Ποια αρχαιοελληνική έκφραση ήταν αντίστοιχη της νεοελληνικής “άει στο διάολο”; Η σχέση της με τα “λευκά κοράκια”

Στη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων δεν υπήρχε διάβολος. Κατά συνέπεια, η έκφραση «άει/άι/άμε/άντε/πάγαινε στο διάολο» που χρησιμοποιείται κατά κόρον από τους σύγχρονους Έλληνες δεν θα σήμαινε τίποτα γι’ αυτούς.

Οι αντίστοιχες εκφράσεις τους ήταν «Βάλλ’ εις/ες κόρακας» ή «Έρρ’ εις/ες κόρακας» ή πιο απλά, «ες/εις τον κόρακα», δηλαδή «πάγαινε/άει/άι στον κόρακα». Όμως, γιατί το κοράκι θεωρούνταν τόσο φοβερό για τους αρχαίους, σε σημείο μάλιστα να πάρει τη θέση του ο διάβολος την εποχή του χριστιανισμού;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Αριστοφάνης και τα κοράκια

Η έκφραση αυτή ήταν σε χρήση ήδη από τον 5^ο αιώνα π. Χ. Είναι πιθανόν να ήταν ακόμη παλαιότερη αν όντως, όπως πιστεύουν πολλοί φιλόλογοι, αναφέρεται σ’ ένα αποσπασματικό στίχο του λυρικού ποιητή Αρχίλοχου που έζησε τον 7^ο αιώνα π. Χ.

Συχνά το «ες κόρακας» απαντάται στις κωμωδίες του Αριστοφάνη ως βρισιά ή κατάρα. Μέσω των έργων του η έκφραση υιοθετήθηκε από τους νεοέλληνες σε διάφορες παραλλαγές, με πιο γνωστή «να σε φάνε τα κοράκια». Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει η γενική εντύπωση ότι η αρχαιοελληνική βρισιά/κατάρα σήμαινε ακριβώς αυτό!

«Κόρακας» στη Θεσσαλία

Στην πραγματικότητα, η έκφραση δεν αναφέρεται στο κοράκι το πουλί, αλλά σε μία περιοχή στη Θεσσαλία που λεγόταν «Κόρακας/ες». Με τα χρόνια, το όνομα σήμαινε γενικά κάποιο κακοτράχαλο και αφιλόξενο μέρος όπου κάποιος στελνόταν παρά τη θέλησή του.

Σύμφωνα με διάφορους αρχαίους παροιμιογράφους, δηλαδή συγγραφείς που συνέλεγαν παροιμίες, με πιο γνωστό τον Ζηνόβιο που έζησε τον 2^ο αιώνα μ. Χ., η έκφραση «ες κόρακας» συνδέεται με την Άρνη, μία πανάρχαια πόλη της Θεσσαλίας. Αυτή υποτίθεται ότι ιδρύθηκε από Βοιωτούς, τρεις γενιές πριν από τον πόλεμο της Τροίας. Ο Θουκυδίδης καταγράφει ότι οι Θεσσαλοί έδιωξαν τους Βοιωτούς από την Άρνη εξήντα χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο και έτσι αυτοί εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες στη Βοιωτία.

Τα «άσπρα κοράκια» της Άρνης

Η εκδίωξη των Βοιωτών από την Άρνη είναι σύμφωνα με τους αρχαίους παροιμιογράφους το γεγονός  που γέννησε την έκφραση «ες τον κόρακα».

Όταν οι Βοιωτοί ζούσαν στην Άρνη, έλαβαν χρησμό ότι θα εκδιώχονταν από εκεί, αν ποτέ εμφανίζονταν στην πόλη τους λευκά κοράκια. Αυτό τους είχε γίνει έμμονη ιδέα, και κοίταζαν με τρόμο κάθε μέρα τα πουλιά μην τυχόν υπήρχε ανάμεσά τους κανένα λευκό κοράκι.

Μία μέρα κάποιοι νεαροί της Άρνης που είχαν μεθύσει αποφάσισαν να κάνουν μία φάρσα στους συμπολίτες τους. Έπιασαν μερικά κοράκια, τα κάλυψαν με κιμωλία και στη συνέχεια τα αμόλησαν μέσα στην πόλη.

Όταν οι κάτοικοι τα είδαν, τους έπιασε πανικός γιατί πίστεψαν ότι είχε εκπληρωθεί ο χρησμός. Οι νεαροί φαρσέρ συνήλθαν από το μεθύσι τους και συνειδητοποίησαν τι είχαν κάνει. Φοβήθηκαν να πουν την αλήθεια στους συμπολίτες τους για να μην τους λιντσάρουν. Έτσι έφυγαν από την Άρνη και κρύφθηκαν σε κάποιο κακοτράχαλο μέρος.

Αυτοί ήταν που έδωσαν στην περιοχή το όνομα «Κόρακας», σε ανάμνηση της απερίσκεπτης πράξης τους με τα κοράκια, και όχι γιατί ζούσαν εκεί τα συγκεκριμένα πουλιά. Λίγο αργότερα, Αιολείς που κατοίκησαν τελικά στη Θεσσαλία, εξεδίωξαν τους Βοιωτούς από την Άρνη. Προφανώς, εκμεταλλεύτηκαν το πανικό που τους είχε πιάσει με τα “λευκά κοράκια”!

Διάφοροι αρχαίοι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι αιώνες αργότερα, πάνω στα ερείπια της Άρνης, ή κοντά σε αυτά, ιδρύθηκε το Κιέριον, μία από τις πιο γνωστές θεσσαλικές πόλεις της κλασικής αρχαιότητας. Στους «Κόρακας/ες» οι Θεσσαλοί έστελναν όσους ήθελαν να τιμωρήσουν για κάποιο παράπτωμα.

Άλλες θεωρίες

Κάποιοι σχολιαστές του Αριστοφάνη που έζησαν στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή καταγράφουν και την άποψη ότι η έκφραση «ες τον κόρακα» αναφέρεται στις έρημες περιοχές γιατί εκεί σύχναζαν τα κοράκια.

Επίσης, σε απόσπασμα από ένα χαμένο έργο του Αριστοτέλη αφήνεται να εννοηθεί ότι η έκφραση συνδέεται με τελετές καθαρμού σε κάποιες πόλεις στη διάρκεια λιμού. Μέσω αυτών των τελετών, η ασθένεια στελνόταν «ες κόρακας». Άρα, σε μία περιοχή που δεν θα ήθελε κανείς να πάει.