Ποιο είναι το μοναδικό έργο τέχνης που υπάρχει στη Σελήνη; Πως έφθασε εκεί και ποια είναι η σημασία του

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι συνήθιζαν να αφήνουν στα ιερά ως αναθήματα στους θεούς ειδώλια με μορφές ανθρώπων ή ζωών.

Κάποιες φορές αυτά εκπροσωπούσαν νεκρούς συγγενείς τους. Η πανάρχαια αυτή συνήθεια αναβίωσε το 1971 στη Σελήνη όταν τοποθετήθηκε εκεί ένα αγαλματίδιο-ειδώλιο που εκπροσωπούσε όλους τους αστροναύτες και κοσμοναύτες που έχασαν τη ζωή τους, ενώ εκπαιδεύονταν για διαστημικά ταξίδια. Πρόκειται για το μοναδικό έργο τέχνης και μνημείο που υπάρχει εκεί μέχρι σήμερα.

Απόλλων 15

Στα τέλη Ιουλίου 1971 είχε προγραμματιστεί να γίνει η εκτόξευση της αποστολής «Απόλλων 15» για τη Σελήνη. Το πλήρωμα αποτελούνταν από τρεις αστροναύτες, τους Ντέιβιντ Σκοτ, Άλφρεντ Ουόρντεν και τον Τζέιμς Ίρουϊν. Αν όλα πήγαιναν καλά, το πλήρωμα αυτό θα ήταν το τέταρτο της ΝΑΣΑ που θα έκανε προσελήνωση.

Ο Σκοτ που ήταν αρχηγός της αποστολής λίγο πριν αυτή ξεκινήσει προσκλήθηκε σε κάποιο επίσημο δείπνο στη Νέα Υόρκη. Εκεί βρισκόταν και ο Βέλγος ζωγράφος και γλύπτης Πωλ βαν Χοέντονγκ (Paul Van Hoeydonck) που τότε εξέθετε έργα του στην αμερικανική μεγαλούπολη.

“Ο καλλιτέχνης του διαστήματος”

Από νέος, ο καλλιτέχνης αυτός είχε γοητευτεί από την απεραντοσύνη του διαστήματος και τις δυνατότητες για τα ταξίδια εκεί. Χρησιμοποιούσε διάφορα υλικό για να δημιουργήσει έργα τέχνης που αναφέρονταν στην αστρονομία και τις διαστημικές εξερευνήσεις.

Ο Σκοτ γνώρισε τον Χοέντονγκ και εντυπωσιάστηκε από το έργο του. Συμφώνησε να πάρει μαζί του ένα από τα γλυπτά του και να το άφηνε στη Σελήνη. Θα ήταν το πρώτο έργο τέχνης εκεί.

Καθώς η ΝΑΣΑ δεν θα συμφωνούσε σε κάτι τέτοιο, το γλυπτό θα έπρεπε να ήταν πολύ μικρό ώστε ο Σκοτ να το έπαιρνε κρυφά μαζί του στο διάστημα.

Γλυπτό για τη Σελήνη

Ο Χοέντονγκ συμφώνησε με τον Σκοτ να κατασκευάσει ένα αγαλματίδιο ύψους 8.9 εκατοστών από αλουμίνιο, μέταλλο που αντέχει στις περιβαλλοντικές συνθήκες στη Σελήνη. Ο Σκοτ του ζήτησε να απεικονίζει ένα αστροναύτη, αλλά χωρίς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά φύλου, φυλής και εθνικότητας.

Ο Χοέντονγκ δημιούργησε το αγαλματίδιο και το έδωσε στον Σκοτ. Το μέγεθος και το σχήμα του παραπέμπει σε αρχαίο ειδώλιο.

Σχηματικά μοιάζει με χοντροκομμένο κυκλαδικό ειδώλιο. Ο Σκοτ ενημέρωσε τον Τζέιμς Ίρουϊν, τον άλλο αστροναύτη που θα εργαζόταν μαζί του στην επιφάνεια της Σελήνης, καθώς ο Άλφρεντ Ουόρντεν θα ήταν συνέχεια μέσα στο σκάφος.

Αποφάσισαν τότε να τοποθετήσουν το αγαλματίδιο στη Σελήνη μαζί με μία πλάκα που έγραφε τα ονόματα έξι Αμερικανών αστροναυτών και οκτώ Σοβιετικών κοσμοναυτών που μέχρι το 1971 είχαν χάσει τη ζωή τους στη διάρκεια εκπαίδευσης για να πετάξουν στο διάστημα. Αργότερα πληροφορήθηκαν ότι υπήρχαν και άλλοι δύο Σοβιετικοί κοσμοναύτες που είχαν σκοτωθεί σε ατυχήματα, αλλά ο θάνατός τους δεν είχε γίνει γνωστός στη Δύση.

Το “πείραμα του Γαλιλαίου”

Στις 26 Ιουλίου 1971 εκτοξεύτηκε στο διάστημα ο «Απόλλων 15». Τέσσερις μέρες αργότερα έφθασε στη Σελήνη. Μεταξύ 30 Ιουλίου και 2 Αυγούστου 1971, ο Σκοτ με τον Ίρουϊν έκαναν διάφορα πειράματα και συνέλεξαν πετρώματα από την επιφάνεια.

Λίγο πριν οι δύο αστροναύτες αναχωρήσουν από τη Σελήνη, ο Σκοτ έκανε ένα πείραμα που βιντεοσκοπήθηκε και προβλήθηκε στις τηλεοράσεις όλου του κόσμου. Άφησε με το ένα χέρι του ένα σφυρί που ζύγιζε 1,32 κιλά και από το άλλο ένα φτερό γερακιού που ζύγιζε περίπου 30 γραμμάρια να πέσει από ύψος περίπου 1,6 m από την επιφάνεια της Σελήνης.

Τα δυο αντικείμενα λόγω της έλλειψης οξυγόνου έφθασαν ταυτόχρονα στη Σελήνη. Αυτό επιβεβαίωσε το πείραμα που λέγεται ότι έκανε ο Γαλιλαίος από τον Πύργο της Πίζας όπου αφήνοντας να πέσουν ελεύθερα διάφορα αντικείμενα απέδειξε πειραματικά ότι σώματα με διαφορετικές μάζες πέφτουν με την ίδια επιτάχυνση.

Ο “Πεσών Αστροναύτης”

Στη συνέχεια, και όταν σταμάτησε η βιντεοσκόπηση, ο Σκοτ άφησε στην επιφάνεια της Σελήνης το αγαλματίδιο μαζί με την πλάκα. Αυτό έγινε γρήγορα, δίχως να υπάρξει κάποιο είδος τελετής.

Ο Χοέντονγκ είχε ενσωματώσει το αγαλματίδιο σ’ ένα ακρυλικό μπλοκ ώστε να μπορεί να στέκει όρθιο στην επιφάνεια της Σελήνης. Όμως, το υλικό αυτό κινδύνευε να καεί κατά τη διάρκεια της πτήσης και έτσι ο Σκοτ το είχε αφαιρέσει. Το αποτέλεσμα ήταν να μη μπορεί να στήσει όρθιο το αγαλματίδιο στην επιφάνεια της Σελήνης.

Έτσι αυτό παρέμεινε πεσμένο, αποκτώντας το παρατσούκλι, «Πεσών Αστροναύτης».

Η αποκάλυψη

Σχεδόν ένα χρόνο μετά την επιστροφή τους στη Γη, οι δύο αστροναύτες αποκάλυψαν τι είχε κάνει ο Σκοτ, εν αγνοία όλων στη ΝΑΣΑ. Κανονικά θα έπρεπε να τιμωρηθούν γιατί παραβίασαν τους κανονισμούς παίρνοντας μαζί τους αντικείμενα που δεν προβλέπονταν.

Όμως, η είδηση ότι στη Σελήνη είχε τοποθετηθεί το πρώτο έργο τέχνης και μάλιστα στη μνήμη των αστροναυτών και κοσμοναυτών που θυσιάστηκαν ώστε να γίνουν πραγματικότητα τα διαστημικά ταξίδια προκάλεσε θετικό αντίκτυπο. Έτσι, η διοίκηση της ΝΑΣΑ, για λόγους δημοσίων σχέσεων δεν τιμώρησε τον Σκοτ και τον Ίρουϊν.

Η αντίδραση του καλλιτέχνη

Αργότερα, ο Χοέντονγκ αποκάλυψε ότι είχε συμφωνήσει με τον Σκοτ το αγαλματίδιό του να τιμούσε γενικά τον αγώνα του ανθρώπου να κατακτήσει το διάστημα. Δεν ήθελε αυτό να γίνει μνημείο αποκλειστικά για τους πεσόντες αστροναύτες.

Επίσης, η ΝΑΣΑ απαγόρευσε στον Χοέντονγκ να πουλήσει αντίγραφα του έργου του βάσει ενός αμερικανικού νόμου που απαγόρευε σε ιδιώτες να κερδίζουν χρήματα πουλώντας αντίγραφα αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Απόλλων».

Μόλις το 2019, όταν ο Χοέντονγκ ήταν 94 ετών, του επιτράπηκε να πουλήσει περιορισμένο αριθμό αντιγράφων του αγαλματιδίου του.

Οι αστροναύτες της αποστολής «Απόλλων 15» τελικά τιμωρήθηκαν για κάτι άλλο που είχαν κάνει στην αποστολή τους, αλλά όχι για το αγαλματίδιο του Χοέντονγκ.

Ταχυδρομικοί φάκελοι από τη Σελήνη!

Το 1972 αποκαλύφθηκε ότι εκτός απ’ αυτό είχαν πάρει μαζί τους στη Σελήνη παράτυπα και περίπου 400 ταχυδρομικούς φακέλους με το σήμα της αποστολής «Απόλλων 15». Οι αστροναύτες τα σφράγισαν λίγο πριν από την εκτόξευσή τους στο διάστημα στις 26 Ιουλίου 1971.

Στη συνέχεια τα σφράγισαν δεύτερη φορά στις 7 Αυγούστου 1971 πάνω στο αμερικανικό πολεμικό πλοίο «Οκινάουα» που τους είχε μαζέψει από τον Ειρηνικό μετά την επιστροφή τους στη Γη.

Οι ταχυδρομικοί αυτοί φάκελοι θα αποκτούσαν μεγάλη συλλεκτική αξία και οι αστροναύτες είχαν πληρωθεί 7000 δολάρια (περίπου 45.000 σε σημερινές τιμές) ο καθένας από ένα Γερμανό έμπορο φιλοτελικών ειδών για να του τα δώσουν.

Όταν το περιστατικό έγινε γνωστό, η αμερικανική κυβέρνηση κατέσχεσε τους φακέλους και οι τρεις αστροναύτες υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν τα χρήματα. Επιπλέον, τιμωρήθηκαν από τη ΝΑΣΑ αφού δεν πήραν μέρος ξανά σε αποστολή και μέχρι το τέλος της καριέρας τους είχαν εργασίες σε γραφεία.

Το 2014 ένας από τους ελάχιστους φακέλους του «Απόλλων 15» που δεν κατασχέθηκαν πωλήθηκε σε δημοπρασία για 55.000 δολάρια.

Το κυκλαδικό αγαλματίδιο στην αρχική εικόνα (αριστερά) είναι του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα. Πηγή: Wikipedia

Δείτε εδώ το βίντεο με τον Σκοτ να πραγματοποιεί στη Σελήνη το πείραμα με το σφυρί και το φτερό: