Ποια ήταν η Διοτίμα της Μαντινείας που δίδαξε στον Σωκράτη την έννοια του έρωτα; Σήμερα το όνομά της σχετίζεται με την ισότητα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η Διοτίμα της Μαντινείας αναφέρεται στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα ως μία ιέρεια ή προφήτισσα και σοφή γυναίκα που δίδαξε στον Σωκράτη τα μυστήρια του έρωτα ως πόθου και κίνητρο για το αληθινό και το ωραίο.

Ελάχιστα είναι γνωστά για τη Διοτίμα. Κάποιοι αμφισβητούν την ιστορικότητά της, αν και τα στοιχεία δείχνουν ότι μάλλον υπήρξε πραγματικό πρόσωπο.

Διοτίμα και έρωτας

Σύμφωνα με το πλατωνικό “Συμπόσιο” η Διοτίμα ήταν αυτή που έμαθε στον Σωκράτη ότι ο έρωτας ωθεί το άτομο να αναζητήσει την ομορφιά, πρώτα τη γήινη ομορφιά ή τα όμορφα σώματα. Στη συνέχεια, καθώς ένας εραστής μεγαλώνει σε σοφία, η ομορφιά που αναζητείται είναι πνευματική ή όμορφες ψυχές.

Για τη Διοτίμα, η πιο σωστή χρήση της αγάπης προς τους άλλους ανθρώπους είναι να κατευθύνει κανείς το μυαλό του στην αγάπη για τη σοφία ή τη φιλοσοφία. Έτσι η αρχαία αυτή Ελληνίδα από την Αρκαδία είναι η πηγή της έννοιας που σήμερα είναι γνωστή ως “πλατωνικός έρωτας”.

“Σοφή γυναίκα”

Ο Ξενοφών που ήταν σύγχρονος του Πλάτωνα επίσης αναφέρει τη Διοτίμα στο έργο του ως σοφή γυναίκα που δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι»).

Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για τη Διοτίμα. Αν και συνήθως αναφέρεται από πολλούς σύγχρονους μελετητές ως «ιέρεια» υπάρχουν και αυτοί που θεωρούν ότι ήταν προφήτισσα.

Χάρη στις μαντικές της ικανότητες, η Διοτίμα συνέβαλε στο να καθυστερήσει η εκδήλωση του μεγάλου λοιμού στην Αθήνα το 429 π.Χ. συμβουλεύοντας τους Αθηναίους να κάνουν θυσίες στους θεούς.

Το «Συμπόσιο» τοποθετείται χρονικά γύρω στο 440 π.Χ. κάτι που σημαίνει ότι η Διοτίμα ήταν ήδη από τότε γνωστή για τη σοφία της. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι η μόνη γυναίκα που συμμετέχει σε αυτό το πλατωνικό διάλογο.

Υπαρκτό πρόσωπο;

Από την εποχή της Αναγέννησης και μετά υπήρξαν μελετητές που ισχυρίζονταν ότι η Διοτίμα δεν υπήρξε ποτέ και ήταν ένα φανταστικό πρόσωπο που επινόησε ο Πλάτωνας.

Κάποιοι μελετητές του 19^ου και των αρχών του 20ου αιώνα θεωρούσαν ότι ο Πλάτωνας βάσισε τη Διοτίμα στην Ασπασία, τη σύντροφο του Περικλή που τον εντυπωσίασε με την εξυπνάδα και την ευγλωττία της.

Ωστόσο η θεωρία ότι η Διοτίμα της Μαντινείας υπήρξε ιστορική προσωπικότητα έχει κερδίσει έδαφος τα τελευταία χρόνια. Έτσι, η Μέρι Έλεν Ουέιθ, Καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Κλίβελαντ, έχει υποστηρίξει αυτή την άποψη με το λογικό επιχείρημα ότι στο «Συμπόσιο», η Διοτίμα εκφράζει ιδέες που είναι διαφορετικές από αυτές του Σωκράτη και του Πλάτωνα.

Ένα άλλο επιχείρημα για την ιστορικότητα της Διοτίμας είναι το γεγονός ότι ο πλατωνικός αυτός διάλογος συγγράφηκε γύρω στο 385 π.Χ., δηλαδή πολύ κοντά στην εποχή που έζησε η ίδια. Δεν αποκλείεται να ήταν ακόμη ζωντανή τότε.

Σύμβολο ισότητας των δύο φύλων

Θα πρέπει λοιπόν η Διοτίμα να ήταν αρκετά γνωστή στους Αθηναίους για να τη συμπεριλάβει ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιο». Άλλωστε και όλοι οι συμμετέχοντες σε αυτό ήταν ιστορικές προσωπικότητες.

Καθώς η Διοτίμα είναι η μόνη γυναίκα που συμμετείχε στο πλατωνικό «Συμπόσιο» το όνομά της στο σύγχρονο δυτικό κόσμο είναι δηλωτικό δράσεων για την ισότητα ανδρών και γυναικών αλλά και φιλοσοφικών, επιστημονικών και κοινωνικών αναζητήσεων. Το όνομά της έφερε επίσης παλαιότερα ένα γνωστό ελληνικό φιλοσοφικό περιοδικό και σήμερα περιοδικό που εκδίδεται στην Τρίπολη και καλύπτει θέματα ιστορίας, φιλοσοφίας, επιστήμης κ.ά.