Ποιοι ήταν οι “Ηρακλείδες του στέμματος” που εικονίζονται στο έμβλημα του βασιλιά Γεωργίου; Η σχέση με τους Γκλύξμπουργκ

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο «Άγριος Άνδρας ή Άνθρωπος» είναι μια μυθική φιγούρα και μοτίβο που εμφανίζεται στην τέχνη και τη λογοτεχνία της μεσαιωνικής και νεότερης Ευρώπης, που μοιάζει με τον σάτυρο ή το φαύνο της ελληνικής μυθολογίας και τον Σιλβάνο, τον θεό των δασών σύμφωνα με τους Ρωμαίους.

Φαίνεται ότι οι περιπτώσεις αυτές μαζί με παρόμοιες των μυθολογιών των Κελτών και των Βίκινγκς ενέπνευσαν συγγραφείς στην Ευρώπη του Μεσαίωνα να αναφέρουν στα έργα τους τον «Άγριο Άνθρωπο». Συνήθως είναι άνδρας αλλά δεν απουσιάζουν αναφορές και σε γυναίκες.

“Ο άγριος άνθρωπος”

Όπως υποδηλώνει το όνομα, το κύριο χαρακτηριστικό του «Άγριου Ανθρώπου» είναι η αγριότητά του. Οι πολιτισμένοι άνθρωποι θεωρούσαν τους «άγριους» ως όντα της ερημιάς, το αντίθετο του πολιτισμού. Άλλα χαρακτηριστικά αναπτύχθηκαν ή μετασχηματίστηκαν σε διαφορετικό πλαίσιο.

Ήδη από την αρχαιότητα το καθοριστικό χαρακτηριστικό της «αγριότητας» στον άνθρωπο ήταν η έντονη τριχοφυΐα.

Έτσι στην τέχνη, από τον 12ο αιώνα και μετά, οι «άγριοι» άνδρες απεικονίζονταν συνηθώς γυμνοί και τα σώματά τους καλυμμένα με τρίχες, εκτός από τα χέρια, τα πόδια, και το πρόσωπό τους πάνω από τα μακριά γένια τους. Το ίδιο ίσχυε για τις γυναίκες τους οι οποίες είχαν ακάλυπτα και τα στήθη τους.

Από τα τέλη του 15^ου αιώνα ο «Άγριος Άνδρας» έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στα γερμανικά κρατίδια. Υπήρχαν τοπικές γιορτές όπου άνδρες χόρευαν και τραγουδούσαν μεταμφιεσμένοι σε «αγρίους» φορώντας κλαδιά, χόρτα και φύλλα.

Σήμερα οι χοροί αυτοί έχουν επιβιώσει σ’ ένα χωριό της Βαυαρίας, το Όμπερστντορφ, όπου κάθε πέντε χρόνια δώδεκα άνδρες, όλοι τους από τις παλαιότερες οικογένειες του χωριού, συμμετέχουν στο «Χορό των Άγριων Ανδρών» (Wilde-Mändle-Tanz).

Τα κοστούμια είναι φτιαγμένα από βρύα, ενώ οι γενειάδες και το στεφάνι στα κεφάλια τους από φύλλα και κλαδιά έλατου. Χορεύουν στο ρυθμό των τυμπάνων και τραγουδούν ένα τελετουργικό τραγούδι, ενώ πίνουν από τις ξύλινες κούπες τους. Στο τέλος χτίζουν με τα σώματά τους μια πυραμίδα.

Διάσημοι Γερμανοί χαράκτες και ζωγράφοι της Αναγέννησης, όπως ο Μάρτιν Σκονγκάουερ (πέθανε το 1491) και τον Άλμπρεχτ Ντίρερ (1471-1528) κ.ά. χρησιμοποιούσαν συχνά στα έργα τους το μοτίβο του «Αγρίου Άνδρα-Ανθρώπου».

Σε θυρεούς

Το αποτέλεσμα ήταν αυτό να μπει ως σύμβολο σε θυρεούς Γερμανών φεουδαρχών ακόμη και μοναρχών. Μία από τις γερμανικές αυτές αριστοκρατικές οικογένειες ήταν ο οίκος των Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξμπουργκ. Μάλιστα ο θυρεός τους είχε δύο «Άγριους Άνδρες» που πλαισίωναν διάφορα μικρότερα σύμβολα μέσα σ’ ένα τετράγωνο σαν λάβαρο.

Το 1863 ο Φρειδερίκος Θ΄ , μέλος της οικογένειας των Γκλύξμπουργκ, έγινε βασιλιάς της Δανίας. Για το λόγο αυτό στο θυρεό της Δανίας προστέθηκαν οι δύο «Άγριοι Άνδρες» από το έμβλημα της οικογενείας του νέου βασιλιά.

Τον ίδιο χρόνο, ο 17χρονος Γεώργιος, δευτερότοκος γιος του Φρειδερίκου, έγινε βασιλιάς της Ελλάδας.

Μάλιστα, ο Γεώργιος έγινε βασιλιάς μερικούς μήνες πριν από τον ίδιο τον πατέρα του. Καθώς ανήκε σε διαφορετική δυναστεία από τον πρώτο βασιλιά της Ελλάδας, τον Όθωνα, ο Γεώργιος άλλαξε το επίσημο έμβλημα της χώρας και πρόσθεσε στοιχεία από τον θυρεό της οικογενείας του.

“Οι Ηρακλείς”

Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο ήταν οι δύο «Άγριοι Άνδρες» του οικόσημου των Γκλύξμπουργκ. Στο σημείο αυτό ο Γεώργιος ή πιο πιθανόν κάποιος σύμβουλος του σκέφθηκε να κάνει μία μικρή τροποποίηση.

Αντί για τη μορφή του «Αγρίου Άνδρα» μπήκε αυτή του Ηρακλή και έτσι «ελληνοποιήθηκε»

Το βασιλικό διάταγμα για το νέο θυρεό της Ελλάδας εκδόθηκε το Νοέμβριο του 1863 και έχει ως εξής:

«Τα εμ­βλήματα του Κράτους φέρουσι ισόπλευρον κυανούν θυρεόν, οξυνόμενον εις το μέσον της κάτω πλευράς και περιέχοντα τον Ελληνικόν σταυρόν αργυρόχρουν. Ο θυρεός, περιβεβλημένος του Τάγματος του Σωτήρος την ταινίαν, αφ’ ης ήρτηται το διάσημον, και φέρων κεκλεισμένον Βασιλικόν Στέμμα, εφ’ ου φαί­νεται σφαίρα σταυροφόρος και καμαρωτή, κρατείται αμφοτέρωθεν υπό δύο Ηρακλέων φυσικού χρώμα­τος. Κάτωθεν δε του θυρεού, επί ταινίας κυανής, εχούσης στενόν αργυρόχρουν περιθώριον, υπάρχει γεγραμμένον χρυσοίς γράμμασιν το εξής ρήμα: «ΙΣΧΥΣ ΜΟΥ Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ».

«Ηρακλείδες του στέμματος»

Στο διάταγμα αυτό οι δύο μορφές του Ηρακλή καταγράφονται με το πληθυντικό «Ηρακλείς». Ήταν τα ευκρινέστερα και πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του νέου θυρεού του ελληνικού βασιλείου. Μεταξύ 1863-1973 εμφανίζονταν στις κρατικές σφραγίδες, έγγραφα, νομίσματα, χαρτονομίσματα, μετάλλια, σημαίες κτλ.

Γρήγορα έγιναν σύμβολο της δυναστείας των Γκλύξμπουργκ και γενικότερα της βασιλείας στην Ελλάδα. Μάλιστα τον 20^ο αιώνα άρχισαν να τους αποκαλούν «Ηρακλείδες» αντί για «Ηρακλείς». Αυτό ήταν λάθος αφού «Ηρακλείδες» αποκαλούνταν οι γιοι του Ηρακλή, ενώ οι δύο μορφές στο θυρεό είναι του ιδίου του Ηρακλή.

Παρά ταύτα ο όρος επικράτησε κυρίως μέσω του αντιμοναρχικού τύπου.

Υπάρχουν πολλές αναφορές σε αυτό, κυρίως την περίοδο των Ιουλιανών (1965), σε πολιτικούς της Ένωσης Κέντρου ως «Ηρακλείδες του στέμματος» επειδή τάχθηκαν με τον Κωνσταντίνο και εναντίον του Γεωργίου Παπανδρέου.