Ποιος ήταν ο “πατέρας” του χαρτιού υγείας. Πως καθαρίζονταν στην αρχαιότητα. Από τα φύλλα σκόρδου στα σφουγγάρια

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής είναι το «ταπεινό» χαρτί υγείας που πήρε τη σημερινή μορφή του στα τέλη του 19^ου αιώνα. Τι χρησιμοποιούσαν όμως οι άνθρωποι πριν από το χαρτί υγείας;  

Στην αρχαιότητα το «ρόλο» του χαρτιού υγείας έπαιζαν διάφορα αντικείμενα ανάλογα με το περιβάλλον και το κλίμα μιας περιοχής.

Έτσι σε τροπικές περιοχές οι άνθρωποι μετά την ανάγκη τους σκουπίζονταν με κοχύλια ή φύλλα από μπανάνες και στη συνέχεια ξεπλένονταν με θαλάσσιο νερό. Αντίστοιχα, σε βόρειες περιοχές της Ευρώπης καθάριζαν την «ευαίσθητη» περιοχή με κομμάτια από γούνες και ξεπλένονταν με χιόνι.

Το αρχαιοελληνικό “χαρτί υγείας”

Οι αρχαίοι Έλληνες αντί για χαρτί υγείας χρησιμοποιούσαν μικρές πέτρες και όστρακα, δηλαδή σπασμένα κομμάτια κεραμικής.

Οι Αθηναίοι προμηθεύονταν πολλά από τα όστρακα μετά από μία οστρακοφορία όπου οι πολίτες έγραφαν τα ονόματα των πολιτικών που αντιπαθούσαν και ήθελαν να εξοριστούν.

Σύμφωνα με κάποιους μελετητές τα χιλιάδες όστρακα κάθε οστρακοφορίας μετά την καταμέτρησή τους πετάγονταν στα σκουπίδια. Έτσι φαίνεται ότι πολλοί Αθηναίοι έπαιρναν πολλά όστρακα με το όνομα των πολιτικών τους αντιπάλων και τα χρησιμοποιούσαν για να σκουπίζονται αφού έκαναν την ανάγκη τους!

Το αντίστοιχο σήμερα είναι να χρησιμοποιεί κάποιος ως χαρτί υγείας τα ψηφοδέλτια ενός αντίπαλου κόμματος, ειδικά αν έχει τη φωτογραφία του αρχηγού.

Η “μαρτυρία” του Αριστοφάνη για τα φύλλα σκόρδου

Αντί για πέτρες και όστρακα, οι πλούσιοι Αθηναίοι αγόραζαν φύλλα από σκόρδα, που προφανώς είχαν υποστεί κάποια επεξεργασία, για το δικό τους «χαρτί υγείας».

Ο Αριστοφάνης στα έργα του «Ειρήνη» (421 π. Χ.) και «Πλούτος» (388 π. Χ.), δίνει σημαντικές λεπτομέρειες για το θέμα.

Στην «Ειρήνη», ο πρωταγωνιστής Τρυγαίος αναφέρει ότι τρεις πέτρες έφθαναν προκειμένου να σκουπιστεί κάποιος!

Στον «Πλούτο» ο δούλος Καρίων περιγράφει μία φανταστική Αθήνα, όπου όλοι ήταν πλούσιοι. Αναφέρει μάλιστα ότι ακόμη και οι δούλοι είχαν σταματήσει να σκουπίζονται με πέτρες και χρησιμοποιούσαν φύλλα από σκόρδα, όπως οι πλούσιοι !

Το σφουγγάρι των Ρωμαίων

Στη ρωμαϊκή εποχή η τεχνική του σκουπίσματος της «ευαίσθητης» περιοχής μετά το τέλος της ανάγκης φαίνεται ότι βελτιώθηκε κάπως σε σχέση με την αρχαία Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό οι Ρωμαίοι είχαν σφουγγάρια δεμένα στην άκρη ενός ξύλου.

Αυτά θυμίζουν τις σύγχρονες βούρτσες για την τουαλέτα. Τα αποκαλούσαν τερσόριο ή ξυλόσπογγο  (tersorium, xylospongium).

Χρησιμοποιούνταν όπως σήμερα το χαρτί υγείας, αλλά από διαδοχικούς χρήστες. Ενδιάμεσα οι πρωτόγονες βούρτσες ξεπλένονταν σ’ ένα κουβά με νερό και ξύδι.

Κάποιοι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ότι οι Ρωμαίοι τα χρησιμοποιούσαν και ως βούρτσες για να καθαρίζουν τις τρύπες των κοινών αποχωρητηρίων τους.

Ο μονομάχος

Ο Σενέκας τον 1^ο αιώνα μ.Χ. καταγράφει την περίπτωση ενός Γερμανού μονομάχου που αυτοκτόνησε στο αποχωρητήριο ενός αμφιθεάτρου σπρώχνοντας μέσα στον οισοφάγο του ένα τερσόριο, κρατώντας με τα δύο χέρια την άκρη του ραβδιού.

Είχε γνώση για κάποια συνομωσία εναντίον του αυτοκράτορα Τιβερίου και προτίμησε να αυτοκτονήσει με αυτό τον τρόπο παρά να υποστεί τα φριχτά βασανιστήρια των αρχών που θα τον εξανάγκαζαν να αποκαλύψει τους συνωμότες.

Εκτός από τερσόρια οι πλούσιοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν μικρά κομμάτια ύφασμα που μετά τη χρήση τους τα πετούσαν μέσα στην αποχέτευση.

Πολλά τέτοια υφάσματα βρέθηκαν σ’ ένα υπόνομο στο Ερκολάνο (Herculaneum), μια από τις πόλεις που θάφτηκαν από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Αναμφίβολα αυτά ήταν τα «πολυτελή χαρτιά υγείας» της εποχής, και μόνο οι πλούσιοι μπορούσαν να τα διαθέτουν!

Κινέζικη πρωτοπορία

Αν και στην Κίνα κατασκευαζόταν χαρτί από τον 2^ο αιώνα π.Χ., η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του για σκούπισμα της «ευαίσθητης» περιοχής ανήκει στο 589 μ.Χ. Πηγή είναι ένας Κινέζος λόγιος που σημειώνει ότι δεν χρησιμοποιεί στην τουαλέτα χαρτί στο οποίο ήταν γραμμένα κείμενα της κλασικής κινέζικης λογοτεχνίας ή ονόματα σοφών.

Στους επόμενους αιώνες και μέχρι τον 19^ο αιώνα, οι Κινέζοι ήταν ο μόνος λαός που έκανε χρήση χαρτιού στην τουαλέτα. Βέβαια αυτό ίσχυε μόνο για αριστοκράτες και πλούσιους.

Γύρω στο 1300 μ. Χ, στην Κίνα κατασκευαζόταν ετησίως χαρτί υγείας 10 εκατομμυρίων συσκευασιών που περιείχαν από 1.000 έως 10.000 φύλλα.

Το 1393 έχουμε αναφορά για χιλιάδες αρωματικά φύλλα χαρτιού που παρήχθησαν αποκλειστικά για την οικογένεια του Κινέζου αυτοκράτορα.

Εφημερίδες και περιοδικά

Αν και το χαρτί είχε αρχίσει να γίνεται ευρέως διαθέσιμο στην δυτική Ευρώπη από τον 15^ο αιώνα και μετά, δεν χρησιμοποιούνταν ακόμη ως χαρτί υγείας. Οι ευγενείς και πλούσιοι χρησιμοποιούσαν κομμάτια υφάσματος ή δαντέλας. Όλοι οι υπόλοιποι φύλλα από καλαμπόκια αφού το φυτό είχε εισαχθεί στην Ευρώπη μετά την ανακάλυψη της Αμερικής.

Από το 1700, το χαρτί είχε γίνει πια αρκετά φθηνό στην Ευρώπη, ώστε εκτός από βιβλία να κυκλοφορούν εφημερίδες, περιοδικά και κατάλογοι με διαφημίσεις προϊόντων. Τα τελευταία συνήθως κατέληγαν στην τουαλέτα ως «πρωτόγονο» χαρτί υγείας.

Νέα Υόρκη και σύγχρονο χαρτί υγείας

Το 1857, ο Τζόσεφ Γκάγιετι διέθεσε στην αγορά της Νέας Υόρκης το πρώτο χαρτί υγείας στη Δύση. Πουλιόνταν σε συσκευασίες των 500 φύλλων για 50 σεντς, μία ακριβή τιμή για εκείνη την εποχή.

Ο Γκάγιετι έφτιαχνε το χαρτί υγείας του από ίνες στελεχών των φύλλων ενός είδους μπανάνας στις Φιλιππίνες. Μάλιστα ψέκαζε τα φύλλα χαρτιού με αλόη για να τα αποστειρώνει και να τα δίνει μία ευχάριστη μυρουδιά. Τα πουλούσε ως φαρμακευτικά προϊόντα.

Αρχικά δεν είχε μεγάλες πωλήσεις. Οι Αμερικανοί είχαν συνηθίσει να χρησιμοποιούν στην τουαλέτα κομμάτια από άχρηστες εφημερίδες και περιοδικά. Έτσι δεν ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν για κάτι το οποίο μέχρι τότε ήταν δωρεάν.

Όμως, στη δεκαετία του 1870 αυτή η νοοτροπία άρχισε να αλλάζει και σε πολλά αμερικανικά σπίτια μπήκε για πρώτη φορά το χαρτί υγείας. Σε αυτό βοήθησε και η μεγάλη πτώση της τιμής του καθώς εμφανίστηκαν στην αγορά και άλλα χαρτιά παρόμοια με του Γκάγιετι. Την ίδια περίοδο, το χαρτί υγείας διατέθηκε για πρώτη φορά και στη δυτική Ευρώπη.

Στα τέλη του 19ου αιώνα κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στη διεθνή αγορά χαρτί υγείας φτιαγμένο από δέντρα.

Ο “πατέρας” του ρολού χαρτιού υγείας

Το 1887 ο Σεθ Ουίλερ (Seth Wheeler), ένας άλλος Αμερικανός στη Νέα Υόρκη, κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το ρολό πεπλατυσμένου χαρτιού υγείας με φύλλα που σχίζονταν γιατί είχαν μικρές τρύπες.

Με το τρόπο αυτό, ο χειριστής μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον ακριβή αριθμό φύλλων που χρειαζόταν για να κάνει τη δουλειά του.

Το ρολό χαρτιού υγείας όπως το σχεδίασε ο Ουίλερ είναι ίδιο με αυτό που χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα. Μάλιστα, πρώτος αυτός σκέφτηκε να τοποθετείται μέσα σ’ ένα περιστρεφόμενο καρούλι καρφωμένο στον τοίχο δίπλα στην τουαλέτα.

Όμως, ο Αμερικανός “πατέρας” του ρολού χαρτιού υγείας δεν έμεινε μόνο σε αυτό. Είναι και ο εφευρέτης της θήκης για πολλά χαρτιά υγείας, που αντικαθιστούσε αυτόματα ένα ρολό που είχε τελειώσει με καινούργιο.

Η αυτοματοποιημένη τροφοδοσία του χαρτιού υγείας είναι κάτι που χρησιμοποιείται σήμερα σε πολλές δημόσιες τουαλέτες σε όλο τον κόσμο.

Ο Σεθ Ουίλερ επίσης εφηύρε τη διαδικασία παραγωγής διακοσμητικού και αρωματικού χαρτιού υγείας με μοτίβο διαμαντιών. Μέχρι σήμερα αυτό αντιγράφεται από εταιρείες που παράγουν ακριβό χαρτί υγείας!