Πως ανακαλύφθηκε το τσάι στην Κίνα και ταξίδεψε στην Ευρώπη. Γιατί προσπάθησαν στην Ελλάδα να το αποκαλούν “τέιον”

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η προέλευση του τσαγιού είναι από την Κίνα. Σύμφωνα με την κινέζικη μυθολογία πρώτος το ανακάλυψε ο αυτοκράτορας Σεν Νουνγκ το 2737 π.Χ. κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην αυτοκρατορία του.

Ο θρύλος λέει πως, την ώρα που έβραζε νερό, ο άνεμος παρέσυρε φύλλα από κάποιο γειτονικό θάμνο και αυτά κατέληξαν στο ξεσκέπαστο τσουκάλι.

Πριν προλάβει κανείς να αντιδράσει, τα φύλλα άρχισαν να βράζουν και να χρωματίζουν το νερό. Ο Σεν Νουνγκ μύρισε το γλυκό άρωμα και δοκίμασε το πρώτο τσάι.

Κινέζοι και τσάι

Όμως ιστορικά η πρώτη αναφορά του τσαγιού είναι σε ένα κινέζικο ιατρικό βιβλίο που χρονολογείται στον 3^ο αιώνα μ. Χ., δηλαδή τρεις χιλιάδες χρόνια μετά τον μυθικό αυτοκράτορα Σεν Νουνγκ.

Οι Κινέζοι διατηρούσαν ως επτασφράγιστο μυστικό το τσάι. Ενώ εμπορεύονταν για πολλούς αιώνες διάφορα προϊόντα που είχαν μονοπώλιο, όπως το μετάξι, μπαχαρικά και πορσελάνη, δεν έκαναν το ίδιο με τα φύλλα τσαγιού.

Αυτό το έκαναν για πρώτη φορά τον 16^ο αιώνα. Τότε ξεκίνησαν για πρώτη φορά οι εξαγωγές τσαγιού από την Κίνα είτε με καραβάνια στον περίφημο «Δρόμο του Μεταξιού» είτε με πλοία.

Εξαγωγές τσαγιού

Τα καραβάνια έφτασαν σε Κεντρική Ασία, Ινδία, Περσία, αλλά και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Ρωσία. Στις χώρες της δυτικής Ευρώπης το τσάι έφθανε αποκλειστικά με πλοία. Και οι δύο τρόποι μεταφοράς του τσαγιού από την Κίνα ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά την ίδια περίπου εποχή τον 16^ου αιώνα.

Αρχικά το τσάι ερχόταν στην Ευρώπη με Πορτογάλους ναυτικούς. Αυτοί το μεταπωλούσαν σε Ολλανδούς εμπόρους που στη συνέχεια το προωθούσαν στις διάφορες ευρωπαϊκές αγορές χώρες.

Τον 17^ο αιώνα οι Ολλανδοί δημιούργησαν σημαντικό εμπορικό στόλο και έτσι οι ίδιοι μετέφεραν το τσάι από την Κίνα με τα πλοία τους.

Από το 1675 και μετά χάρη στις μαζικές εισαγωγές που έκαναν οι Ολλανδοί η τιμή του τσαγιού έπεσε και έγινε ένα προϊόν μαζικής κατανάλωσης από είδος πολυτελείας που ήταν πριν. Έτσι έγινε γνωστό στη Γαλλία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

“Τσα”: τσάι

Το όνομα που δόθηκε στο τσάι σε οποιαδήποτε χώρα έχει άμεση σχέση με τον τρόπο που εισήχθη σε αυτή για πρώτη φορά. Σε όσες έφθανε μέσω ξηράς και του «Δρόμου του Μεταξιού», το όνομα για το τσάι είναι παραλλαγή του ονόματος “τσα” (“cha”).

Η λέξη “τσα” προέρχεται από τη μανδαρινική διάλεκτο της κινέζικης γλώσσας και ήταν κοινός όρος για το τσάι στη βόρεια Κίνα.

Από εκεί ξεκινούσε και ο «Δρόμος του Μεταξιού». Το τσάι στη συνέχεια έφθανε στην Ινδία όπου ήταν γνωστό ως «chai» και στον αραβικό κόσμο όπου αποκαλούνταν «shay».

Το 16ο αιώνα ο «Δρόμος του Μεταξιού» τελείωνε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί αποκαλούσαν το τσάι «çay». Η προφορά αυτή είναι ίδια με αυτή που υιοθέτησαν και οι υπόδουλοι λαοί της αυτοκρατορίας τους, ανάμεσά τους και οι Έλληνες.

Ένα παρακλάδι του περίφημου δρόμου περνούσε από τον Καύκασο και κατέληγε στη Ρωσία. Έτσι και οι Ρώσοι έπαιρναν το τσάι δια ξηρά. Για το λόγο αυτό το αποκαλούσαν «čaj». Μάλιστα, σύντομα έγινε το αγαπημένο τους αφέψημα  κάτι που ισχύει και σήμερα.

“Τε”: τσάι

Αντίθετα, οι χώρες της δυτικής Ευρώπης που συναλλάσσονταν με την Κίνα δια θαλάσσης υιοθέτησαν τη λέξη “te” για το τσάι.

Ο λόγος ήταν γιατί τα πλοία με το πολύτιμο εμπόρευμα αναχωρούσαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τη βόρεια Κίνα, από τη νότια παράκτια περιοχή Φουτζιγιάν.

Εκεί στην τοπική κινεζική διάλεκτο “μιν ναν”, η λέξη για το τσάι είναι «te».

Έτσι, οι Ολλανδοί που έπαιξαν βασικό ρόλο στην εισαγωγή του τσαγιού στη δυτική Ευρώπη κατά τον 17ο αιώνα το αποκαλούσαν «thee».

Από εκεί βγήκαν οι διάφορες παραλλαγές της λέξης στα αγγλικά («tea»), ιταλικά («tè»), γαλλικά («thé»), κτλ.

Η περίπτωση του τσαγιού δείχνει πώς οι εμπορικοί δρόμοι διαμόρφωσαν στο παρελθόν όχι μόνο τη διάδοση των εμπορευμάτων αλλά και τις γλώσσες σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τέιον αντί για τσάι

Το νεοελληνικό κράτος υιοθέτησε την καθαρεύουσα ήδη από τα πρώτα χρόνια. Σε αυτή, η λέξη “τσάι” αντικαταστάθηκε από το “τέιον”. Η αλλαγή ήταν μία συνειδητή επιλογή να καταργηθεί μία λέξη που θεωρούνταν τούρκικη -ενώ στην πραγματικότητα ήταν κινέζικη- και να αντικατασταθεί από μία προσομοίαζε με τις δυτικοευρωπαϊκές.

Με τον τρόπο αυτό, όμως, αποκρυπτόταν το γεγονός ότι οι Έλληνες λάμβαναν το τσάι μέσω του «Δρόμου του Μεταξιού» για περίπου τρεις αιώνες, από τον 16^ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 19^ου αιώνα, και όχι με πλοία.

Το «τέιον» τελικά δεν επικράτησε και σήμερα χρησιμοποιείται πολύ σπάνια.