Ποια ήταν η Γερακίνα που “κίνησε για να φέρει νερό”; Η τραγική ιστορία και η σύνδεση του τραγουδιού με τους εξόριστους

Η Γερακίνα πέθανε με τραγικό τρόπο σε νεαρή ηλικία όταν έπεσε μέσα σ’ ένα πηγάδι στην πατρίδα της, τη Νιγρίτα Σερρών. Όμως, χάρη σ’ ένα τραγούδι έγινε θρυλική στο πανελλήνιο. Ενάμιση αιώνα μετά το θάνατό της, η μνήμη της Γερακίνας παραμένει ζωντανή στη Νιγρίτα  

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η Γερακίνα

Το 1854 στην κωμόπολη της Νιγρίτας Σερρών, στην ακόμη τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, γεννήθηκε η Γερακίνη Ροκάνη. Η οικογένειά της ήταν φτωχή και ζούσε στην περιοχή «Τσακαλάδες». Μικρή ορφάνεψε από πατέρα, ο οποίος ίσως σκοτώθηκε από κεραυνό. Έτσι, έμεινε μόνο με τη μητέρα της.

Το 1870 η 16χρόνη Γερακίνα ήταν πολύ όμορφη. Παρά τη φτώχεια της, η μητέρα της φρόντιζε ώστε η κοπέλα να έχει καλλυντικά και βραχιόλια, αντικείμενα που την έκαναν ακόμη πιο όμορφη!

Πολλοί νέοι ήταν ερωτευμένοι με τη Γερακίνα. Όμως, λέγεται, ότι την καρδιά της είχε κερδίσει κάποιο νεαρό γειτονόπουλό της στους «Τσακαλάδες», ονόματι Τριαντάφυλλος Γκοστίνος.

Το ατύχημα

Το μεσημέρι της 6ης Αυγούστου του 1870 η Γερακίνα πήγε να φέρει νερό από το πηγάδι της γειτονιάς της, που ήταν γνωστό ως το «πηγάδι του Μαντζιούνη».

Το πηγάδι είχε χαμηλή περίφραξη από μερικές σανίδες. Αν και η Γερακίνα είχε πάρει πολλές φορές νερό από το πηγάδι, τη συγκεκριμένη μέρα έχασε την ισορροπία της και έπεσε μέσα. Φαίνεται ότι το ατύχημα συνέβη καθώς προσπαθούσε να σύρει τον κουβά μέσα από το πηγάδι.

Όταν έπεσε, η Γερακίνα έβγαλε μία δυνατή κραυγή που κινητοποίησε τους γείτονές της. Ένας από αυτούς ήταν και ο Τριαντάφυλλος. Για να σώσει την αγαπημένη του, κατέβηκε με σχοινί μέσα στο πηγάδι. Ήταν επικίνδυνη προσπάθεια και λέγεται ότι τραυματίστηκε. Τελικά ανέσυρε νεκρή τη Γερακίνα.

Ο ίδιος πέθανε λίγους μήνες αργότερα από τον καημό του που την είχε χάσει.

Το τραγούδι «Κίνησε η Γερακίνα»

Ο θάνατος της Γερακίνας συγκλόνισε την τοπική κοινωνία της Νιγρίτας. Την εποχή εκείνη, τέτοια τραγικά συμβάντα απαθανατίζονταν σε δημοτικά τραγούδια. Έτσι, κάποια χρόνια αργότερα βγήκε ένα δημοτικό για τη Γερακίνα.

Ξεκινούσε με το στίχο «Κίνησε η Γερακίνα, κρύο νερό να φέρει». Παρά το γεγονός ότι αναφερόταν σ’ ένα τραγικό συμβάν, είχε εύθυμο σκοπό. Επιπλέον, δεν μιλούσε για το θάνατο της Γερακίνας.

Μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το συγκεκριμένο τραγούδι παρέμενε γνωστό μόνο στη Νιγρίτα και άλλα μέρη της κεντρικής Μακεδονίας.

Το 1948, η Γερακίνα έγινε πασίγνωστη μέσα από την κυκλοφορία του τραγουδιού της σε δύο δίσκους και με τροποποιημένους στίχους. Στον πρώτο δίσκο εκτελεστές του τραγουδιού ήταν η Δανάη Στρατηγοπούλου και ο Τώνης Μαρούδας (Columbia), ενώ στο δεύτερο ο Βασίλης Τσιτσάνης, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου και ο Πρόδρομος Τσαουσάκης (HMV His Masters Voice).

Τον επόμενο χρόνο, υπήρξε φωνογράφηση του τραγουδιού από τους Βασίλη Τσιτσάνη, Σοφία Βέμπο και Θ. Παβή (Odeon).

Η εκτέλεση του τραγουδιού από τους Δανάη Στρατηγοπούλου και Τώνια Μαρούδα έγινε στις 14 Ιουλίου 1948, δύο μόλις μέρες πριν από την αντίστοιχη του Βασίλη Τσιτσάνη.

Ορισμένοι μελετητές του ελληνικού τραγουδιού ισχυρίζονται ότι η μουσική ενορχήστρωση του τραγουδιού έγινε από τον Ιωσήφ Ριτσιάρδη και υπήρξε ηχογράφηση του τραγουδιού από τους Δανάη Στρατηγοπούλου και Τώνη Μαρούδα ήδη από το 1946.

Πάντως, στους δίσκους και των τριών εταιρειών που κυκλοφόρησαν το τραγούδι το 1948-1949, αναγράφεται ως αποκλειστικός δημιουργός του, ο Βασίλης Τσιτσάνης.

Ο ίδιος αναφέρει ότι έγραψε τους στίχους του τραγουδιού το 1937. Δανείστηκε μόνο την πρώτη φράση από το δημοτικό τραγούδι. Επίσης, συνέθεσε τη μουσική του ώστε να χορεύεται ως καλαματιανός αντί για τσάμικος, όπως ήταν το δημοτικό τραγούδι (βλ. Κώστα Χατζηδουλή, Βασίλης Τσιτσάνης, Αθήνα, 1979, σελίδα 154).

Το τραγούδι

Στο τραγούδι, αναφέρεται ότι η Γερακίνα πήγε να φέρει νερό και έπεσε μέσα στο πηγάδι. Ο αφηγητής είναι ο Τριαντάφυλλος, που υπόσχεται να την παντρευτεί όταν θα την έβγαζε από εκεί. Όπως και στο δημοτικό τραγούδι, δεν γίνεται καμία αναφορά στο θάνατό της Γερακίνας.

«Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

τα βραχιόλια της βροντούν.

Κίνησε η γερακίνα για νερό, ορέ κρύο να φέρει!

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

τα βραχιόλια της βροντούν.

τα βραχιόλια της βροντούν.

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

Κι έπεσε μες στο πηγάδι κι έβγαλε, ορέ φωνή μεγάλη!

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

τα βραχιόλια της βροντούν.

τα βραχιόλια της βροντούν.

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

Κι έτρεξε ο κόσμος όλος, κι έτρεξα, ορέ κι εγώ ο καημένος!

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

τα βραχιόλια της βροντούν.

τα βραχιόλια της βροντούν.

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

Γερακίνα θα σε βγάλω και γυναί -ορέ γυναίκα θα σε πάρω!

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

τα βραχιόλια της βροντούν

τα βραχιόλια της βροντούν.

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

Κι έριξε χρυσό κορδόνι και ορέ την έπιασα απ’ τη ζώνη!

Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ,

τα βραχιόλια της βροντούν»

Η σχέση των εξόριστων με τη «Γερακίνα»

Στην περίοδο του Εμφυλίου, το τραγούδι της «Γερακίνας» ήταν πολύ δημοφιλές στους κουμουνιστές που είχαν εξοριστεί στα ξερονήσια. Στις διάφορες μετακινήσεις τους φορούσαν χειροπέδες που τις είχαν ταυτίσει με τα βραχιόλια της Γερακίνας.

Από το 1948 και μετά, το τραγούδι ήταν τεράστιο σουξέ, και τραγουδιόταν από όλο τον κόσμο. Το ίδιο έκαναν και οι εξόριστοι κουμουνιστές στις μεταγωγές τους. Οι χωροφύλακες που τους συνόδευαν δεν τους εμπόδιζαν να το τραγουδούν, αφού οι στίχοι του δεν ήταν «ανατρεπτικοί». Κάθε φορά, όμως, που οι εξόριστοι έφθαναν στη στροφή τα βραχιόλια της βροντούν. Ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, ντουμ, κουνούσαν και χτυπούσαν τα χέρια τους που ήταν δεμένα με τις χειροπέδες.

Έτσι έκαναν θόρυβο σαν εκείνο των βραχιολιών της Γερακίνας στο τραγούδι!

Η μνήμη της Γερακίνας σήμερα. Τα “Γερακίνεια” της Νιγρίτας

Εκτός από το τραγούδι, το όνομα της Γερακίνας φέρει και ένας χορός βασισμένος στο τραγούδι της. Ενάμιση αιώνα μετά το τραγικό χαμό της κοπέλας, οι συμπολίτες της δεν τη ξεχνούν. Το όνομά της έχει δοθεί σε τοπικές γυναικείες παραδοσιακές ενδυμασίες, στο Λαογραφικό Μουσείο Νιγρίτας, σ’ ένα δρόμο της κωμόπολης και σ’ ένα άλλο των Σερρών.

Όμως η σημαντικότερη τιμή στη Γερακίνα είναι οι ετήσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις στα τέλη Αυγούστου στη Νιγρίτα που φέρουν το όνομά της, τα «Γερακίνεια». Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων αυτών γίνεται και αναπαράσταση του ατυχήματος και του θανάτου της Γερακίνας στο μοιραίο πηγάδι.