Ποιο διάσημο μουσείο της Αμερικής είναι πιστό αντίγραφο του Εθνικού Αρχαιολογικού στην Αθήνα. Η σχέση του με ένα 15χρονο αγόρι που πέθανε

Η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πηγές έμπνευσης για τους αρχιτέκτονες δυτικών χωρών στη σχεδίαση δημοσίων κτηρίων, κυρίως τον 19^ο αιώνα.

Έτσι σήμερα στα κέντρα των μεγάλων ευρωπαϊκών και αμερικανικών πόλεων υπάρχουν πολλά κτήρια που έχουν σχεδιαστεί ως αρχαίοι ελληνικοί ναοί ή έχουν στοιχεία από την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική. Μάλιστα, υπήρχε ολόκληρο κίνημα του νεοκλασικισμού που βασίστηκε στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Αντίθετα, η δημόσια αρχιτεκτονική της σύγχρονης Ελλάδας είχε ελάχιστη επίδραση στο εξωτερικό. Στην περίπτωσή της έχουμε κυρίως εισαγωγή προτύπων, και πολλές φορές απλό μιμητισμό.

Όμως, υπάρχει ένα κτήριο της νεότερης Ελλάδας που αντιγράφηκε εκτενώς στις Ηνωμένες Πολιτείες και το σχέδιο του υιοθετήθηκε σε πολλά από τα μεγάλα μουσεία της. Αυτό δεν οφείλεται τόσο στο πρωτοποριακό του σχέδιο, όσο στο θαυμασμό που είχε για το κτήριο αυτό ένα αγόρι που πέθανε πριν καν κλείσει τα 16 του χρόνια.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών

Το 1866 ξεκίνησε να χτίζεται στην Αθήνα το κτήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Το αρχικό του σχέδιο ήταν του Γερμανού αρχιτέκτονα Λούντβιχ Λάνγκε. Αυτό υπέστη τροποποιήσεις από τον Παναγή Κάλκο που ήταν ο κύριος αρχιτέκτονας του κτιρίου, καθώς και τους Αρμόδιο Βλάχο και Ερνέστο Τσίλλερ. Στον τελευταίο κυρίως οφείλεται η πρόσοψη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Το κτήριο ολοκληρώθηκε το 1889 και άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό. Ήταν ένα όμορφο και λιτό κτίσμα που ταίριαζε για κεντρικό μουσείο της πρωτεύουσας της μικρής και υπανάπτυκτης Ελλάδας των τελών του 19^ου αιώνα. Όμως, ποτέ δεν θα μπορούσαν να φανταστούν οι σχεδιαστές του ότι λίγα χρόνια αργότερα θα γινόταν το βασικό μοντέλο για τα κτήρια των μουσείων στις ΗΠΑ.

Η γέννηση του Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου

Δύο χρόνια μετά τη θεμελίωση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείο Αθηνών, το 1868, στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, η γυναίκα του Λήλαντ Στάνφορτ, Τζέιν, γέννησε το μοναδικό τους παιδί. Ο Στάνφορντ ήταν πολιτικός και ένας από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες στον κόσμο. Το μωρό πήρε το όνομα του πατέρα του, και έτσι έγινε γνωστό ως Λήλαντ Στάνφορντ ο νεότερος.

Η γέννησή του θεωρήθηκε θαύμα. Η Τζέιν ήταν σχεδόν 40 ετών όταν τον απέκτησε. Την εποχή εκείνη ελάχιστες γυναίκες γεννούσαν σε αυτή την ηλικία. Επιπλέον, ήταν παντρεμένη 18 χρόνια με τον Λήλαντ και δεν είχαν αποκτήσει ποτέ παιδί. Έτσι, η γέννηση του μικρού Λήλαντ έφερε μεγάλη ευτυχία στους Στάνφορντ.

Καθώς επρόκειτο για μία από τις πλουσιότερες οικογένειες των ΗΠΑ, το παιδί μεγάλωσε κυριολεκτικά στα πούπουλα! Όσο περνούσαν τα χρόνια, αναπτυσσόταν σ’ ένα όμορφο και έξυπνο παιδί, το οποίο καμάρωναν οι γονείς του.

Το ενδιαφέρον του για τις αρχαιότητες

Από μικρός ο Λήλαντ ο νεότερος έδειξε ενδιαφέρον για την ιστορία και την αρχαιολογία. Σε ευρωπαϊκές χώρες που επισκεπτόταν με τους γονείς του, συνήθιζε να πηγαίνει στα παλιατζίδικα και οίκους δημοπρασιών και να αγοράζει αρχαία αντικείμενα για τη συλλογή του. Στη συνέχεια τα μελετούσε, τα σχεδίαζε, και κατέγραφε την ιστορία τους.

Το 1883-1884 οι Στάνφορντ για άλλη μία φορά ταξίδευαν στην Ευρώπη με τον γιο τους. Υποτίθεται ότι έκαναν διακοπές, αλλά στην πραγματικότητα, ο 50χρονος Λήλαντ Στάνφορντ έκλεινε μεγάλες δουλειές με ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Στα τέλη του 1883, η οικογένεια βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Στάνφορντ συζητούσε με τον Σουλτάνο την κατασκευή μίας σιδηροδρομικής γραμμής, ενώ ο μικρός Λήλαντ, αγόρασε αρχαία αντικείμενα στο Μεγάλο Παζάρι.

Στην Αθήνα με τον Σλήμαν

Τον Ιανουάριο του 1884, οι Στάνφορντ από την Κωνσταντινούπολη πήγαν στην Αθήνα. Ο καιρός ήταν χειμωνιάτικος και χιόνιζε συνέχεια. Αυτό δεν απέτρεψε τον μικρό Λήλαντ να επισκεφθεί τις αρχαιότητες της πόλης που γνώριζε από τις μελέτες του.

Αυτό, όμως, που του έκανε ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση από τα αρχαία μνημεία της Αθήνας ήταν η γνωριμία του με τον Ερρίκο Σλήμαν που ζούσε στην Αθήνα. Ο Γερμανός αρχαιολόγος υπήρξε το ίνδαλμα του μικρού Αμερικανού. Το γεγονός ότι τον συνάντησε στην Αθήνα έκανε πραγματικότητα ένα μεγάλο όνειρα που είχε.

Ο Σλήμαν γνώρισε το Λήλαντ και σε Έλληνες αρχαιολόγους. Μάλιστα, αυτοί βοήθησαν τον Λήλαντ να ταυτοποίησει τις αρχαιότητες που είχε αγοράσει στην Τουρκία.

Ενθουσιάζεται με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο μικρός Λήλαντ επέστρεψε στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας όπου βρίσκονταν οι γονείς του και τους μίλησε με ενθουσιασμό για τη συνάντησή του με τον Σλήμαν και τους Έλληνες αρχαιολόγους. Όπως είπε, τους τελευταίους τους είχε συναντήσει στο κτήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Αν και δεν είχε ανοίξει ακόμη για το κοινό, η κτηριακή υποδομή είχε σχεδόν τελειώσει και οι αρχαιολόγοι εργάζονταν εκεί για να ετοιμάσουν τις μόνιμες εκθέσεις με τις αρχαιότητες.

Ο μικρός Λήλαντ είπε στους γονείς του, ότι το κτήριο αυτό ήταν το ομορφότερο στον κόσμο. Όταν θα μεγάλωνε, θα έφτιαχνε ένα ολόιδιο στην Αμερική όπου θα είχε τη δική του συλλογή με αρχαιότητες.

Ο Λήλαντ Στάνφορντ ο Πρεσβύτερος και η Τζέην ήταν χαρούμενοι με τον ενθουσιασμό του γιού τους για την Αθήνα και ιδιαίτερα για το κτήριο του νέου μουσείου.

Ένας αδόκητος θάνατος 

Στα μέσα Φεβρουαρίου 1884 η οικογένεια αναχώρησε από την Αθήνα για την Ιταλία ενώ ο μικρός Λήλαντ και η μητέρα του ήταν άρρωστοι. Θεωρήθηκε ότι είχαν κρυολογήσει από το ιδιαίτερα κρύο καιρό της Αθήνας. Όμως, στην περίπτωση του Λήλαντ ήταν τυφοειδής πυρετός, μια θανάσιμη ασθένεια εκείνη την εποχή.

Οι Στάνφορντ προσέλαβαν τους καλύτερους Ιταλούς γιατρούς που όμως δεν μπόρεσαν να σώσουν τον γιο τους. Ξεψύχησε στη Φλωρεντία στις 13 Μαρτίου 1884, δύο μήνες πριν κλείσει τα 16.

Όπως ήταν φυσικό, ο θάνατος του μικρού Λήλαντ βύθισε στο πένθος τους γονείς του. Όμως, μετά από μερικούς μήνες αποφάσισαν να κάνουν μία κίνηση που θα έκανε αθάνατη τη μνήμη του.

Πανεπιστήμιο «Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου»

Το 1885 έγιναν χορηγοί ενός νέου πανεπιστημίου των ΗΠΑ που πήρε το όνομα «Λήλαντ Στάνφορντ ο νεότερος». Σήμερα είναι γνωστό απλά ως Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.

Ο Λήλαντ ο πρεσβύτερος και η Τζέιν ήθελαν το πανεπιστήμιο αυτό να γίνει το καλύτερο στις ΗΠΑ. Για το λόγο αυτό έδωσαν τη μεγαλύτερη χορηγία που είχε δώσει ποτέ ιδιώτης σε ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ήταν 40 εκατομμύρια δολάρια ή 1.206.000.000 δολάρια με σημερινές τιμές.

Το 1891 ξεκίνησαν τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και ο πρώτος φοιτητής που εγγράφηκε εκεί ήταν ο Χέρμπερτ Χούβερ. Τρεις δεκαετίες αργότερα θα γινόταν Πρόεδρος των ΗΠΑ.

Μουσείο Τέχνης «Πανεπιστημίου Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου»

Ανάμεσα στα πρώτα κτήρια του πανεπιστημίου ήταν το μουσείο του, με την επωνυμία «Μουσείο Τέχνης Πανεπιστημίου Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου». Σε αυτό εκτέθηκαν τα λίγα αρχαία αντικείμενα που πρόλαβε να αποκτήσει ο μικρός Λήλαντ καθώς και αυτά των συλλογών των γονιών του.

Η Τζέιν Στάνφορντ που επέβλεπε την κατασκευή του κτηρίου ζήτησε να είναι πιστό αντίγραφο εκείνο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείο στην Αθήνα που τόσο είχε θαυμάσει ο γιος της. Οι Αμερικανοί αρχιτέκτονες διατύπωσαν αντιρρήσεις, αφού το σχέδιο του συγκεκριμένου κτηρίου δεν είχε καμία σχέση με τα αμερικανικά μουσεία εκείνης της εποχής.

Σε όλο τον 19^ο αιώνα τα μουσεία αυτά αντέγραφαν τεχνοτροπίες από την περίοδο του μεσαίωνα, όπως το γοτθικό ή το ρωμανικό στυλ και όχι τη νεοκλασική τεχνοτροπία όπως ήταν το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Όπως ήταν φυσικό, επικράτησε η γνώμη της Τζέιν αφού αυτή πλήρωνε.

Επιπλέον, ζήτησε από τους αρχιτέκτονες το κτήριο του μουσείου να είναι το πρώτο που θα τελείωνε στο χώρο της πανεπιστημιούπολης του Στάνφορντ. Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό εφικτό ήταν να κτιστεί με την πρωτοποριακή τεχνική του σκυροδέματος, αντί με το παραδοσιακό με τούβλα.

Όταν το 1894 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του Μουσείο Τέχνης του Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου, ήταν το πρώτο δημόσιο κτήριο στην Αμερική που χτίστηκε εξ’ ολοκλήρου από σκυρόδεμα και με στριφτές μεταλλικές ράβδους. Ως αποτέλεσμα αυτού του καινοτόμου υλικού, το κτίριο ολοκληρώθηκε στα δύο τρίτα του χρόνου και στο μισό κόστος αν είχε κατασκευαστεί με τούβλα.

Κριτική κατά του Μουσείου

Τα πρώτα χρόνια ασκήθηκε έντονη κριτική στο μουσείο. Ένας λόγος ήταν η χρήση σκυροδέματος στην κατασκευή του. Εκείνη την εποχή το υλικό αυτό θεωρούνταν «ευτελές και ανάξιο» για ένα μουσείο και ότι έπρεπε να χρησιμοποιείται μόνο για την κατασκευή εργοστασίων, γεφυρών και εργατικών κατοικιών.

Επίσης, το σχέδιο του θεωρήθηκε ότι δεν είχε καμία σχέση με τα μουσεία της Αμερικής. Όπως είδαμε, η έμπνευσή τους τότε ήταν από τεχνοτροπίες άσχετες με την Ελλάδα.

Μία περισσότερο αντικειμενική κριτική του μουσείου είχε να κάνει με τα εκθέματά του. Δεν είχαν ομοιογένεια αφού αντιπροσώπευαν τα διάφορα γούστα των μελών της οικογενείας του Στάνφορντ. Συμπεριλάμβαναν αρχαιότητες από Αίγυπτο, Ελλάδα, Ιταλία, Άπω Ανατολή, αλλά και τους πολιτισμούς της Αμερικής πριν από τον Κολόμβο.

Επίσης, υπήρχαν και πολλοί πίνακες της Αναγέννησης και του Μπαρόκ που είχε αγοράσει ο Λήλαντ Στάνφορντ ο πρεσβύτερος. Παρά ταύτα, ήταν τότε το μεγαλύτερο ιδιωτικό μουσείο στον κόσμο

Επίσης, αρνητική εντύπωση έκανε το πλήθος αντικειμένων των μελών της οικογένειας Στάνφορντ, όπως οικογενειακές φωτογραφίες, κειμήλια, δώρα συγγενών και φίλων. Στο κέντρο του μουσείου εκτίθονταν τα προσωπικά αντικείμενα του Λήλαντ, όπως παιχνίδια, ρούχα, βιβλία και σημειώσεις του για τα αντικείμενα της συλλογής του. Ήταν σαν ένα μνημείο για το νεκρό αγόρι παρά ένα μουσείο τέχνης.

Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι το μουσείο είχε γίνει προσωπική εμμονή της Τζέιν Στάνφορντ, που δεν σταμάτησε ποτέ να θρηνεί για το χαμένο της παιδί. Όταν πέθανε και ο άνδρας της, δημιούργησε μια ολόκληρη πτέρυγα στο μουσείο που ήταν αφιερωμένο σε αυτόν με προσωπικά του αντικείμενα. Αυτά δεν ήταν τόσο ιστορικής σημασίας όσο συναισθηματικής αξίας για την ίδια.

Ο σεισμός που δικαίωσε την κατασκευή

Μέχρι και τις αρχές του 20^ου αιώνα, το Μουσείο του Στάνφορντ θεωρείτο μία εκκεντρικότητα που οι ειδικοί δεν έδιναν ιδιαίτερη σημασία. Τότε συνέβη η μεγαλύτερη φυσική καταστροφή στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών που άλλαξε άρδην την άποψή τους για το μουσείο αυτό.

Στη διάρκεια του μεγάλου σεισμού του 1906 στην Καλιφόρνια που κατάστρεψε το Σαν Φρανσίσκο, το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ χτυπήθηκε ιδιαίτερα. Πολλά κτήρια του κατέρρευσαν. Όμως το κεντρικό τμήμα του μουσείο που είχε χτιστεί με σκυρόδεμα έμεινε άθικτο από το σεισμό. Κάποιες προσθήκες που είχαν γίνει αργότερα με τούβλα καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Διάσημοι αρχιτέκτονες και πολιτικοί μηχανικοί επαίνεσαν την προνοητικότητα της Τζέιν Στάνφορντ, που είχε πεθάνει ένα χρόνο πριν, να χρησιμοποιηθεί ενισχυμένο σκυρόδεμα στην κατασκευή του, με αποτέλεσμα να διατηρηθεί ο κεντρικός πυρήνας του μουσείου μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1906. Αυτή υπήρξε και η καλύτερη διαφήμιση για το Μουσείο Τέχνης του Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου.

Έτσι, στα χρόνια που ακολούθησαν, τα νέα μουσεία που χτίζονταν στην Αμερική αντέγραφαν το σχέδιο αυτού του μουσείου. Το ίδιο συνέβαινε για μεγάλα και γνωστά μουσεία που μετακόμιζαν σε νέες εγκαταστάσεις. Όμως, το αποτέλεσμα ήταν να αντιγράφουν το σχέδιο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου των Αθηνών.

Σήμερα, το μουσείο του Λήλαντ Στάνφορντ του νεότερου φέρει την επωνυμία «Iris & B. Gerald Cantor Center for Visual Arts at Stanford University».

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: Wikipedia