Το κτήριο που έμαθε μουσική η Κάλλας και δίδαξε ο Καλομοίρης, είναι από τα παλαιότερα της Αθήνας. Η σχέση του με τους άστεγους

Οδός Πειραιώς, αριθμός 35, λίγα μέτρα από την Ομόνοια. Εκεί βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα κτήρια της πόλης που παραμένει ενεργό. Η θέα του και μόνο είναι ένα ταξίδι στην ιστορία της πόλης.

Ειδικά το διπλανό διώροφο κτίριο είναι ένα από τα ισχυρότερα πολιτιστικά αποτυπώματα της πόλης. Ήταν η πρώτη στέγη του Ωδείου Αθηνών, από το οποίο πέρασαν μεγάλα ονόματα, όπως η Μαρία Κάλλας, ο Νίκος Σκαλκώτας, ο Δημήτρης Μητρόπουλος και ο Μανόλης Καλομοίρης. Εκεί βρίσκεται η παλαιότερη σωζόμενη αίθουσα λυρικού θεάτρου της Αθήνας.

Σύμφωνα με μελέτη που έχει εκπονήσει η αρχιτέκτονας Μαρία Δανιήλ, το κτήριο ανεγέρθηκε γύρω στο 1833, πριν ακόμη η Αθήνα ανακηρυχθεί πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Αρχικά ανήκε στον Φαναριώτη Κωνσταντίνο Βλαχούτση και κατά πάσα πιθανότητα σχεδιάστηκε από τον περίφημο αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη. Το 1837 στεγάστηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το 1839 περιήλθε στο Εκκλησιαστικό Ταμείο και μέχρι το 1843 στέγαζε το “Σχολείο των Τεχνών“, δηλαδή την αρχιτεκτονική σχολή. Στη θέση της αίθουσας συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων λειτουργούσε μηχανουργείο. Τη μετατροπή ανέλαβε ο Γερμανός αρχιτέκτονας, Ερνστ Τσίλερ.

Τον Ιούνιο του 1871, μια ομάδα Αθηναίων μουσικόφιλων πήρε την πρωτοβουλία να συστήσει τον «Μουσικό και Δραματικό Σύλλογο». Στόχος τους ήταν η δημιουργία μουσικού σχολείου-ωδείου και η συγκρότηση θεάτρου.

Η συνέλευσή τους πραγματοποιήθηκε στο κτήριο της Εθνικής Τράπεζας. Συγκεντρώθηκαν περισσότερα από πενήντα άτομα και λίγες μέρες αργότερα εκλέχθηκε το πρώτο διοικητικό του Συμβούλιο, με πρόεδρο τον λόγιο νομικό, Μάρκο Ρενιέρη.

Το φθινόπωρο του 1871, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ενέκρινε τη σύσταση του συλλόγου και έθεσε στη διάθεσή του το κτήριο της οδού Πειραιώς 37. Στις 10 Ιανουαρίου 1873, έγιναν τα εγκαίνια του Ωδείου, παρουσία του βασιλιά Γεωργίου Α’, ενώ 18 ημέρες αργότερα πραγματοποιήθηκε η πρώτη συναυλία.

Ανάμεσα στους καθηγητές του Παλιού Ωδείου ήταν η σύζυγος του Ερνστ Τσίλερ, Σοφία Δούδου. Δίδαξε πιάνο για δύο χρόνια και ακόμη κι όταν αποσύρθηκε, συμμετείχε σε συναυλίες, για να συγκεντρώσει έσοδα υπέρ του Ωδείου.

Στο πέρασμα των ετών, το κτήριο της οδού Πειραιώς 37 αδυνατούσε να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες μαθητών, καθηγητών και κοινού, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθούν διάφορες ανακαινίσεις στο εσωτερικό του. Κατατέθηκαν προτάσεις για τη δημιουργία τρίτου ορόφου, αλλά καμία δεν υλοποιήθηκε.

Το Ωδείο Αθηνών μεταφέρθηκε στο νέο κτήριο, επί των οδών Ρηγίλλης και Βασ. Γεωργίου Β’, το 1972. Το 1985, το κτήριο της Πειραιώς 37 παραχωρήθηκε στο Δήμο Αθηναίων, ο οποίος ανέλαβε την αποκατάστασή του. Η αίθουσα συναυλιών συνέχισε να φιλοξενεί τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου μέχρι τα μέσα του 2020 που αποχώρησε οριστικά.

Σήμερα η περιοχή γύρω από το παλιό Ωδείο Αθηνών θεωρείται υποβαθμισμένη, όμως τον 19ο αιώνα ήταν τόπος κατοικίας για πολλές επιφανείς προσωπικότητες. Όπως αναφέρει η κ. Μαρία Δανιήλ, αρχιτέκτονας που εκπόνησε μελέτη για την ιστορία του κτιρίου, «η περιοχή αυτή, το “Γεράνι”, ήταν ασφαλώς η αριστοκρατικότερη συνοικία της Αθήνας και συγκέντρωσε τους πλουσιότερους νέους οικιστές της πόλης”. Άλλωστε στην πλατεία Ομονοίας είχαν σχεδιαστεί τα ανάκτορα. Μπορεί να μην έγιναν, αλλά η περιοχή διατήρησε την αίγλη της.

Λίγα τετράγωνα πιο πάνω, κατοικούσε η Δούκισσα της Πλακεντίας. Δίπλα βρισκόταν η οικία Νεγρεπόντη, όπου για ένα μικρό διάστημα στεγάστηκε η αγγλική πρεσβεία, και παραδίπλα ο ιερέας της βασίλισσας Αμαλίας, Asmus Heinrich Friedrich Lüth», συμπληρώνει η κ. Δανιήλ.

Το κοινωνικό έργο σήμερα

Σήμερα στον αριθμό 35, λειτουργεί το Κέντρο Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων (Κ.Υ.Α.Δ.Α.). Τα Κοινωνικά Ιατρεία, το Street Work, το Κοινωνικό Οδοντιατρείο, ακόμη και συσσίτιο μέχρι την πανδημία, συνεχίζουν την πολιτιστική παράδοση του κτηρίου, με αποδέκτες τους ευάλωτους της πόλης και όχι την αριστοκρατία μιας άλλης εποχής.

«Στην κεντρική κοινωνική υπηρεσία έρχονται καθημερινά άνθρωποι και μας χτυπούν την πόρτα, για να μας ζητήσουν τη βοήθεια που χρειάζονται. Γίνεται η καταγραφή τους και τους συμβουλεύουμε για το ποιες δομές είναι ενδεδειγμένες για την περίπτωσή τους», λέει η πρόεδρος του Κ.Υ.Α.Δ.Α., Μελίνα Δασκαλάκη.

Οι καταγεγραμμένοι άστεγοι της Αθήνας, μαζί με τους χρήστες ουσιών, είναι περίπου 1.000, αλλά πρόκειται για έναν δυναμικό αριθμό που αλλάζει συνέχεια. Πρακτικά όμως δεν καταγράφονται όσοι δεν έχουν κανένα δημόσιο έγγραφο. Η υπηρεσία τούς βοηθά στα γραφειοκρατικά, ώστε να αποκτήσουν έγγραφα, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα.

Αυτή είναι μία από τις υπηρεσίες του Κ.Υ.Α.Δ.Α., το οποίο λειτουργεί το Πολυδύναμο Κέντρο Αστέγων, τον Κόμβο Αλληλοβοήθειας Πολιτών και το λεγόμενο Street Work.

Η καθημερινή αγωνία είναι οι άστεγοι να έχουν οπωσδήποτε φαγητό, προσωρινή στέγη, ένα χώρο για ατομική καθαριότητα, ιατρική μέριμνα, οδοντιατρείο. Συγχρόνως μπορούν να πλένουν τα ρούχα τους και να κουρεύονται. Απλές καθημερινές συνήθειες, που μόνο δεδομένες δεν είναι.

Εκεί που η Κάλλας έκανε τα πρώτα της βήματα στον πολιτισμό, κατά κάποιον τρόπο η παράδοση συνεχίζεται. Όχι με νότες αλλά με φροντίδα. Γιατί όπου δεν υπάρχει αξιοπρέπεια, δεν υπάρχει πολιτισμός, όσο ωραία και να παίζει μια ορχήστρα.

Κεντρική φωτογραφία: Άποψη του Ωδείου Αθηνών το 1889 (Γ. Δροσίνης, Γεώργιος Ναζος καὶ τὸ Ὠδεῖον Ἀθηνῶν)

Ρεπορτάζ: Δημήτρης Παπακυριακού