Πώς εμφανίζονταν φαντάσματα στις φωτογραφίες, μαζί με ζωντανούς συγγενείς, το 1870

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η φωτογραφία υποτίθεται ότι δείχνει σε πρώτο πλάνο τη σύζυγο του Αβραάμ Λίνκολν ενώ ο Αμερικανός Πρόεδρος που στέκει πίσω της ακουμπά τρυφερά τα χέρια του πάνω στους ώμους της. Το πρόβλημα είναι ότι όταν ελήφθη η φωτογραφία το 1869, ο Αβραάμ Λίνκολν είχε δολοφονηθεί τέσσερα χρόνια πριν! Πρόκειται για φωτογραφία που τράβηξε ο Ουίλιαμ Μούμλερ, ένας απατεώνας φωτογράφος που ισχυριζόταν ότι μπορούσε να φωτογραφίζει τα πνεύματα αποθανόντων μαζί με τους ζωντανούς συγγενείς τους!

Μακάβρια φωτογράφηση!

Από τη δεκαετία του 1840, όταν άρχισε να διαδίδεται η νέα τεχνολογία της φωτογραφίας, ήταν συνηθισμένο οι φωτογράφοι να τραβούν οικογενειακές φωτογραφίες με κάποιο μέλος που μόλις είχε πεθάνει. Συνήθως έβαζαν το νεκρό να κάθεται σε μία καρέκλα σαν να ήταν ζωντανός και τους οικείους γύρω του.

Αυτό γινόταν βέβαια ώστε οι συγγενείς να έχουν μία φωτογραφία του τεθνεώτος σαν να ήταν ζωντανός. Όσο μακάβριο και αν φαίνεται αυτό σήμερα, ήταν κάτι αποδεκτό τον 19^ο αιώνα και σχεδόν κανόνας στους μετανάστες που έστελναν στην πατρίδα φωτογραφία του αποδημήσαντος, σαν να ήταν ζωντανός.

“Φωτογράφος φαντασμάτων”

Όμως, αυτό που έκανε ο Μούμλερ ήταν απάτη ακόμη και με τα κριτήρια της εποχής του.  Μεταξύ 1866 και το θάνατό του το 1884 ο Μούμλερ, αρχικά στη Νέα Υόρκη και αργότερα στη Βοστόνη, χρέωνε 5 με 10 δολάρια (με σημερινές τιμές είναι 110 και 220 δολάρια αντίστοιχα) για το φωτογραφικό πορτραίτο ενός ατόμου ή μιας οικογένειας.

Τα ποσά αυτά ήταν πολύ περισσότερα σε σχέση με το μέσο όρο που πληρώνονταν οι συνάδελφοι του Μούμλερ. Όμως, οι πελάτες του είχαν το «μπόνους» να έχουν στη φωτογραφία τους και το «πνεύμα» κάποιου συγγενή τους που είχε πρόσφατα αποβιώσει!

Ο Μούμλερ πριν γίνει φωτογράφος ήταν χαράκτης. Συνδυάζοντας τεχνικές από τις δύο τέχνες, εμφάνιζε ταυτόχρονα δύο πλάκες φωτογραφιών ώστε η φωτογραφία που τύπωνε έδειχνε τη μία μέσα στην άλλη. Αυτή που ήταν στο φόντο ήταν πιο αχνή από την κανονική. Ο Μούμλερ έβαζε στο φόντο τη φωτογραφία του νεκρού και τον εμφάνιζε σαν πνεύμα δίπλα στους ζωντανούς συγγενείς του.

Έτσι εξηγείται γιατί τα «πνεύματα» ήταν από ανθρώπους που είχαν πεθάνει πρόσφατα, αφού μόνο από τέλη της δεκαετίας του 1850 η φωτογραφία είχε αρχίσει να διαδίδεται εκτός από τους εύπορους και σε μέλη της μεσαίας τάξης.

Πάντως, τεχνικά έκανε κάτι που για να γίνει ευρέως γνωστό χρειάστηκαν πολλές δεκαετίες και το φώτοσοπ.

Απατεώνας εν δράσει!

Λέγεται ότι πήρε την ιδέα για να κάνει την απάτη όταν ως μαθητευόμενος φωτογράφος το 1861 προσπάθησε να εμφανίσει μία φωτογραφική πλάκα όπου είχε τραβήξει τον εαυτό του. Κατά λάθος εμφάνισε μαζί και την πλάκα με το πορτραίτο ενός ξαδέλφου του που είχε τραβήξει λίγο πιο πριν. Ο ξάδελφος στο μεταξύ είχε πεθάνει, αλλά η μορφή του εμφανίστηκε ολοζώντανη δίπλα στη δική του!

Αντί να ενημερώνει τους πελάτες του ότι είχε βρει τρόπο να εμφανίζονται στις φωτογραφίες δίπλα τους οι νεκροί αγαπημένοι τους, ο Ουίλιαμ Μούμλερ έλεγε ότι ήταν τα «πνεύματά τους». Επιπλέον, συνήθως συνδύαζε τις φωτογραφίσεις αυτές και με «πνευματιστικές» συναντήσεις όπου βοηθοί του Μούμλερ καλούσαν το πνεύμα του συγγενή να έλθει στο στούντιο ώστε να φωτογραφηθεί με τους οικείους του!

Αμερικάνικος Εμφύλιος

Η απάτη του ξεκίνησε για πρώτη φορά λίγο μετά το τέλος του Αμερικανικού Εμφυλίου το 1865. Χιλιάδες Αμερικανοί θρηνούσαν για την πρόσφατη απώλεια γιων και άλλων αρρένων συγγενών τους στον πόλεμο. Αυτό το εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο ο Μούμλερ λανσάροντας τις φωτογραφίες με τα πνεύματα των τεθνεώτων με τους ζωντανούς.

Πολλοί θεώρησαν ότι ήταν ένας τρόπος παρηγοριάς, ιδιαίτερα για τους γονείς που είχαν χάσει τους γιους τους στον πόλεμο. Υπήρξε για το λόγο αυτό μεγάλη ανοχή στον Μούμλερ παρ’ όλο που οι περισσότεροι υποψιάζονταν ότι ήταν απάτη, την οποία προφανώς δεν μπορούσαν να την αποδείξουν.

Το 1869, ο Μούμλερ φωτογράφισε τη Μαίρη Τοντ Λίνκολν με το «φάντασμα» του δολοφονηθέντος συζύγου της, προέδρου Αβραάμ Λίνκολν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να γίνει διάσημος.

Ο αθώος “τσαρλατάνος”

Κάποιος του έκανε μήνυση για απάτη, αλλά παρά το γεγονός ότι ο δικαστής τον χαρακτήρισε ως «τσαρλατάνο», τον αθώωσε! Ο λόγος ήταν γιατί κανένας δεν μπορούσε να εξηγήσει πως δημιουργούσε τις φωτογραφίες με τα «πνεύματα». Αυτή ήταν η βάση της υπεράσπισης του Μούμλερ. Ισχυριζόταν ότι φωτογράφιζε «πνεύματα» και προκαλούσε τον μηνυτή του να αποδείξει ότι δεν ήταν, κάτι που δεν μπορούσε να κάνει!

Έτσι ο Μούμλερ συνέχισε την καριέρα του ως «φωτογράφος πνευμάτων» δίχως να φοβάται ότι θα διωχθεί ξανά. Ήταν τέτοια η αυτοπεποίθησή του που το 1872 έφθασε στο σημείο να φωτογραφίσει ένα βοηθό του σαν να βρισκόταν σε έκσταση και περιτριγυρισμένος από τις μορφές τριών γυναικείων «πνευμάτων» δίπλα του που ο Μούμλερ έλεγε ότι ήταν «τα πνεύματα της Ευρώπης, της Αφρικής και της Αμερικής». Αντίτυπα της φωτογραφίας έγιναν ανάρπαστες!

Γίνεται μόδα…

Όπως ήταν φυσικό, και άλλοι φωτογράφοι άρχισαν να φωτογραφίζουν «πνεύματα» ανακαλύπτοντας τη μέθοδο της διπλής έκθεσης ή μία άλλη, γνωστή ως «στρωματοποίηση φωτογραφιών». Πολλές απ’ αυτές τις φωτογραφίες ήταν ανώτερες από του Μούμλερ.

Μάλιστα έγινε μόδα των ανωτέρων τάξεων τόσο στην Αμερική όσο και στη Μεγάλη Βρετανία όπου στα τέλη του 19^ου αιώνα στη διάρκεια «μεταφυσικών συνεδρίων» γίνονται φωτογραφήσεις πνευμάτων με τους συμμετέχοντες.