Ποια σχέση έχουν τα “τάλαρα” με το δολάριο και τη Γερμανία; Γιατί το 5δράχμο λεγόταν τάληρο;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το περίφημο τάληρο έχει μεγάλη, ενδιαφέρουσα ιστορία και κοινή αφετηρία με το δολάριο. Ακούγεται παράξενο αλλά έχει μια λογική εξήγηση που ξεκινά από την Κεντρική Ευρώπη, ταξιδεύει στην Αμερική και φθάνει στα ελληνικά νησιά της επαναστατικής περιόδου. Διαβάστε την ιστορία του που δείχνει τη δύναμη της οικονομίας αλλά και το παγκόσμιο αίτημα για αξιόπιστες συναλλαγές.

Το Θάλερ (Τhaler) ή Τάλερ (Taler) ήταν ένα από τα μεγάλα ασημένια νομίσματα που κόπηκαν σε διάφορα νομισματοκοπεία των πόλεων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της μοναρχίας των Αψβούργων στην Κεντρική Ευρώπη στη νεότερη εποχή.  Η λέξη είναι συντομογραφία του “Τζοακίμσθαλερ” (Joachimsthaler) που πήρε το όνομά του από την περιοχή Τζοακίμσθαλ της Βοημίας που διέθετε μεταλλεία αργύρου και τότε άνηκε στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Το πρώτο “τάληρο”

Εκεί το 1520 κόπηκε με τοπικό ασήμι το πρώτο νόμισμα της αξίας του «θάλερ» με διάμετρο περίπου 40 χιλιοστά και βάρος γύρω στα 30 γραμμάρια. Στη συνέχεια υπήρξαν πολλές αργυρές κοπές της ίδιας αξίας (δηλαδή με παρόμοιο βάρος και διάμετρο) σε πολλά άλλα νομισματοκοπεία της αυτοκρατορίας.

Tο 1566 τα νομισματοκοπεία της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ξεκίνησαν να κόβουν νομίσματα γνωστά ως “Ράιχσθαλερ” (Reichsthaler), τα οποία περιείχαν καθαρό ασήμι 25,984 γραμμαρίων. Αυτή η αξία υιοθετήθηκε πολύ γρήγορα από κράτη που είχαν στενή σχέση με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όπως η Αυστρία και πολλά γερμανικά κρατίδια.

Παράλληλα άρχιζαν να εμφανίζονται παρόμοιες κοπές και σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες εκτός της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως Γαλλία, Ισπανία, Ολλανδία και άλλες.

Από το “τάλερ” στο δολάριο

Αυτά τα νομίσματα είχαν την αξία του δικού τους συστήματος. Για παράδειγμα, στη Γαλλία ήταν το 1 Εκιού (Equ) και μετά την Επανάσταση τα 5 Φράγκα, στην Ισπανία 8 Ρεάλια κτλ. Όμως ακόμη και αυτά κυκλοφορούσαν σαν «τάλερ».

Τα ισπανικά 8 Ρεάλια κυκλοφορούσαν ευρύτατα στην Αμερική λόγω των ισπανικών αποικιών. Ακόμη και στη βόρεια Αμερική που οι σημαντικότερες αποικίες ήταν βρετανικές ή γαλλικές, οι ντόπιοι είχαν συνηθίσει να συναλλάσσονται με αυτά τα ισπανικά ασημένια νομίσματα. Όπως στην Ευρώπη έτσι και στην Αμερική ήταν γνωστά ως «τάλερ».

Μετά την Αμερικανική Επανάσταση και την ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών αποφασίστηκε να ξεκινήσει η έκδοση των πρώτων νομισμάτων της νέας χώρας. Στο μεγάλο ασημένιο νόμισμα που είχε παρόμοιο βάρος και διάμετρο με τα ισπανικό νόμισμα των οκτώ ρεαλίων δόθηκε το επίσημο όνομα dollar (δολάριο) που είναι παραφθορά του «thaler-taler» όπως τα πρόφεραν οι Βρετανοί άποικοι της βόρειας Αμερικής που αργότερα έγιναν Αμερικανοί υπήκοοι.

Έλληνες και τάλαρα

Οι Έλληνες την εποχή της Τουρκοκρατίας γνώρισαν τα διάφορα «τάλερ» των ευρωπαϊκών χωρών γιατί κυκλοφορούσαν ευρύτατα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς και Μέση Ανατολή). Ο κόσμος και ειδικά οι έμποροι προτιμούσαν να κάνουν τις συναλλαγές τους με αυτά τα μεγάλα και όμορφα ασημένια νομίσματα που ήταν εγγυημένα για την καθαρότητα του μετάλλου και για το βάρος τους.

Αντίθετα, εξαιτίας της διαχρονικής οικονομικής κρίσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τα αντίστοιχα ασημένια νομίσματα της νοθεύονταν συνέχεια με χαλκό και είχαν μικρότερο βάρος από το κανονικό.

Έτσι πριν από την Επανάσταση του 1821 αλλά και κατά τη διάρκειά της έχουμε πολλές αναφορές σε «τάλαρα». Αυτά ήταν τα ευρωπαϊκά «τάλερ» που έφερναν στις περιοχές των υπόδουλων Ελλήνων κυρίως έμποροι και ναυτικοί.

Από τα πιο δημοφιλή «τάλαρα» ήταν τα λεγόμενα «κολονάτα» και οι «Μαρίες Θηρασίες». Τα πρώτα ήταν τα 8 ισπανικά ρεάλια και πήραν τα παρατσούκλι τους από την παράσταση των Ηρακλείων Στηλών που κοσμούσαν πολλές από αυτές τις εκδόσεις. Οι «Μαρίες Θηρασίες» ήταν τα αυστριακά τάληρα με τη μορφή της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρασίας.

Οι περίφημες «στέρνες με τα τάλαρα» των καραβοκύρηδων στην Ύδρα, τις Σπέτσες και αλλού, είχαν σε μεγαλύτερο ποσοστό κοπές Ισπανίας και Αυστρίας και σε μικρότερο άλλων νομισματοκοπείων.

Από τότε ξεκίνησε να χρησιμοποιείται ο όρος «τάλαρα» γενικά για το χρήμα.

Στην ελεύθερη Ελλάδα

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας έκοψε τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα στην Αίγινα. Το μοναδικό ασημένιο, «ο Φοίνιξ», ήταν μικρότερο σε μέγεθος και βάρος σε σχέση με ένα «τάλαρο». Έτσι ακόμη και στην εποχή του ο όρος χρησιμοποιούνταν στην Ελλάδα για ξένα νομίσματα.

Δείτε εδώ

“Φοίνικες”. Τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα κόπηκαν στην Αίγινα επί Καποδίστρια. Τι συμβόλιζαν και ποιοι πληρώθηκαν πρώτοι

Όταν ανέλαβε βασιλιάς της Ελλάδας ο Βαυαρός πρίγκιπας Όθωνας, η Αντιβασιλεία που άσκησε πραγματική εξουσία μέχρι την ενηλικίωσή του το 1835 κατήργησε το καποδιστριακό νομισματικό σύστημα και το 1833 εισήγαγε τη «δραχμή».

Το μεγαλύτερο σε αξία ελληνικό ασημένιο νόμισμα ήταν οι 5 δραχμές (πεντάδραχμο). Αν και ήταν λίγο μικρότερο σε σχέση με τα ευρωπαϊκά τάλαρα, οι Έλληνες άρχισαν αμέσως να το αποκαλούν «τάλαρο» και «τάληρο».

Τα 5δράχμα του Όθωνα με χρονολογία 1833 είναι αρκετά κοινά αφού κόπηκαν σε τρία διαφορετικά νομισματοκοπεία (Παρίσι, Μόναχο και Αθήνα). Έτσι κυκλοφορούσαν ευρύτατα στην Ελλάδα και ο όρος χρησιμοποιούνταν κυρίως για να περιγράψουν αυτές τις κοπές.

Λατινική Ένωση

Στα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α΄, η Ελλάδα έγινε μέλος της «Λατινικής Ένωσης». Για το λόγο αυτό υποχρεώθηκε να προσαρμόσει το βάρος του μεγαλύτερου ασημένιου νομίσματός της σε αυτό των 5 φράγκων της Γαλλίας που διατηρούσαν ακόμη το βάρος του παλαιού Ράιχσθαλερ, δηλαδή περίπου 26 γραμμάρια. Στο πλαίσιο αυτό κόπηκαν πολλά 5δράχμα με χρονολογίες 1875 και 1876 με το πορτραίτο του Γεωργίου Α΄ που μπορούν να χαρακτηριστούν ως «κανονικά» τάλαρα.

Αυτά κυκλοφορούσαν για τα επόμενα πολλά χρόνια μέχρι και τις αρχές του 20 αιώνα.

Το τελευταίο ελληνικό νόμισμα κανονικής κυκλοφορίας με τα χαρακτηριστικά του «τάλαρου» είναι το πεντάδραχμο της Κρητικής Πολιτείας του 1901 με την προτομή του Ύπατου Αρμοστή, πρίγκιπα Γεωργίου. Το τελευταίο αντίστοιχο νόμισμα στην Ευρώπη είναι τα πέντε ελβετικά φράγκα του 1928, και διεθνώς το ασημένιο δολαρίου ΗΠΑ του 1935.

Ακόμη και σήμερα πολλές χώρες κόβουν μεγάλα ασημένια νομίσματα που μοιάζουν με τα παλιά «τάλαρα» αλλά προορίζονται για συλλέκτες και όχι για συναλλαγές.