Ποιο αρχαίο ελληνικό έργο τέχνης απεικονίζει τις παλαιότερες σκηνές της Άλωσης της Τροίας και τον Δούρειο Ίππο;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο «Πίθος της Μυκόνου» είναι το πιο διάσημο αρχαίο τεχνούργημα που έχει βρεθεί στο ομώνυμο νησί.

Είναι ένα αγγείο, από εργαστήριο της Τήνου, τύπου «πιθαμφορέας» που χρονολογείται μεταξύ 675 και 650 π.Χ.

Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα χρονολογημένα αντικείμενα της Αρχαϊκής περιόδου που απεικονίζει τον Δούρειο Ίππο από τον Τρωικό πόλεμο.  Σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου.

Δούρειος Ίππος

Το αγγείο, ύψους 1.40 μέτρα, βρέθηκε στη Μύκονο το 1961 από έναν ντόπιο. Μέσα είχε ανθρώπινα οστά, κάτι που δείχνει ότι είχε χρησιμοποιηθεί για ταφή.

Ο “Πίθος της Μυκόνου” είναι διάσημος για τις ανάγλυφες σκηνές του που σχετίζονται με την άλωση της Τροίας.

Στο λαιμό του πίθου απεικονίζεται ο Δούρειος Ίππος ενώ βρίσκεται μέσα στην Τροία καθώς περιβάλλεται από επτά Έλληνες πολεμιστές. Στα πόδια του αλόγου διακρίνονται οι τροχοί που οι Τρώες έβαλαν προκειμένου να το σύρουν μέσα στην πόλη τους.

Άλλοι επτά πολεμιστές είναι ακόμη μέσα στο Δούρειο Ίππο, αφού τα κεφάλια τους φαίνονται από παράθυρα που μοιάζουν με φινιστρίνια. Δύο εικονίζονται να κρατούν στα χέρια τους ξίφη μέσα στα θηκάρια τους και ένας το κράνος του.

Δεν είναι ξεκάθαρο αν και αυτοί είναι έτοιμοι να κατέβουν από το ξύλινο άλογο για να ριχτούν στη μάχη εναντίον των Τρώων όπως οι επτά συμπολεμιστές τους. Πιο πιθανό είναι ότι ο καλλιτέχνης μας δείχνει τους ίδιους πολεμιστές όπως ήταν μέσα στον Δούρειο Ίππο πριν βγουν απ’ αυτό.

Πρόκειται δηλαδή για τους επτά Έλληνες πολεμιστές που διακρίνονται πάνοπλοι έξω από το ξύλινο άλογο.

Άλωση της Τροίας

Κάτω από τη σκηνή με το Δούρειο Ίππο υπάρχουν τρεις σειρές με μετόπες, καθεμία από τις οποίες έχει Έλληνες πολεμιστές που ετοιμάζονται να δώσουν μάχη.

Όπως και αυτοί που περιβάλλουν το τεράστιο άλογο απεικονίζονται με τυποποιημένο τρόπο. Τα κεφάλια και τα πόδια τους εμφανίζονται πίσω από στρογγυλεμένες ασπίδες και φέρουν δόρατα.

Ωστόσο, οι πολεμιστές στο κύριο σώμα του πίθου δεν φέρουν ασπίδες, πανοπλίες και κράνη. Εφορμούν με τα ξίφη τους σε γυναίκες και μικρά παιδιά. Οι γυναίκες έχουν πυκνά μαλλιά και εκφραστικά μάτια.

Στις περισσότερες περιπτώσεις κρατούν τα παιδιά τους στα χέρια και ικετεύουν με χειρονομίες προς τους Έλληνες να μην τους σφάξουν. Όμως οι ικεσίες είναι μάταιες καθώς οι πολεμιστές διαπερνούν με τα ξίφη τους τις μητέρες και τα παιδιά τους.

Οι σφαγές των γυναικόπαιδων

Από τις συνολικά 19 σκηνές από την άλωση της Τροίας στον «Πίθο της Μυκόνου» αρκετές έχουν ταυτοποιηθεί με συγκεκριμένα γεγονότα που είναι γνωστά από την Οδύσσεια και άλλες αρχαίες φιλολογικές πηγές. Για παράδειγμα, ο Νεοπτόλεμος, γιος του Αχιλλέα, που άρπαξε τον γιο του Έκτορα τον Αστυάνακτα από τη μητέρα του, την Ανδρομάχη, και τον σκότωσε πετώντας τον από τα τείχη της Τροίας.

Σε σκηνή του «Πίθου της Μυκόνου» βλέπουμε το σώμα του μικρού Αστυάνακτα καθώς πέφτει, να ακρωτηριάζεται και να αποκόπτεται το χέρι του.

Μία άλλη σκηνή δείχνει ένα πολεμιστή με μία γυναίκα με πολυτελή ενδυμασία. Αυτή δεν κρατά κάποιο παιδί, και ο πολεμιστής δεν τη χτυπά με το ξίφος του. Θεωρείται ότι η σκηνή αποτυπώνει τη συνάντηση του Μενελάου με την Ελένη. Αν και ο Μενέλαος ήταν αποφασισμένος να τη σκοτώσει μόλις οι Έλληνες έπαιρναν την Τροία, τον θάμπωσε η ομορφιά της. Έτσι την πήρε πίσω στη Σπάρτη ως γυναίκα του.

Καταδίκη του πολέμου;

Ο καλλιτέχνης του «Πίθου της Μυκόνου» επέλεξε να παρουσιάσει τη μάχη μέσα στην πόλη της Τροίας ως σφαγή των ανυπεράσπιστων γυναικών και παιδιών. Δεν φαίνεται να υπάρχουν καθόλου Τρώες πολεμιστές.

Η επιλογή του να βάλει ξεχωριστά τις σκηνές της σφαγής των γυναικών και των παιδιών και να τις συνδέσει με το στρατήγημα των Ελλήνων με το Δούρειο Ίππου χρησιμεύει ως ένας τρόπος να τραβήξει την προσοχή του θεατή στο ολοκαύτωμα της Τροίας.

Με τον τρόπο αυτό ξεχωρίζει τη σφαγή του αμάχου πληθυσμού μέσα στην πόλη από τις μάχες στην πρώτη γραμμή που είχαν προηγηθεί. Ο καλλιτέχνης προκαλεί τη συμπάθεια του θεατή για τα αθώα θύματα του πολέμου.

Κάποιοι μελετητές έχουν φθάσει στο σημείο να χαρακτηρίσουν τον «Πίθο της Μυκόνου» ως «καταδίκη του πολέμου» και να συγκρίνουν τις σκηνές του με αντίστοιχες της «Γκερνίκα» του Πικάσο. Είναι βέβαια απίθανο ο αρχαίος καλλιτέχνης να είχε αυτή την πρόθεση όταν φιλοτεχνούσε τις σκηνές του αγγείου.

Όμως, η ωμή απεικόνιση κυρίως της σφαγής των παιδιών της Τροίας δείχνει στο σύγχρονο θεατή του έργου τη βαρβαρότητα του πολέμου.