Ποιος ήταν ο πραγματικός Αστραπόγιαννος της ταινίας; Ο θρυλικός ήρωας, το χωριό και το σπίτι που γεννήθηκε

Λίγο πολύ, όλοι γνωρίζουμε τον κινηματογραφικό «Αστραπόγιαννο» της Φίνος Φιλμ, το 1971.  Ο Γιάννος, ύστερα από χρόνια στον πόλεμο επιστρέφει στη γενέτειρά του με σκοπό να αφοσιωθεί στο σπίτι του και στο βιος του.

«Σε ποια χτήματα, γιε μου;» του αντιγυρίζει η μητέρα του. «Ο τοπικός κοτσάμπασης αγόρασε όλα τα κτήματα από τον Αγά που αποχώρησε».

Ήταν έτσι όμως τα πράγματα;

Ο πραγματικός Αστραπόγιαννος καταγόταν από ένα χωριό της Ρούμελης, την Αγία Ευθυμία, κάπου ανάμεσα στην Άμφισσα και την Ιτέα. Και το σημαντικότερο, έδρασε στην προεπαναστατική περίοδο, όπως το μαρτυρά και η λαϊκή παράδοση, αλλά και οι μαρτυρίες των προγόνων του στον γενέθλιο τόπο του. Έδρασε κάπου ανάμεσα στο 1760 με 1780 και βρήκε ηρωικό θάνατο.

Για τον θρυλικό Αστραπόγιαννο έχει γράψει και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ένα μακροσκελές ποίημα 310 στίχων. Στο εισαγωγικό του σημείωμα μας πληροφορεί ότι «Κατήγετο ο Αστραπόγιαννος εκ του χωρίου της Αγίας Ευθυμίας και ήκμασε περί τα μέσα του παρελθόντος αιώνος…». 

Το ποίημα γράφτηκε γύρω στα 1860 οπότε εννοεί το 18^ου αιώνα, περί το 1760.

Λεπτομέρειες για την ηρωική δράση τού Αστραπόγιαννου αλλά και τις συνθήκες τού θανάτου του δεν έχουμε πολλές. Συγκεχυμένες πληροφορίες που φλερτάρουν με τα όρια του θρύλου, όπως άλλωστε συμβαίνει πάντα με τέτοιες φυσιογνωμίες. Την ένδοξη δράση του όμως τραγούδησε η δημοτική ποίηση.

Τον Αστραπόγιαννο, λένε οι πληροφορίες, όταν πια ανέλαβε αρχηγός δικής του ένοπλης ομάδας, δεν κατάφερε ποτέ να τον γονατίσει ο Δερβέναγας των Σαλώνων (Άμφισσα) Μίρτζας. Στα πλαίσια, τότε, μιας προσπάθειας συμφιλίωσης του παραχωρεί δικό του αρματολίκι.

Και μόνο όταν ο Μίρτζας βίασε μία γυναίκα από την επικράτεια του Αστραπόγιαννου ο ήρωας ξανάπιασε το μαχαίρι. Συνέλαβε και κατέσφαξε και τον Μίρτζα και όλους τους οπλοφόρους του.

Δημοτικό τραγούδι από τα βάθη των αιώνων έρχεται να μας υπενθυμίσει με γλαφυρότητα το περιστατικό:

Σε σένα Αστραπόγιαννε. Να ’ρθεις να φιληθούμε.

Και μη γυρεύεις πέλεκυ, να μη ζητάς ντουφέκι, 

συμπάθησέ με σου ’φταιξα κι άλλη φορά δεν βάνω

το πόδι μου στον τόπο σου και στο δικό σου χώμα.

Και συνεχίζει το τραγούδι:

Έλαβε ο ΓΙΑΝΝΟΣ τη γραφή και πάει και καρτεράει

στην άκρη του Γαλαξειδιού, μ’ εξήντα παλληκάρια.

Χαρακτηριστική είναι και η φιλία του Αστραπόγιαννου με το πρωτοπαλίκαρό του, τον Λαμπέτη. Επίσης χαρακτηριστική και η τελευταία μοιραία μάχη τους κατά των Τούρκων στα Παλάτια της Δωρίδος.

Ο Αστραπόγιαννος τραυματίστηκε θανάσιμα, ύστερα από προδοσία και την ύστατη στιγμή παρακάλεσε τον Λαμπέτη να τον σκοτώσει ώστε να μην πέσει σε χέρια Τούρκων και ατιμωθεί.

Τις τελευταίες αυτές στιγμές του ήρωα καταγράφει στο ποίημά του ο Βαλαωρίτης:

«Λαμπέτη, εδείλιασα!… Τα σώθικά μου / άσπλαχνο εθέρισε βόλι, πικρό.

Νεκρά στο σκάνδαλο τα δάχτυλά μου / βλέπεις, επάγωσαν… Δώσ’ μου νερό…

Και πιο κάτω

Μόχτα κι επλάκωσαν σαν άγριοι σκύλοι / για το κεφάλι μου… Τί καρτερείς;…

Φορτώσου τ’ άρματα, το καριοφίλι / κόψε με γρήγορα… μη μ’ αρνηθείς.

Οι κάτοικοι της γενέτειρας του Αστραπόγιαννου, έπειτα από αγόγγυστες προσπάθειες κι ανάμεσα από αμφιλεγόμενα και διφορούμενα στοιχεία, κατάφεραν να αποδείξουν πως το πραγματικό όνομα του ήρωα ήταν Γιάννος Δημητρίου.

Μάλιστα το πατρικό του σπίτι στην Αγία Ευθυμία διασώζεται και με την αρωγή των τοπικών αρχών συντηρείται. Τοποθετήθηκε μάλιστα και αναμνηστική πλάκα για να θυμίζει για πάντα την ηρωική φυσιογνωμία του.

Η Λαμπέτη

Το όνομα από το πρωτοπαλίκαρο του ήρωα, από το ποίημα του Βαλαωρίτη, Λαμπέτη, βάφτισε καλλιτεχνικά και τη γνωστή μας ηθοποιό. Τη νεαρή Έλλη Λούκου πριν δώσει στη δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, ο θείος της την παρότρυνε να αλλάξει το επώνυμό της.

Το πραγματικό της όνομα «Λούκου» δεν ηχούσε και πολύ θεατρικό στ’ αυτιά του. Έτσι, από το ποίημα δανείστηκε το όνομα του πρωτοπαλίκαρου και εγεννήθη η Ελλη Λαμπέτη.

Η ταινία

Για τον Αστραπόγιαννο έχουν γράψει ακόμη ένα μυθιστόρημα ο Γ. Τσουκαλάς στο μεσοπόλεμο, αλλά και ο Πέτρος Μακεδών. Ο Μακεδόνας είναι και ο σεναριογράφος της γνωστής μας ταινίας του 1970 με το βιβλίο του να αποτελεί την πρώτη ύλη.

Όσον αφορά στην ταινία του Νίκου Τζήμα ο χρόνος και ο τόπος της ταινίας είναι συγκεχυμένος. Τοποθετούνται στην περίοδο, αορίστως, μετά την επανάσταση, και μάλλον σε μια περίοδο που εκτείνεται από το 1880 ως το 1910.

Ο κινηματογραφικός Αστραπόγιαννος αφού αντιμετωπίζει την αυταρχικότητα και τις αδικίες του Έλληνα πια δυνάστη κοτζαμπάση, βγαίνει και πάλι στο βουνό. Συναντά τους παλιούς συντρόφους που ποτέ δεν παρέδωσαν τα όπλα και σχηματίζουν ληστρική ομάδα.

Από εκεί κι έπειτα η ταινία παίρνει μια απόχρωση σαφέστατα ταξικής και πολιτικής εν γένει αντιπαλότητας, αλλά και ερωτικής ίντριγκας. Προσπαθεί να λειτουργήσει υπαινικτικά προς το καθεστώς της επταετίας.

Ο Αστροπόγιαννος ληστεύει λυσσαλέα τους πλούσιους για να τα δίνει στους φτωχούς, ερωτεύεται την κόρη  του τοπικού άρχοντα, δολοφονεί τον γιο του και τέλος χάνει και την αγαπημένη του από το ίδιο το μαχαίρι του άρχοντα.

Λειτουργεί πια ατομικά, σ’ ένα δικό του αξιακό σύμπαν. Ένας μοναχικός λύκος,  σ΄έναν ανελέητο αγώνα εκδίκησης και αυτοκαταστροφής, χάνοντας και τον ιδεολογικό του χαρακτήρα αλλά κυρίως τον πατριωτικό του χαρακτήρα- ως του σημείου να τον απαρνηθεί και η ίδια του η μάνα.

Ωστόσο, παρά τα φωτεινά καρέ της Φίνος Φιλμ και την λαμπράδα των πρωταγωνιστών, μένουμε στην πραγματική ηρωική φυσιογνωμία. Στον  Αστραπόγιαννο που έδωσε τον δικό του αγώνα προς τη μεγάλη επανάσταση και τον ξεσηκωμό των Ελλήνων.

Στο βίντεο που ακολουθεί βλέπουμε το πορτραίτο του πραγματικού Αστραπόγιαννου και τις διαφορές του από τον αντίστοιχο κινηματογραφικό, όπως εκείνος σκιαγραφήθηκε στην ταινία.