σε «χοίρο» και έτσι το γουρούνι στην πραγματικότητα ήταν λαλούν σύμβολο για ένα άνθρωπο. Υπήρξαν και άλλοι που θεωρούσαν την όλη ιστορία φανταστική και τη στήλη μία ευφάνταστη φάρσα από την αρχαιότητα. Όμως, η πιο δημοφιλής θεωρία μέχρι σήμερα είναι ότι η στήλη καταγράφει ένα πραγματικό συμβάν για ένα μικρό γουρούνι που σκοτώθηκε σε τροχαίο στην Εγνατία και ετάφη στην Έδεσσα.

Σύμφωνα με το κείμενο της επιγραφής, το γουρουνάκι ταξίδευε από τη Δαλματία για την Έδεσσα, μαζί με τον κύριο του στον οποίο είχε δοθεί ως δώρο.

Στην πόλη της Μακεδονίας οι δύο τους θα έπαιρναν μέρος στα «Φαλλοφόρια», γιορτή του Διονύσου σαν τα σημερινά καρναβάλια.

Η πρώτη πόλη που αναφέρεται είναι το Δυρράχιο, απ’ όπου στην αρχαιότητα ξεκινούσε η Εγνατία Οδός. Η Απολλωνία είναι η επόμενη πόλη που μνημονεύει το επίγραμμα, με την επισήμανση ότι μέχρι εκεί το γουρουνάκι ακολουθούσε με τα πόδια -σαν σκυλάκι!- την τετράτροχη άμαξα του κυρίου του. Καθώς η Απολλωνία δεν είναι πάνω στην Εγνατία Οδό -βλ. χάρτη- προφανώς ο κύριος του γουρουνιού έκανε μία μικρή παράκαμψη για να την επισκεφθεί. Αν ήταν έμπορος -όπως είναι πολύ πιθανόν- θα ήθελε να συμπεριλάβει και τη σημαντική αυτή πόλη στις δραστηριότητές του. Στη συνέχεια, δεν αναφέρεται καμία πόλη της Εγνατίας Οδού μέχρι και την Έδεσσα, ίσως γιατί το γουρουνάκι ταξίδευε πάνω στην άμαξα του κυρίου του και έτσι δεν είχε να επισημάνει κάτι το ιδιαίτερο.

Όμως, ενώ έφθαναν κοντά στην Έδεσσα, σε κάποια κατηφόρα συνέβη το τραγικό ατύχημα που στοίχισε τη ζωή στο άτυχο ζώο: μία άμαξα -μάλλον του κυρίου του- πέρασε κατά λάθος από πάνω του και το σκότωσε. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι καθώς η άμαξα κατηφόριζε, το γουρουνάκι πήδηξε από αυτή και κατέληξε κάτω από τις οπλές των μουλαριών και τις ρόδες της άμαξας.

Ο κύριος του περίλυπος έθαψε το νεκρό γουρουνάκι στην Έδεσσα και τοποθέτησε ένα επιτύμβιο ανάγλυφο στον τάφο του. Εκεί απεικονίστηκε το ατύχημά του σε δύο φάσεις: ενώ προπορεύεται στην κατηφόρα και ελάχιστα δευτερόλεπτα πριν τον πατήσουν τα μουλάρια και στη συνέχεια κάτω από την άμαξα καθώς αυτή περνά από πάνω του και τον αποτελειώνει. Το έμμετρο κείμενο καταγράφει με συγκινητικό τρόπο τον θάνατο του γουρουνιού, όπως το αφηγείται το ίδιο σαν να είναι ζωντανό.

Διαβάστε επίσης:Λάικα. Το αδέσποτο χάσκι από τη Μόσχα που ταξίδεψε στο διάστημα πριν από τον άνθρωπο. Ζούσε σε κάψουλες για να εκπαιδευτεί και πέθανε στην πρώτη της αποστολή από υπερθέρμανση και πανικό