Η εκτέλεση της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη στα Δεκεμβριανά. Η διαγραφή της από το Σωματείο Ελλήνων ηθοποιών και η δίκη των δολοφόνων της. Βίντεο με μαρτυρίες

Η Ελένη Παπαδάκη υπήρξε από τις σημαντικότερες ηθοποιούς του ελληνικού θεάτρου και βρήκε φρικτό θάνατο κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών από μέλη της οργάνωσης ΟΠΛΑ. Ο θάνατός της αποτελεί μελανό σημείο της νεότερης ιστορίας. Η πρόσφατη αντίδραση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών να μην δοθεί το όνομα της σε μια από τις σκηνές του Εθνικού Θεάτρου, έφερε την υπόθεση στο προσκήνιο.

Η Ελένη Παπαδάκη υπήρξε γόνος πλούσιας οικογένειας. Ήταν εγγονή του καθηγητή Πανεπιστημίου Στυλιανού Κωνσταντινίδη. Αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και ολοκλήρωσε σπουδές Φιλολογίας. Στράφηκε από πολύ νωρίς στη δραματική τέχνη παρά την αντίδραση που συνάντησε από το οικογενειακό της περιβάλλον. Μιλούσε άπταιστα τέσσερις ξένες γλώσσες ενώ είχε τελειοποιήσει τα αρχαία ελληνικά για να μπορεί να διαβάζει τους τραγικούς από το πρωτότυπο. Σε ηλικία 17 ετών εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης του Σπύρου Μελά, στην παράσταση “Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα” του Λουίτζι Πιραντέλλο. Η ερμηνεία της την καθιέρωσε αμέσως ως πρωταγωνίστρια.

Κατηγορήθηκε για αντεθνική δράση

Μετά την Κατοχή η Ελένη Παπαδάκη κατηγορήθηκε για αντεθνική δράση, κυρίως για τη υποτιθέμενη σχέση της με τον κατοχικό πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη. Η σχέση τους αμφισβητήθηκε, καθώς ο Ράλλης ήταν παντρεμένος και εκείνη διατηρούσε επίσημα άλλο δεσμό. Οι φίλοι και η οικογένεια της  υποστήριζαν ότι χρησιμοποιούσε την γνωριμία με τον κατοχικό πρωθυπουργό για να σώσει πατριώτες. Λίγο πριν από την απελευθέρωση άγνωστοι πέταξαν προκηρύξεις με μηνύματα στο σπίτι της, που έγραφαν “θα πεθάνεις”, “λίγες είναι οι ώρες σου”, “θα πληρώσεις”.

Στις 20 Οκτωβρίου 1944, το ΔΣ του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ) υπό την ηγεσία του Αιμίλιου Βεάκη συνέταξε μια λίστα με τίτλο “οι προδόται ηθοποιοί”. Σε αυτήν οι εκπρόσωποι του σωματείου συμπεριελάμβαναν ονόματα συναδέλφων τους οποίους κατηγορούσαν για συνεργασία με τον κατακτητή. Αυτοί οι ηθοποιοί δεν θα είχαν δικαίωμα να εργαστούν ξανά στο Εθνικό Θέατρο. Στη λίστα είχαν γράψει και το όνομα της Ελένης Παπαδάκη. Η Γενική Συνέλευση του ΣΕΗ αποφάσισε τη διαγραφή της από το σωματείο, με το επιχείρημα ότι διατηρούσε σχέση με τον κατοχικό πρωθυπουργό, αλλά και με έναν αξιωματικό των Ναζί.

Η σύλληψη και η εκτέλεση 

Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών στις 21 Δεκεμβρίου 1944 η Ελένη Παπαδάκη συνελήφθη αιφνιδιαστικά από άνδρες της Λαϊκής Πολιτοφυλακής μέσα στο σπίτι του φίλου και συναδέλφου της Δημήτρη Μυράτ στα Πατήσια. Την διαταγή φέρεται να είχε δώσει ο νεαρός αρχηγός της ΟΠΛΑ της περιοχής, καπετάν Ορέστης. Η Παπαδάκη οδηγήθηκε στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ, όπου την προπηλάκισαν και την έγδυσαν με τη βία. Κατόπιν ο Ορέστης έδωσε εντολή να την εκτελέσουν. Δολοφονήθηκε με μία σφαίρα στον αυχένα από τον Βλάσση Μακαρώνα.

Η οικογένεια της την έψαχνε απεγνωσμένα για πολύ καιρό χωρίς αποτέλεσμα. Τελικά ένα μήνα αργότερα, στις 26 Ιανουαρίου, μετά από εκταφή πτωμάτων στον περίβολο της ΟΥΛΕΝ, βρέθηκε το πτώμα της και αναγνωρίστηκε. Η είδηση του θανάτου της συγκλόνισε και βύθισε στο πένθος τον καλλιτεχνικό κόσμο.

Η δίκη των δολοφόνων της

Την δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη ανέλαβε να ερευνήσει ο ΕΛΑΣίτης λοχαγός Νίκος Ανδρικίδης και να αποκαλύψει τους ενόχους. Μετά από ανακρίσεις συνελήφθησαν ο διοικητής της πολιτοφυλακής Ορέστης, ο υποδιοικητής και ο βοηθός του. Και οι τρεις κρίθηκαν ένοχοι από το ανταρτοδικείο, που έκρινε ότι είχαν στρατολογηθεί από ξένη μυστική υπηρεσία, την Ιντέλιτζενς Σέρβις και με εντολή της σκότωσαν την Ελένη Παπαδάκη, προκειμένου να συκοφαντηθεί το ΕΑΜ.

Στη δίκη ο Μακαρώνας κατέθεσε:

 «Μάλιστα εγώ τη σκότωσα, μου δώσανε να τη χτυπήσω με το τσεκούρι . Δεν μπόρεσα και τη σκότωσα με το πιστόλι. Δε θυμάμαι πόσες σφαίρες τις έριξα. Μια ή δυο…Την εκτέλεση αυτή την έκανα γιατί με απείλησε και με εξανάγκασε ο Ορέστης”.  Ο υπεύθυνος της δολοφονίας καπετάν Ορέστης εκτελέστηκε δημόσια στην πλατεία Κολιάτσου. Ο φυσικός αυτουργός της εκτέλεσης Βλάσης Μακαρωνάς εκτελέστηκε το 1948.

Σύμφωνα με τον βιογράφο της ηθοποιού Πολύβιο Μαρσάν, ο κύριος λόγος της δολοφονίας της Παπαδάκη ήταν ο συναδελφικός φθόνος. Μάλιστα η οικογένεια της ηθοποιού υπέβαλλε μήνυση κατά των συναδέλφων της του ΣΕΗ. Η εγκληματική ενέργεια της δολοφονίας της καταγγέλθηκε αργότερα και από το ΚΚΕ, δια στόματος Νίκου Ζαχαριάδη. Στην 12η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος αναγνώρισε την εκτέλεση ως “υπερβασία” και την καταδίκασε.

Η Μηχανή του Χρόνου είχε παρουσιάσει την υπόθεση της δολοφονίας της Ελένης Παπαδάκη στην έρευνα για τα Δεκεμβριανά.

Δείτε στο βίντεο να μιλούν ο δημοσιογράφος – ιστορικός ερευνητής Γιώργος Λεονταρίτης, ο καθηγητής ιστορίας Γιώργος Μαργαρίτης, η θεατρολόγος Μαίρη Καπή, ο αντιστασιακός Σταύρος Αβδούλος, ο Ελασίτης Κώστας Μαραγκουδάκης και ο Πρόεδρος του Πανελλαδικού Συνδέσμου Αγωνιστών Εαμικής Εθνικής Αντίστασης (ΠΣΑΕΕΑ) Στέλιος Ζαμάνος.

Ποια ήταν η Παπαδάκη

H πρώτη της εμφάνιση στο Εθνικό Θέατρο αποθεώθηκε. “Η σκηνή απέκτησε μίαν μεγάλην ηθοποιόν” έγραψε στην εφημερίδα Δημοκρατία ο Κωστής Μπαστιάς. Το 1926 παράλληλα Το ίδιο διακρίθηκε και ως Ηρωδιάς στη Σαλώμη του Όσκαρ Γουάιλντ και Ρίλκε βαν Έιντεν στο έργο του Λενορμάν “Ο χρόνος είναι όνειρο”. Τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με την Κυβέλη, τη Μαρίκα Κοτοπούλη, τον Αιμίλιο Βεάκη, τον Νίκο Δενδραμή και διακρινόταν σε όποιον ρόλο υποδυόταν.

Το 1931 συγκρότησε το δικό της θίασο ενώ παράλληλα πραγματοποίησε και τη μοναδική της εμφάνιση στον κινηματογράφο. Πρωταγωνίστησε στη βωβή ταινία του Ιωάννη Λούμου “Στέλλα Βιολάντη, η ψυχή του πόνου”, που βασιζόταν στο διήγημα του Γρηγόριου Ξενόπουλου Στέλλα Βιολάντη. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν την ικανοποίησε και αποφάσισε να αφιερωθεί στο θέατρο

Το 1932 προσλήφθηκε στο Εθνικό Θέατρο, όπου έγραψε χρυσές σελίδες με τις ερμηνείες της. Πρωταγωνίστησε σε αρχαίες τραγωδίες, κλασικά και σύγχρονα έργα, όπως στον «Οθέλο» του Σαίξπηρ και στον “Προσηλυτισμό του Καπετάν Μπρασμπάουντ”. Το έργο παίχτηκε για δεύτερη φορά το 1935, όταν το Εθνικό Θέατρο καθιέρωσε  την πρώτη σειρά επαναλήψεων 10 έργων. Η πρωταγωνίστρια του θιάσου που έπαιξε για πρώτη φορά το έργο το 1933 δεν ανήκε πια σε αυτόν και έτσι αναζήτησαν μία άλλη. Ήταν δύσκολο. Καμία από τις πρωταγωνίστριες δεν ήθελε να υποβληθεί στον κόπο της μελέτης του ρόλου, ούτε στα έξοδα του βεστιαρίου για 4 μόνο παραστάσεις που θα παιζόταν το έργο. Για την πρεμιέρα της παράστασης δεν υπήρχε ούτε διαφήμιση ούτε κριτική στις εφημερίδες καθώς αποτελούσε επανάληψη. Η Ελένη Παπαδάκη άρπαξε την ευκαιρία και ήταν αυτή που τελικά ενσάρκωσε τον κεντρικό ρόλο.

Ήταν μία ηθοποιός που ποτέ δεν περιφρονούσε ρόλους. Το 1938 όταν έγινε η διανομή της “Ζακυνθινής σερενάτας”, του Διονύση Ρώμα, όπου θα έπαιζαν η Παξινού, ο Δενδραμής, ο Μυράτ, ο Κατράκης, η Παπαδάκη ζήτησε να της δώσουν το σύντομο ρόλο μιας ιταλίδας πριμαντόνας που παρουσιάζεται για λίγα λεπτά και λέει δέκα μόνο φράσεις και αυτές στα ιταλικά. “Το τι κατάφερε να κάνει η Ελένη με αυτό το ρολάκι ούτε εγώ που το είχα γράψει δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ”, αναπολούσε 13 χρόνια αργότερα ο Διονύσης Ρώμας. “Κατάλαβα για πρώτη φορά πόσο φτωχά είναι τα έργα μας και πόσα χρωστάμε στους ευλογημένους από τη μοίρα εκτελεστές τους”, συμπλήρωνε.

Ο τελευταίος ρόλος

Ο τελευταίος της ρόλος επί σκηνής ήταν το Δεκέμβρη του 1943 στην Εκάβη. Ήταν ένας προσωπικός της θρίαμβος που υμνήθηκε ομόφωνα από την κριτική.

Ο Άγγελος Σικελιανός που δεν είχε ασχοληθεί ποτέ με θεατρική κριτική είχε γράψει τις εντυπώσεις του στο Ελεύθερον Βήμα. Τα ίδια λόγια μαζί με άλλα είχε επαναλάβει χρόνια αργότερα σε ένα άρθρο του στην Αγγλική Επιθεώρηση.

“Η καταπληκτική ερμηνεύτρια της Εκάβης μας σταμάτησε μπρος σε ένα γεγονός που πολύ λίγα όμοια του μπορούμε να απαντήσουμε όχι μόνο ανάμεσα μας μα και γενικά στην ιστορία ολόκληρη της ηθοποιίας. Να ιδούμε μια μεγάλη καλλιτέχνιδα σαν την Ελένη Παπαδάκη να υποταχθεί και να πειθαρχήσει απόλυτα κι ολόκληρη στο λόγο και το πνεύμα του έργου με τέτοια θρησκευτική ταπείνωση μπροστά στον ποιητή ώστε να μας αποκαλυφθεί αναπλασμένη σε ένα άλλο ανώτατο επίπεδο δημιουργικής της Αρετής”.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Κατίνα Παξινού. Γύρισε την τελευταία της ταινία ενώ είχε καρκίνο και έδωσε βαριά άρρωστη την τελευταία της παράσταση. Ένα ατελείωτο χειροκρότημα, ήταν το καλύτερο αντίο