Ποια είναι η “καταναγκαστική ανάκριση” στο εγχειρίδιο της CIA που μετατρέπει τους κρατούμενους σε “ζόμπι”. Την ίδια τακτική εφάρμοζε ο Στάλιν σε φυλακισμένους, αλλά και οι Κορεάτες σε αμερικανούς αιχμαλώτους

Του Μάικλ Κέριγκαν

Η πρόκληση φόβου αποτελούσε πάντα ακέραιο μέρος της διαδικασίας του βασανισμού όσο και η πρόκληση σωματικού πόνου. Ο φόβος χρησιμοποιείται από τους βασανιστές όχι σαν αυτοσκοπός, αλλά για την ικανοποίησή του να διαλύει την αυτοεκτίμηση του ατόμου και μαζί με αυτήν κάθε αξιακή αναφορά. Ακόμη πιο σημαντική από τον φυσικό φόβο του θανάτου είναι η ψυχολογική σύγχυση που δημιουργείται από την αβεβαιότητα της αναμονής.

Σύμφωνα με το “Εγχειρίδιο εκμετάλλευσης ανθρώπινου δυναμικού” της CIA, το οποίο ανακάλυψαν οι δημοσιογράφοι της “Baltimore Sun” το 1994 επικαλούμενοι τον νόμο ελευθερίας της πληροφόρησης, ο στόχος κάθε “καταναγκαστικής ανάκρισης” είναι να προκαλέσει “ψυχολογική οπισθοδρόμηση”. Το εγχειρίδιο εξηγεί ότι: “Οπισθοδρόμηση σημαίνει κατά βάση απώλεια αυτονομίας, επιστροφή σε ένα προηγούμενο συμπεριφορικό επίπεδο. Καθώς το άτομο οπισθοχωρεί, τα συσσωρευμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του αρχίζουν να αποδομούνται κατά αντίστροφη χρονολογική σειρά. Χάνει σιγά σιγά την ικανότητα να αναπτύσσει δημιουργικές δραστηριότητες, να αντιμετωπίζει περίπλοκες καταστάσεις, δύσκολες διαπροσωπικές σχέσεις ή απανωτές απογοητεύσεις”.

Ψυχολογικός πόλεμος, εικονικές δίκες και πλύση εγκεφάλου

Το είδος της “οπισθοδρόμησης” που περιγράφουν οι ειδικοί της CIA εξηγεί και τις περιπτώσεις, στις οποίες κάποιοι άνθρωποι ομολόγησαν, χωρίς να υποστούν σωματική βία, εγκλήματα για τα οποία αποδείχτηκαν αργότερα αθώοι. Σε μια σειρά από διαβόητες περιπτώσεις κακοδικίας στη Βρετανία της δεκαετίας του 1990, κλείστηκαν άτομα στη φυλακή με βάση τις δικές τους ομολογίες. Προφανώς, αυτές οι “ομολογίες” αποσπάστηκαν με τρομοκρατικές ανακριτικές μεθόδους, οι οποίες ωστόσο δύσκολα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν “βασανιστήρια”.

Επειδή οι κατηγορούμενοι είχαν υποστεί κακομεταχείριση για πολύ μικρό διάστημα, τα βρετανικά δικαστήρια δεν πίστεψαν τις μετέπειτα αναιρέσεις των καταθέσεών τους.

Πολύ πιο ανατριχιαστικό, και σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, ήταν τα εκατοντάδες θύματα τoυ Στάλιν, τα οποία ομολόγησαν φριχτά παραπτώματα σε εικονικές δίκες την δεκαετία του 1930. Πιο περίεργη  από όλες, ωστόσο, ήταν η περίπτωση των αμερικανών αιχμαλώτων πολέμου, οι οποίοι παρέλασαν στην Κορέα κατά τη διάρκεια του πολέμου μιλώντας σαν ζόμπι και απαγγέλοντας συνθήματα του κομμουνιστικού κόμματος, με τα οποία αναγνώριζαν τα “εγκλήματά τους κατά του λαού”.

Η ιδέα ότι το μυαλό ήταν περισσότερο μηχανισμός παρά οργανισμός ήταν ιδιαίτερα ελκυστική για τους ισχυρούς σε πολλά μέρη του κόσμου στα μισά του 20ου αιώνα.

Στις πρόσφατες δεκαετίες, παρά την τεράστια πρόοδο στην επιστήμη της “τεχνητής νοημοσύνης” έγινε σαφές ότι κι αν ακόμη θεωρήσουμε ότι το μυαλό του ανθρώπου είναι ένα είδος υπολογιστή, ο επαναπρογραμματισμός του είναι πρακτικά ανέφικτος.

Οι τεχνικές που συνδέονται συγκεκριμένα με την πλύση εγκεφάλου, η επαναληπτική απαγγελία συνθημάτων και οι ατέρμονες συνεδρίες “αυτοκριτικής” υπό την καθοδήγηση κάποιου κομισάριοιυ, ειδικά όταν τις συνόδευαν και κάποια άλλα είδη αποπροσανατολισμού, θα μπορούσαν σίγουρα να υποσκάψουν την ψυχολογική αυτονομία του θύματος. Τέτοιου είδους στρατηγικές μπορεί να είχαν και μόνιμα αποτελέσματα. Από τη στιγμή που θα πάθει κάποια ζημιά, η ανθρώπινη ψυχή δεν ανακάμπτει εύκολα.

Ψυχολογικός “βιασμός”

Όταν χρησιμοποιείται σαν μέσο βασανισμού, ο βιασμός ασκεί ταυτόχρονα σωματική και ψυχολογική βία. Η περίπτωση ενός πατέρα που υποχρεώθηκε από χιλιανούς ασφαλίτες να βιάσει τον ίδιο του τον γιο, περιλαμβάνει την καταρράκωση των βαθύτερων ενστίκτων.

Κάποιες άλλες σχετικές μορφές ψυχολογικής βίας μπορεί να είναι πιο εκλεπτυσμένες. Οι κρατούμενες στη φυλακή Άρμαγκ της Βόρειας Ιρλανδίας τη δεκαετία του 1980, έλεγαν πως όταν τις ανάγκαζαν να γδυθούν για να τις υποβάλλουν σε σωματική έρευνα, στην πραγματικότητα τους έκαναν ένα είδος ψυχολογικού βιασμού. Κέρδισαν τη στήριξη πολλών διεθνών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά το ότι οι Αρχές επέμεναν πως οι έρευνες ήταν απαραίτητες για λόγους ασφαλείας.

Μια έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας από την επαρχία Σαντούγκ της Κίνας κατήγγειλε ότι μια ομάδα νεαρών γυναικών αναγκάστηκε να επιτρέψει την εσωτερική εξέταση παρουσία ανδρών φρουρών που ζητωκραύγαζαν.

Από τις πιο παλιές τακτικές βασανισμού είναι ο εξαναγκασμός των θυμάτων να επιβάλλουν βασανιστήρια το ένα στο άλλο, με τεράστιο κόστος στις προσωπικές τους αξίες και στην αυτοεκτίμησή τους .

Ο κρατούμενος, τον οποίο δηλώνουν ότι οι κραυγές που ακούει από το διπλανό δωμάτιο είναι του πατέρα του ή κάποιου στενού φίλου ή συγγενή του, υποβάλλεται σε τρομαχτικό μαρτύριο. Η αδυναμία αντίδρασης την ώρα που υποφέρει κάποιος άλλος, μπορεί από μόνη της να είναι το ίδιο αρνητική με το σωματικό μαρτύριο.

Το Θιβετιανό Κέντρο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Δημοκρατίας δέχτηκε πολλές διαμαρτυρίες για παρόμοια βασανιστήρια από θιβετιανούς κρατούμενους που υποχρεώθηκαν από κινέζους αστυνομικούς να παρακολουθήσουν βίντεο με βασανιστήρια συντρόφων τους. Η δυσφορία ήταν ιδιαίτερα έντονη όταν το θύμα είναι βουδιστής μοναχός, άρα ισχυρό σύμβολο εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας.

Ο συμβολισμός έχει σημασία βέβαια τόσο για τους βασανιστές, όσα και για τα θύματά τους.

Όπως γράφει ο Τζέιμς Πέτιφερ στο βιβλίο του “Ο τουρκικός λαβύρινθος: ο Ατατούρκ και η Νέα Τουρκία“, όταν οι τούρκοι βασανιστές χρησιμοποιούσαν αναμμένα τσιγάρα για να σχεδιάσουν τα γράμματα TC, τα αρχικά της τουρκικής δημοκρατίας, επάνω στο δέρμα κούρδων κρατουμένων, δεν προκαλούσαν μόνο έντονο πόνο αλλά απηύθυναν και μια στοχευμένη ύβρη κατά της αποσχιστικής ιδεολογίας του λαού τους.

Πηγή: Βασανιστήρια, το έπος της ανθρώπινης κτηνωδίας, Μάικλ Κέριγκαν, εκδόσεις Γνώση.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Το βασανιστήριο που μετέτρεπε τους φυλακισμένους σε βασανιστές του εαυτού τους. Δεν άφηνε σημάδι, προκαλούσε μεγάλο πόνο και είχε πολύ μεγάλη διάρκεια